جدال ٢ وزیر بر سر واگن

بنا بر گفته‌هاي وزير صنعت، قرار بود او روي ريل بايستد تا از واردات واگن به كشور خودداري كند. نعمت‌زاده در واكنش به انتشار خبر واردات پنج‌هزار واگن باري روسی به كشور از سوي شركت «اورال واگن زاوود» گفته بود: «خرید واگن باری از روسیه کم‌سلیقگی بود و روی ریل می‌ایستم و از ورود این واگن‌ها به کشور جلوگیری می‌کنم». حالا گويا نعمت‌زاده به وعده خود عمل كرده و سد راه واردات اين واگن‌ها به كشور شده است.

آن‌گونه كه اخبار حكايت مي‌كنند، نعمت‌زاده از ثبت سفارش واردات واگن‌های باری در سامانه «ثبتارش» جلوگیری به عمل آورده است. حالا عباس آخوندي، وزير راه، شاكي شده و در نامه‌اي به رئيس‌جمهور، اقدام وزارت صنعت در توقف ثبت سفارش واردات واگن باری را اقدامی غیررسمی و غیرقانونی خوانده و با طرح این موضوع که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با این اقدام وزارت صنعت با بلاتکلیفی مواجه شده‌اند، از رئیس‌جمهور خواسته دستور رفع محدودیت واردات واگن را صادر کند.

در بخشي از اين نامه آمده: «با عنایت به اینکه در فصل هشتادوششم مقررات صادرات و واردات سال ١٣٩٥، ذیل تعرفه‌های شماره ٠٦-٨٦ (پیوست) واردات انواع واگن‌های باری، مسافری و لکوموتیو مجاز و دارای تعرفه مصوب می‌باشند، لکن اخیرا وزارت صنعت، معدن و تجارت در اقدامی غیررسمی و مغایر با مفاد قانون صادرات و واردات از ثبت سفارش واردات واگن‌های باری در سامانه «ثبتارش» جلوگیری به عمل آورده است.

این اقدام در شرایطی انجام پذیرفته که هم‌زمان واردات انواع وسایل نقلیه موتوری برای حمل‌ونقل جاده‌ای به‌سهولت انجام شده و مجوز ثبت واردات آنها صادر می‌گردد». در بخش ديگري از این نامه كه تسنيم آن را منتشر كرده است، آمده: «سرمایه‌گذاران بخش خصوصی که با ترغیب ستاد این وزارت و شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی با استفاده از ارز شناور غیربانکی برای خرید واگن باری از تولیدکنندگان خارجی و با مشارکت در تولید توسط کارخانجات داخلی و انتقال فناوری تولید مجموعه‌های ناوگان ریلی اقدام نموده‌اند، به‌سبب عدم امکان ثبت سفارش توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت با بلاتکلیفی مواجه گردیده‌اند، خواهشمند است دستور فرمایید به‌منظور تحقق اهداف بلندمدت توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور، نسبت به رفع محدودیت مذکور اقدام لازم مبذول گردد». كشمكش بين اين دو وزير البته سابقه‌ دارد و پيش‌تر هم درباره سازمان حمايت از توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان، اين دو وزير وارد چالش شده بودند.

«شرق» بر آن شد تا ميزان نياز ايران به خريد اين واگن‌ها و توانمندي داخل براي پوشش اين ميزان را بررسي كند. كارشناسان حمل‌ونقل در گفت‌وگوي خود با «شرق»، گفته‌هاي وزير راه را تأييد مي‌كنند. آن‌گونه كه به‌نظر مي‌رسد، پس از حمايت‌هاي مكرر نعمت‌زاده از خودروسازي و صنايع پتروشيمي، اين‌بار پاي مسائلی در ميان است كه حمايت‌هاي بي‌شائبه وزير صنعت را تحت لفافه حمايت از توليد داخلي در پي دارد؛ حمايتي كه با دانش به نياز به تعداد بالاي واگن باري و مسافرتي و نبود توان توليد اين ميزان از سوي توليدكنندگان داخلي، كمي مشكوك به نظر مي‌رسد. از طرفي اين كارشناسان بر نياز ايران به چهارهزار واگن باري تأكيد مي‌كنند، اما اصرار بر واردات پنج‌هزار واگن باري از روسيه از جانب وزير راه هم، چندان درك شدنی نيست. 

