برای ایرانی هایی که پس از انقلاب به دنیا آمده اند و حتی بخش بزرگی از ایرانی هایی که دوران پیش از انقلاب و سال های جنگ تحمیلی را هم به چشم دیده اند و لمس کرده اند، سال ۱۳۹۹ از نظر اقتصادی با همه سال های دیگر متفاوت بوده است.
به گزارش فرارو، عمق بحران اقتصادی در ایران حالا به اندازه ای زیاد شده که کسی نمی تواند پیش بینی کند طی ماه های آینده، خروجی این وضعیت در حوزه های اجتماعی و سیاسی چه خواهد بود. اما هر چه هست، ایرانی ها می دانند و حس می کنند که به شدت فقیر شده اند و دهه ۱۳۹۰، دهه خوش یمنی برای آنها نبوده و اوج این بدیمنی را هم حالا در آخرین سال این دهه، با گوشت و پوست و استخوان خود حس می کنند. ولی اگر بخواهیم نگاهی به تصویر کلان اقتصاد ایران بیندازیم تا بتوانیم عمق فاجعه را بهتر درک کنیم، دقیقاً چه جزئیاتی را خواهیم دید؟ به عبارت دیگر، ما چقدر فقیر شده ایم؟
ایرانی ها دیگر «مصرف» نمی کنند
بررسی آمار های مربوط به هزینه- درآمد خانوار که توسط مرکز آمار ایران منتشر میشوند، تصویر ترسناک و نگران کننده ای از آینده کوتاه مدت ایران بدست می دهند. بر این اساس، در فاصله سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، تولید ناخالص داخلی سرانه حدود ۱۰ درصد کاهش پیدا کرده و از آنجا که هنوز آمار های کامل مربوط به سال ۱۳۹۹ منتشر نشده اند، میتوان حدس زد وضعیت وخیم تر هم شده باشد. به عبارت ساده تر، ایرانی ها طی این سه سال، ۱۰ درصد فقیرتر شده اند و این در حالیست که این آمارِ خام، گویای همه مسایل نیست و ضمناً، دربرگیرنده وضعیت وخیم سال ۱۳۹۹ هم نیست.
در فاصله سه ساله ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، مصرف حقیقی خانوار هم کاهشی ۳ درصدی را نشان می دهد و البته از آنجا که بخش اعظم هزینه خانوار مربوط به اجاره بها (در صورت نداشتن ملک شخصی) است، حذف اجاره بها از محاسبات نشان می دهد که مصرف حقیقی کالا ها طی این مدت چقدر کاهش پیدا کرده است.
به این ترتیب، برای دهک اول درآمدی (فقیرترین هشت میلیون ایرانی)، در فاصله سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، مصرف حقیقی بدون احتساب اجاره بها، حدود ۱۷ درصد کاهش پیدا کرده است و این تازه پیش از آغاز وضعیت بحرانی در سال ۱۳۹۹ است که با شیوع کرونا بر وخامت آن افزوده شده است.
همین گزارش نشان می دهد که خانوار ایرانی در دهک اول درآمدی، در فاصله سه ساله یاد شده ، شاهد رشد حدود ۲۵ درصدی اجاره بها بوده است. وضعیت، ولی برای دهک دوم درآمدی حتی وخیم تر است. این گروه از ایرانی ها در فاصله سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸، ۲۰ درصد از مصرف حقیقی خود کم کرده اند.
این، اما در حالیست که شاخص های دیگری هم نشان دهنده کاهش قابل توجه مصرف خانوار های ایرانی هستند. در سال ۱۳۹۷ و هنگامی که وضعیت اقتصادی کشور هنوز تا این حد بحرانی نبود، گزارش هایی مبنی بر کاهش تولید زباله در تهران و برخی شهر های دیگر منتشر شد. بر این اساس، در حالیکه میانگین تولید روزانه زباله در تهران حدود ۹ هزار تن است، آمار ها نشان می‌دهند در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۷، تولید زباله در تهران روزانه حدود هزار تن (حدود ۱۱ درصد) کاهش پیدا کرده که نشان دهنده افت مصرف شهروندان است.
همان زمان، رضا عبدلی، مدیرعامل وقت سازمان مدیریت پسماند شهر تهران، با اشاره به کاهش هزار تنی میانگین تولید پسماند در ۹ ماهه پایانی سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل از آن گفته بود: "بالارفتن قیمت ارز و افزایش قیمت کالا ها تأثیر زيادي بر تولید پسماند شهری داشته است که سبب شده شهروندان سنجیده تر و به اندازه نیاز خرید کرده و ضمناً در مصرف نیز تا حد امکان کالا را استفاده نمایند."
خداحافظی ایرانی ها با «گوشت»، «برنج» و« لبنیات»
تصویر وضعیت خانوار ایرانی، ولی زمانی وخیم تر می شود که بدانیم در فاصله ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ و حتی پیش از بروز بحران عمیق تر اقتصادی در سال ۱۳۹۹، مصرف کالا های اساسی نزد خانوار های ایرانی به شدت کاهش پیدا کرده است.
