زنگ خطر شاخص فلاکت به صدا درآمد

بررسی آمارهای جدید مرکز آمار ایران حاکی از آن است که شاخص فلاکت (مجموع نرخ بیکاری و نرخ تورم) در زمستان سال ۹۷ به ۳۹ درصد رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ حدود ۱۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. این در حالی‌ست که نتايج طرح آمارگيري نيروی ‌كار همین مرکز در بهار سال ١٣٩٨ حکایت از کاهش نرخ بیکاری تا ۳/۱ درصد داشته است.

بر این اساس، بررسی نرخ بيكاری افراد ١٠ ساله و بيشتر گویای آن است كه ۸/۱۰ درصد از جمعيت فعال (شاغل و بيكار)، بيكار بوده‌اند. در این میان، نکته حائز اهیمت این است که این نرخ بیکاری تنها شامل افراد جویای کار بوده که به طور معمول در آمار ثبت می‌شوند و لزوما نشان‌دهنده تعداد و آمار همه بیکاران کشور نیست.

افزایش اشتغال و کاهش نرخ بیکاری همواره به‌عنوان یکی از اصلی ترین شاخص‌های توسعه‌یافتگی و رفاه اجتماعی شناخته می‌شود. از همین رو بررسی آمار‌های کار و اشتغال همواره برای دست‌یافتن به شمای کلی جریان اقتصادی و اجتماعی کشور مورد توجه بوده است. طرح آمارگیری نیروی کار نیز که توسط مرکز آمار ایران صورت می‌گیرد با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن در بازه‌های زمانی مختلف اجرایی می‌شود. کارشناسان بازار کسب و کار و رفاه اجتماعی با تحلیل این داده‌ها به نتایجی دست خواهند یافت که می‌تواند چراغ راه سیاست‌گذاران حوزه اشتغال باشد.

به‌تازگی نیز مرکز آمار ایران، گزارشی از شاخص‌های اشتغال و بیکاری در فصل بهار ۹۸ منتشر کرده است که طبق آن، نرخ بیکاری جمعیت ١٠ ساله و بیشتر در بهار سال جاری با کاهش محسوسی نسبت به زمستان سال گذشته روبرو بوده است و با تنزل از مرز ۱۲ درصد خود را به ۸/۱۰ درصد رسانده است. شایان ذکر است این نرخ در فصل زمستان سال ۹۷، به ۱/۱۲ درصد رسیده بود که نسبت به فصل پاییز همان سال، ۴/۰ واحد افزایش نشان می‌داد. زنان، فارغ‌التحصیلان و جوانان، سه رکن اصلی بازار کار ایران قلمداد می‌شوند. بر اساس جدیدترین آمار مرکز آمار ایران، شرایط اشتغال زنان نسبت به بهار سال گذشته عقبگرد داشته است. در بهار سال جاری، از تعداد زنان شاغل ۳۲ هزار نفر کاسته شده است. این در حالی است که بهار سال قبل شاهد افزایش بیش از ۲۷۵ هزار نفری تعداد زنان شاغل بودیم.

افزایش شانس اشتغال

آمار سه‌ماهه نخست سال جاری نشان می‌دهد در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته، جمعیت فعال مردان افزایش یافته است؛ اما در همین حال، ۱۷۰ هزار نفر از جمعیت فعال زنان کاسته شده است. جدیدترین آمار شاغلان در بازار کار ایران حاکی از این است که از جمعیت ۸۲ میلیون نفری ایران، بیش از ۲۴ میلیون نفر شاغل هستند. از همین‌ رو نسبت شاغلان به جمعیت کل کشور تقریبا معادل ۲۹ درصد بوده است. شاید بتوان اینگونه نیز بیان کرد که در سه‌ماهه نخست سال جاری، هر فرد شاغل در بازار کار ایران، به طور متوسط هزینه زندگی هفت نفر دیگر را نیز تامین کرده است.

بر اساس اعلام جدید مرکز آمار، نسبت اشتغال نیز در بهار سال جاری، معادل ۲/۳۶ درصد بوده است که نسبت به بهار سال قبل ۱/۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. این رقم از محاسبه نسبت جمعیت شاغل به کل جمعیت در سن کار (۱۰ ساله یا بیشتر) به دست می‌آید و نشان می‌دهد که از جمعیت در سن کار، چه درصدی شانس اشتغال دارند. در نتیجه شاید بتوان حتی این میزان رشد اندک را به‌عنوان یک شاخص مثبت ارزیابی کرد.