‌ ممانعت از واردات واگن موردنياز، منصفانه نيست

مسعود دانشمند، رئیس هیأت‌مدیره فدراسیون حمل‌ونقل ایران، با اشاره به نامه وزير راه به روحاني در انتقاد از ممانعت وزير صنعت از واردات واگن به كشور به «شرق» مي‌گويد: كشور هم براي قطارهاي برون‌شهري و هم قطارهاي درون‌شهري نياز به واگن دارد. او با طرح اين پرسش كه در صورت جلوگيري از واردات واگن به كشور، آيا صنايع داخلي توانايي توليد واگن به ميزان كافي را دارند يا خير، ادامه مي‌دهد: اگر كيفيت واگن‌هاي توليد داخل در حد مطلوب است، مي‌توانيم آنها را صادر كنيم، اما در‌حال‌حاضر ميزان توليد واگن‌هاي توليد داخل كفاف نياز داخل را نمي‌دهد. در چنين شرايطي دليلي وجود ندارد تا مردم را در سختي قرار دهيم.

 به گفته دانشمند، بايد از تفكر توليد داخل براي مصرف داخلي خارج شويم، زيرا دوره اين تفكر به پايان رسيده است. رئیس هیأت‌مدیره فدراسیون حمل‌ونقل ایران بر اين عقيده است كه وقتي درحال‌حاضر نيازمند واگن‌ براي خطوط ريلي هستيم، مي‌توانيم اين نياز را با واردات واگن براي تأمين رفاه مردم رفع كنيم و وقتي واگن‌هاي مسافري و باري توليد كرديم، آنها را به كشورهاي ديگر صادر كنيم. دانشمند با غيرمنطقي‌خواندن استدلال حمايت از توليد داخلي در شرايطي كه امكان توليد فراهم نيست، مي‌گويد: نمي‌توان به اين اميد كه فردا مي‌خواهيم واگن توليد كنيم، مردم را در مضيقه قرار دهيم. حمايت‌هاي غيرمنطقي از توليد داخلي به واقع به نوعي ضربه‌‌زدن به تمام بخش‌هايي است كه با آن توليد خاص در ارتباط است.

او در پاسخ به اينكه توان واگن‌سازي در كشور تا چه اندازه است، مي‌گويد:‌ درحال‌حاضر توليد واگن بيشتر در قالب واگن باري انجام مي‌شود و مقدار محدودي به توليد واگن مسافرتي اختصاص دارد، زيرا مختصات ‌آن متفاوت است و نيازمند امكاناتي است كه اكنون در كشور فراهم نيست و نمي‌توانيم در حجم گسترده به توليد آن بپردازيم.

رئیس هیأت‌مدیره فدراسیون حمل‌ونقل ایران با اشاره به اينكه اكنون مترو به دليل كمبود واگن دچار مشكل است، مي‌گويد: كمبود واگن براي مترو، ترافيك بالايي را ايجاد كرده است. منصفانه نيست به دليل حمايت از توليد داخلي، مردم را تا اين حد زير فشار گذاشت.او با بيان اينكه درحال‌حاضر، اغلب واگن‌هاي موجود در كشور در صنايع ريلي، وارداتي است و ميزان اندكي از آن از توليد داخل تأمين مي‌شود، مي‌افزايد: درحال‌حاضر از كشورهاي مختلفي مانند چين، هند، كره و ديگر كشورها، واگن وارد مي‌كنيم.

مسعود پرمهر، رئیس فدراسیون حمل‌و‌نقل و ترانزیت ایران، نیز با اظهارنظر دانشمند در رابطه با واردات واگن موافق است و می‌گوید: باید این موضوع را از چند منظر مورد توجه قرار داد؛ نخست آنکه، آیا اساسا توانمندی فنی، مهندسی و مالی ساخت واگن در ایران وجود دارد یا خیر که در پاسخ باید گفت این توانمندی برای ساخت واگن مسافری و باری در اشکال مختلف در کشور وجود دارد.  او می‌افزاید: اما از منظری دیگر باید به‌صراحت گفت این توانمندی به میزانی که بتواند نیاز داخلی را تأمین کند وجود ندارد. باوجود اینکه توانمندی و امکان ساخت واگن را در کشور داریم، این قدرت را نداریم نیازی که به سبب ضرورت خروج واگن‌های ازرده‌خارج از حمل‌ونقل ریلی در طول یک سال ایجاد می‌شود را تأمین کنیم.

