کمبود اطلاعات علمی، مشکل بزرگ‌ صنعت ایران

مشکلات اقتصادی و کمبود اعتبارات مالی، کار را به جایی رسانده که برخی از کارخانه‌ها حتی سلامتی مردم و حفاظت محیط‌زیست را نادیده می‌گیرند. بر همین اساس طی سال‌های اخیر شاهد آلودگی هوای بسیاری از شهرهای کشور به جهت بی‌توجهی کارخانجات به مبحث فیلتراسیون هستیم. چراکه کارخانه‌ها توانایی خرید فیلترهای صنعتی مطابق با استانداردهای بین‌المللی را ندارند. به همین جهت باعث آلودگی هوا و ناراحتی مردم می‌شوند. این در حالی است که رشد صنعت، بدون رشد احساس مسوولیت صنعتگران برای حفظ و نگهداری محیط‌زیست به کیفیت و کمیت تولید، رشد اقتصادی، محیط‌زیست و جامعه آسیب فراوانی وارد می‌کند.

از این رو در شرایط فعلی برای رقابت در عرصه بین‌المللی، نیاز روزافزون به داشتن صنعتی پویا به‌خصوص در حوزه فیلتراسیون احساس می‌شود. بر همین اساس سراغ یکی از شرکت‌های فعال در حوزه فیلتراسیون رفتیم تا در راستای توسعه فناوری فیلتراسیون، خدمت به تولید بهتر صنعتگران و حفظ محیط‌زیست سالم، گپ و گفتی داشته باشیم. 

شرکت صافی‌فرد خاورمیانه که در حال حاضر یکی از شرکت‌های وابسته به شرکت CMP-AG آلمان است در راستای ارتقای تکنولوژی فیلتراسیون و حفاظت از زیست‌بوم کشور، اخیرا به تبادل دانش فنی و تکنولوژی با یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تخصصی فیلتراسیون در دنیا؛ شرکت کایزر (KAYSER) آلمان، مبادرت کرده که براساس آن از ابتدای سال ۲۰۱۷، قرارداد همکاری دوجانبه بین شرکت‌های صافی فرد خاورمیانه وKAYSER امضا شده است. در نتیجه این شرکت به‌عنوان اولین خط اتوماتیک ایران که تحت استانداردها و با تکنولوژی آلمان فعالیت می‌کند، اقدام به تولید مشترک فیلترهای غبارگیر صنعتی پس از برجام کرده است. 

در همین خصوص علی معماری‌فرد، مشاور عالی گروه CMPAG آلمان در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اعلام کرد که در حال حاضر مشکلات مالی و اقتصادی کارخانه‌ها باعث شده آنها از فیلترهای ارزان و بی‌کیفیتی استفاده کنند که در نهایت نه‌تنها هزینه‌های آنها را افزایش می‌دهد بلکه ضربه سنگینی به محیط‌زیست وارد می‌کند. این در حالی است که دولتمردان، آنچنان که باید و شاید به محیط‌زیست توجه ندارند. بنابراین تسهیلات مالی متناسب با این موضوع را هم به فعالان صنعتی ارائه نمی‌دهند.

در این میان علاوه بر کمبود اعتبارات مالی، اطلاعات علمی نیز برای بررسی مشکلات در زمینه فیلتراسیون و حفاظت از محیط‌زیست آنچنان پایین است که حتی در سازمان‌ها و دستگاه‌های کشور هم، اطلاعات درستی وجود ندارد. به گفته معماری‌فرد، در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل صنعت، علاوه بر کمبود اعتبارات مالی از بعد علمی است. در ادامه، گفت‌وگوی «جهان‌صنعت» با مشاور عالی گروه CMPAG آلمان را می‌خوانید:

لطفا در مورد اهداف شکل‌گیری شرکت و مدت زمانی که طول کشید تا همکاری مشترک خود با آلمانی‌ها را شروع کنید، توضیح بفرمایید. 

شرکت صافی‌فرد خاورمیانه با تلاش پیگیر و همه‌جانبه، سعی دارد با نگاهی دقیق به آینده و پتانسیل‌‌های فناوری فیلتراسیون، به توسعه ارتباط سالم، حرفه‌ای و بین‌المللی با دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، ساختارهای نظارتی و مراکز استانداردسازی ایران بپردازد تا بلکه بتواند در تولیدی برتر و پاک‌تر برای صنایع کشورمان گامی موثر بردارد. بنابراین با همکاری شریک خود؛KAYSER سعی داریم با تیم‌های متخصص خود در زمینه فیلتراسیون، ساختارهای نظارتی و مراکز استانداردسازی ایران را در زمینه علمی بهبود دهیم. 