کاهش تعداد جوانان بیکار

اما این آمار از نکته مثبت دیگری هم برخوردار است و آن، تغییرات مربوط به آمار جمعیت جوان است. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، از کل تعداد بیکاران، ۳۶۴ هزار نفر کاسته شده که بخش بزرگی از آن را جمعیت جوان تشکیل می دهد. بر این اساس، تعداد بیکاران جوان ۱۵ تا ۲۹ ساله در بهار امسال، ۲۵۰ هزار نفر نسبت به بهار سال گذشته کاهش یافته است. این به معنای افت ۶۸ درصدی تعداد بیکاران جوان است. همچنین از این رقم، بخش عمده و اصلی مربوط به زنان جوان بوده است. اگر چه این شاخص مثبت تلقی می‌شود اما همچنان سهم جوانان زیر ۲۹ سال از کل بیکاران همچنان بالاتر از ۵۰ درصد است.

سهم فارغ‌التحصیلان بیکار ۴۰ درصد شد

در همین حال اگرچه طرح‌های زیادی در زمینه پیوند میان علم و صنعت و بازار کار امضا و اجرایی می‌شود، اما نرخ اشتغال فازغ‌التحصیلان، همچنان از آمار امیدوارکننده‌ای برخوردار نیست. بر اساس اطلاعات مرکز آمار، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از ۸/۱۷ درصد در بهار سال ۹۷، به ۶/۱۶ درصد در بهار امسال رسیده است.

این رقم اگرچه روندی کاهشی را نشان می‌دهد اما کاهش تعداد بیکاران تحصیلکرده در طول یک سال، تنها معادل ۱۹ هزار و ۵۰۰ نفر بوده که نشان می‌دهد در کاهش ۳۶۴ هزار نفری تعداد بیکاران، سهم چندانی متعلق به فارغ‌التحصیلان نبوده است. روند اینچنینی تغییرات بازار کار سبب شده است تا سهم فارغ‌التحصیلان بیکار نسبت به سال گذشته با رشد ۹/۳ درصدی مواجه شده و به ۳/۴۰ درصد برسد. به عبارت دیگر اگرچه از سهم بیکاران جوان از کل جمعیت بیکار کاسته شده اما به سهم بیکاران فارغ‌التحصیل افزوده شده است.

مشاغل خدماتی؛ همچنان پرطرفدار

بخش مهم دیگری که همواره در آمار فصلی این مرکز بدان پرداخته می‌شود مربوط به آمار اشتغال حوزه‌های مختلف کسب و کار است. بر همین اساس، بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت‌های اقتصادی در بهار ۹۸ نشان می‌دهد که بخش خدمات با ۶/۴۹ درصد همچنان بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، بخش‌های صنعت با ۵/۳۱ درصد و کشاورزی با ۹/۱۸ درصد در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

کارشناسان حوزه کار بر این باورند که سهولت مشاغل خدماتی در تامین سرمایه و اجرای آن، سبب اقبال گسترده افراد به سمت آن می‌شود. آمار همچنین حاکی از آن است که سهم شاغلان بخش کشاورزی در بهار امسال، نسبت به فصل مشابه سال گذشته، ۲/۰ درصد و بخش صنعت ۳/۰ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که از سهم شاغلان بخش خدمات ۵/۰ درصد کاسته شده است. باوجود آنکه سهم شاغلان بخش خدمات در بهار سال گذشته ۱/۵۰ درصد بوده این میزان در بهار ۱۳۹۸ با ۵/۰ درصد کاهش روبرو شده است و به رقم ۶/۴۹ درصد رسیده است.

رشد ۱۰ درصدی شاخص فلاکت

اما شاخص مهم دیگری که مرکز آمار بدان پرداخته شاخص فلاکت است. شاخص فلاکت یک نشانگر اقتصادی است که از افزودن نرخ بیکاری به نرخ تورم به دست می‌آید. کارشناسان اقتصادی بر این باورند که تورم فزاینده در کنار بیکاری رو به افزایش برای یک کشور، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی در برخواهد داشت. برخی اقتصاددانان نیز معتقدند شاخص فلاکت دارای رابطه مستقیمی با جرم و جنایت در جامعه ‌است و روند تغییر این شاخص با فاصله حدود یک سال در شاخص جرم و جنایت اثرگذار خواهد بود.

از همین روست که این شاخص مهم همواره مورد توجه قرار می‌گیرد. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، شاخص فلاکت در طول یک سال ۱۰ درصد افزایش داشته است. این رشد که برخی از اقتصاددانان آن را بیشتر هم محاسبه می‌کنند، ناشی از تحولات منفی بازار کسب و کار ایران و تورم فزاینده سال ۹۷ بوده است و می‌تواند به‌عنوان یک زنگ خطر جدی برای مسئولان و سیاست‌گذاران قلمداد شود. به‌ویژه آنکه این شاخص علاوه بر تاثیر اقتصادی، همواره به شکل مستقیم بر شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه و خانوار نیز اثرگذار بوده است.