 پرمهر در قالب یک نتیجه‌گیری می‌گوید: بنابراین باید در کنار اینکه امکان تولید برای کارخانه‌های داخلی فراهم شده و سفارش ساخت برای آن در نظر گرفته می‌شود، واردات واگن نیز داشته باشیم.  او با اشاره به اینکه ساخت داخل باید به‌گونه‌ای باشد که منطبق با استانداردهای جهانی باشد، تصریح می‌کند: این واقعیت را نباید از نظر دور داشت که برخی از صنایع داخلی مطابق با استانداردهای جهانی عمل نمی‌کنند در‌حالی‌که این قابلیت در بین آنها وجود دارد.

 رئیس فدراسیون حمل‌و‌نقل و ترانزیت ایران درخصوص واگن‌هایی که در کشور وجود دارد، می‌گوید: با توجه به اینکه برخی از واگن‌های موجود در حمل‌‌ونقل ریلی کشور، بالای ٣٠ سال دارند و از استهلاک صددرصدی برخوردارند، طبیعتا لازم است این واگن‌ها جایگزین شوند. به‌ویژه اینکه برای گسترش سفرهای ریلی مسافرتی، نیاز به واگن‌هایی داریم که هم از حیث رفاهی در شرایط مطلوبی باشند و هم از نظر ایمنی امکانات لازم را تدارک ببینند. او تصریح می‌کند: در نتیجه، هر دو سری واگن‌های باری و مسافری نیاز به تأمین دارد و حداقل آماری که برای جایگزینی در یک پروسه پنج‌ساله وجود دارد، هزارو ٥٠٠دستگاه واگن مسافری و بالغ بر چهار هزار دستگاه واگن باری است که با امکانات موجود در کشور، نمی‌توان سفارش کامل و یکجا برای ساخت آن در کشور  داشت.

 پرمهر در پاسخ به این پرسش که چرا نعمت‌زاده بر جلوگیری از واردات واگن‌ها در صورتی که نیاز به آن تا این حد وجود دارد، تأکید می‌کند، می‌گوید: به‌احتمال زیاد او درباره تعداد واگن‌‌های مورد نیاز و ظرفیت تولید کارخانه‌ها در این زمینه اطلاع کافی ندارد.  او همچنین در پاسخ به اینکه چگونه ممکن است وزیر صنعت از حوزه فعالیت یکی از صنایع خود آگاهی نداشته باشد، می‌افزاید: گاهی اطلاعات به‌گونه‌ای به دست می‌رسد که این مفهوم را القا می‌کند که قرار است تمام سفارش‌ها برای تولید واگن باری و مسافری از خارج از کشور تأمین شوند که در آن صورت واکنش او طبیعی است.

‌ همیشه پای خصولتی‌ها در میان است.

پرمهر می‌افزاید: واگن از حیث سرمایه‌گذاری برای ساخت، رقم بسیار بالایی را به خود اختصاص می‌دهد و به همان نسبت محدودیت برای ساخت آن در کشور وجود دارد. در نتیجه نمی‌توان به ضرس‌قاطع گفت وزیر صنعت اطلاع کافی ندارند یا به‌واسطه اینکه حتما باید از کشور، این تأمین صورت گیرد، دست به چنین اقدامی زده‌اند.  او در واکنش به اینکه آیا انگیزه‌ای در پشت این حمایت‌ها از صنعت واگن‌سازی در کشور وجود دارد یا خیر هم می‌گوید: نمی‌توان به‌صورت دقیق در این رابطه گفت، اما هر چیزی امکان‌پذیر است. برخی از صنایع و کارخانه‌های کشور سرمایه‌گذاری بالایی را می‌طلبند تا در چرخه کار قرار گیرند، واگن‌سازی در این دسته قرار می‌گیرد و بخش خصوصی توان چنین سرمایه‌گذاری‌ای را ندارد، در نتیجه این فعالیت‌‌ها به سمت خصولتی‌ها می‌روند.