در این زمینه شرکت ما حدود سه تا چهار سال با آلمانی‌ها مذاکره کرد تا در نهایت پس از بازدید تیم آلمانی از امکانات فنی و علمی و همچنین پتانسیل انسانی ما آنها قانع شدند تا همکاری خود را برای تولید مشترک محصولاتی همچون کیسه فیلتر، فیلترهای پاکتی، انواع شیرهای برقی و دیافراگمی، انواع پارچه‌های نمدی و بافته شده و... در ایران آغاز کنند. بر این اساس اولین خط تولید اتوماتیک تولید کیسه‌های فیلتر با تکنولوژی نوین آلمان در ایران راه‌اندازی شد که تحت استاندارد آلمان است.

خط تولید شما با دیگر شرکت‌ها چه تفاوتی دارد؟

هنوز بعد از برجام شرکتی موفق نشده که چنین خط تولیدی با این امکانات را در زمینه تولید فیلترهای صنعتی در ایران راه‌اندازی کند. بنابراین تاکنون تنها چهار خط تولید کیسه‌های فیلتر با این تکنولوژی نوین طراحی و ساخته شده است که دو واحد آن در کشور آلمان و دو واحد آن با مشخصات ذیل در ایران (کارخانه صافی فرد خاورمیانه واقع در کاشان) نصب و راه‌اندازی شده است. 

از ویژگی‌های خط تولید مشترک ما و شرکت آلمانی می‌توان به قابلیت اجرای همزمان یا متمایز تکنولوژی دوخت و جوش حرارتی، صد‌در‌صد مکانیزه ساخت آلمان، طول عمر بیشتر فیلتر‌های صنعتی، قابلیت جذب عالی غبار و خصوصیاتی همچون تعمیرات و نگهداری کمتر، بازدهی بیشتر و هزینه کمتر سیستم فیلتراسیون اشاره کرد. 

با توجه به اینکه به تازگی وارد بازار شده‌اید با چه میزان از ظرفیت تولید خود فعالیت می‌کنید؟ 

با بررسی‌هایی که ما داشته‌ایم، نیاز کشور حدود ۸۰۰ هزار تا یک میلیون کیسه فیلتر برای مصرف متداول در سال برای حفظ محیط کارخانه‌ها و محیط‌زیست است. این در حالی است که ظرفیت تولید ما نیز حدود ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار میلیون کیسه است که بر این اساس، می‌توانیم نیاز کشور را به طور کامل پوشش دهیم اما در عمل ما با یک‌سوم ظرفیت تولیدی خود کار می‌کنیم چراکه تقاضا در بازار وجود ندارد. 

برای صادرات هم برنامه‌ای دارید؟

در حال حاضر، این تولید مشارکتی تنها برای بازار ایران است. البته برنامه‌ریزی برای صادرات هم داریم اما در حقیقت تا زمانی که نتوانیم در کشور خودمان موفق باشیم، قطعا نمی‌توانیم در بازارهای جهانی هم حضور پیدا کنیم. بنابراین برنامه‌ریزی صادراتی به سال بعد موکول خواهد شد. 

در راستای معرفی بیشتر محصولات خود و همچنین افزایش اطلاعات علمی صنعتگران در زمینه فیلتراسیون چه برنامه‌هایی دارید؟

حضور در نمایشگاه می‌تواند برای تمرکز ارائه توان‌های فنی ما به مجموعه بزرگی از صنعت، شانس خوبی باشد. از این رو در ششمین نمایشگاه سالانه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معدن و صنایع معدنی ایران (MINEX 2017) حضور پیدا کرده‌ایم که امروز به پایان خواهد رسید. همچنین در هفدهمین نمایشگاه بین‌المللی محیط‌زیست ایران که در اسفند‌ماه ۹۶ برگزار می‌شود، شرکت خواهیم کرد. در این میان برای برگزاری سمینار و کلاس‌های تخصصی در مورد اصول و مبانی سیستم‌های فیلتراسیون نیز برنامه‌هایی را در دستور کار داریم. همچنین سعی می‌کنیم در همایش‌های علمی حضور داشته باشیم تا بتوانیم مطالبی علمی در رابطه با محیط‌زیست را به گوش قشر بزرگی از صنعت برسانیم. 