به طور طبیعی، وقتی شما با کاهش درآمد و افزایش هزینه مواجه می شود، منطقی است که هزینه های مازاد خود را کاهش بدهید و مثلاً دیگر به رستوران، سینما و باشگاه ورزشی نروید و خرید کالا های لوکس را متوقف کنید. اما قطع یا کاهش مصرف کالا های اساسی (گوشت، مرغ، چای، شکر، لبنیات، روغن، برنج و امثال این ها) آخرین چیزی است که خانوارها به طور معمول به آن فکر می کنند. دلیل اینکه دولت بارها تأکید کرده که نمی گذارد خانوار های ایرانی از این نظر کمبودی احساس کنند هم همین است، چرا‌که کالا های اساسی، در واقع خط قرمز مصرف خانوار هستند.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، متوسط مصرف ماهانه گوشت قرمز خانوار های کشور در سال ۱۳۹۸ در قیاس با سال ۱۳۹۰( یعنی در یک بازه ۸ ساله) حدود ۵۱.۶ درصد کاهش پیدا کرده است. به عبارت ساده تر، ایرانی ها در سال ۱۳۹۸ به طور متوسط به اندازه نصف سال ۱۳۹۰ گوشت قرمز مصرف می کرده اند و اوضاع قطعاً در سال ۱۳۹۹ وخیم تر هم شده است. دهک چهارم درآمدی از این منظر بدترین وضعیت را داشته است و مصرف گوشت قرمز برای خانوار های این دهک درآمدی در این فاصله زمانی، حدود ۶۵.۲ درصد کاهش پیدا کرده است.
جالب اینجا است که مصرف ماهیانه گوشت قرمز در دهک درآمدی دهم (یعنی هشت میلیون نفر از ثروتمندترین ایرانی ها) هم به شکل قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کرده است. بر این اساس، متوسط مصرف ماهیانه گوشت قرمز نزد این گروه درآمدی از ایرانی ها در فاصله زمانی مورد اشاره حدود ۴۱.۴ درصد افت کرده است. این یعنی حتی ثروتمندترین ایرانی ها هم امروز در قیاس با یک دهه پیش گوشت کمتری مصرف می کنند.
عجیب تر از مورد گوشت قرمز که قیمت بالای آن در مقایسه با وضعیت درآمدی خانوار میتواند توجیهی برای کاهش مصرف آن باشد، کاهش مصرف برنج طی هشت سال ابتدایی دهه ۱۳۹۰ است. برنج اصلی ترین خوراکی ایرانی ها است و مشخص نیست کاهش مصرف برنج با کدام ماده غذایی جبران شده است. بر اساس آمار های مرکز آمار ایران، متوسط مصرف ماهانه برنج در خانوار های کشور در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود ۳۴.۷ درصد کاهش پیدا کرده است.
گزارش مرکز آمار ایران نشان می دهد که طی همین بازه زمانی، مصرف لبنیات هم به شدت کاهش پیدا کرده است. بر این اساس، متوسط مصرف ماهیانه لبنیات خانوار های کشور در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود ۳۵.۳ درصد کاهش پیدا کرده است.
چند درصد از ایرانی ها زیر خط فقر (آستانه فقر) هستند؟
طی هفته های اخیر اعلام شد که خانوار ۴ نفره با درآمد کم تر از ۱۰ میلیون تومان زیر خط فقر زندگی می کنند. ۱۰ میلیون تومان با نرخ دلار ۳۰ هزار تومانی یعنی حدود ۳۳۳ دلار و تقسیم این عدد بر ۴ هم نشان می دهد که زندگی هر شهروند ایرانی با درآمد کمتر از ماهانه ۸۳ دلار، زیر خط فقر قرار دارد.
اما آمار ها و هنجار های جهانی در این مورد چه می گویند؟ «خط فقر» یا «آستانه فقر» (Poverty threshold)، طبق تعریف حداقل درآمدی است که یک انسان باید در طول روز داشته باشد تا بتواند بدیهی ترین، ساده ترین و ضروری ترین نیاز های خود را پاسخ بدهد. بر اساس محاسبات بانک جهانی در سال ۲۰۱۵، حداقل «مطلق» این شاخص، معادل ۱.۹ دلار در هر روز است. قید «مطلق» در این تعریف هم به این معنی است که فرقی نمی کند این ۱.۹ دلار روزانه در کدام کشور (آمریکا، آلمان یا بورکینافاسو) خرج می شود.
به این ترتیب، خط فقر مطلق مطابق تعاریف جهانی، معادل ماهیانه ۵۷ دلار (۱.۹ دلار در هر روز ضرب در ۳۰ روز) است. با دلار ۳۰ هزار تومانی، یعنی هر نفر ایرانی با درآمد کم تر از ماهانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان، زیر خط فقری معادل خط فقر در قاره آفریقا زندگی می کند. (بر این اساس، خانوار دو نفره باید حداقل ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و خانوار ۴ نفره باید حداقل ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان درآمد ماهانه داشته باشند.)
داده های آماری داخلی در مورد جمعیت زیر خط فقر چندان دقیق نیستند، اما همین آمار های جسته و گریخته نشان می‌دهند که در سال ۱۳۹۰، حدود ۱۷.۸ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق (با تعریف بالا) زندگی می کرده اند. این نسبت تا سال ۱۳۹۶ تغییر قابل توجهی نداشته و در اوج، در سال ۱۳۹۳ به حدود ۱۹.۶ درصد رسیده بود.
با این همه، در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۴.۳ درصد و در سال ۱۳۹۸ حدود ۳۵.۴ درصد از کل جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق (یعنی با استاندارد هایی پائین تر از استاندارد های قاره آفریقا) زندگی می کرده اند. آمار های مرتبط با سال ۱۳۹۹ هنوز در دسترس نیستند، ولی میتوان حدس زد با رشد افسارگسیخته قیمت ارز های خارجی، رشد سه رقمی قیمت کالا هایی نظیر کره، حبوبات و امثال آنها و نیز رشد افسانه قیمت مسکن و قیمت خودرو، اکنون دست کم نیمی از ایرانی ها زیر خط فقر مطلق زندگی می کنند. این یعنی از هر دو ایرانی که در خیابان به آنها بر می خورید، یکی احتمالاً زیر خط فقر مطلق زندگی می کند.
- 19
- 1