در کلاس‌های تخصصی و سمینارهایی که برگزار می‌کنید، روی چه موضوعاتی تکیه خواهید کرد؟ 

ما در کلاس‌های تخصصی چند روزه سعی می‌کنیم تا به متخصصانی که در کارخانه‌های کشور فعالیت می‌کنند از A تا Z که شامل طراحی، ساخت، تعمیرات و نگهداری و مسایلی از این دست می‌شود را در زمینه فیلتراسیون در حوزه صنعت به طور بسیار دقیق آموزش دهیم چراکه معتقدیم اطلاعات علمی در این زمینه بسیار سطحی و ناقص است به طوری که علاوه بر مصرف‌کنندگان، افرادی هم که در بازار ایران به عنوان سرویس‌دهنده و فروشنده فعالیت می‌کنند، اطلاعات کافی را ندارند. 

پس از برگزاری دوره‌های مربوطه نیز گواهینامه تخصصی مرتبط با آن به شرکت‌کنندگان در کلاس‌ها داده می‌شود. در این راستا به سازمان‌های بزرگ همچون شرکت ملی مس ایران پیشنهاد می‌دهیم که متخصصان خود را برای شرکت در این کلاس‌ها همراهی کنند. البته بنده در گذشته در سمیناری تخصصی در کارخانه و شرکت ملی مس، اطلاعاتی را به متخصصان آنها ارائه داده‌ام. 

برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی هم برنامه‌ای در دستور کار دارید؟

بله. با توجه به اینکه بنده با حضور در پروژه‌های مختلف صنعتی در کشور به این نتیجه رسیدم که در استان‌های مختلف کشور و همچنین در سازمان‌های موجود در مرکز، اطلاعات درستی در زمینه استانداردهای صنعتی و زیست‌محیطی وجود ندارد، تصمیم ما این است که گروهی از متخصصان خودمان را مسوول این کار کنیم تا انستیتویی برای تعریف نرم محیط‌زیست در ایران راه‌اندازی شود و مطابق با سازمان‌های مطرح آلمان فعالیت کند. چرا که به عنوان مثال در آلمان در هر شهری که بالای ۲۰ هزار نفر جمعیت دارد، یک مرکز تخصصی محیط‌زیست وجود دارد که تا محاسبات علمی در مورد پروژه‌های صنعتی در آنجا تایید لازم را نگیرد، دولت به این پروژه اجازه تولید و ساخت نمی‌دهد. 

در این زمینه برای مذاکره با دولت برنامه‌ای ندارید؟

در این زمینه هم برنامه‌هایی را در دستور کار داریم. از این رو به زودی بنده به همراه مدیرعامل شرکت صافی‌فرد خاورمیانه با وزارت صنایع و همچنین معاونت رییس‌جمهور در حوزه محیط‌زیست مذاکره خواهیم داشت تا در جلسه‌ای، توضیحات لازم را در این خصوص به آنها بدهیم. البته دانشگاه کاشان را نیز در این راستا درگیر خواهیم کرد تا در نهایت کاری علمی و هدف‌دار انجام شود که در دراز‌مدت در شهرهای دیگر کشور هم اجرایی شود. بنابراین امیدوار هستیم که با همکاری و کمک سازمان‌های مربوطه، بتوانیم سیستم آلمان را در ایران پیاده‌سازی کنیم. 

اگر دولت همکاری‌های لازم در این خصوص را انجام دهد، چه مدت زمان نیاز است تا ایران به تکنولوژی تولید فیلترهای صنعتی آلمان دست پیدا کند؟ 

طبق برنامه‌ریزی‌هایی که ما داشته‌ام، در صورت همراهی دولت می‌توان طی پنج سال به این هدف دست پیدا کرد. در غیر این صورت ما همچنان با برگزاری سمینارهای مختلف در دانشگاه‌ها برای افزایش علم و آگاهی در این خصوص گام برمی‌داریم که ممکن است زمان دستیابی به این علم و تکنولوژی از پنج سال به ۲۰ سال افزایش پیدا کند. 

علت کمبود تقاضا برای خرید فیلترهای صنعتی با چنین تکنولوژی جدیدی چیست؟ 

در حال حاضر بسیاری از کارخانه‌های کشور به خرید چنین کیسه فیلترهایی نیاز دارند اما با توجه به اینکه با مشکلات اقتصادی زیادی روبه‌رو هستند، سراغ خرید فیلترهای ارزان‌قیمت و بی‌کیفیتی که از چین وهند وارد می‌شود، می‌روند. از این رو خیلی زود با مشکل و هزینه‌های بیشتر روبه‌رو می‌شوند در حالی که سلامت کارکنان خود را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند و در نهایت به محیط‌زیست و سلامتی مردم هم ضربه جبران‌ناپذیری را وارد می‌کنند. این در حالی است که خرید فیلترهای با کیفیت اگرچه در ابتدای امر، هزینه بیشتری را دربر دارد اما در نهایت به افزایش طول عمر ماشین‌آلات و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند. بنابراین برای خرید فیلترهای با کیفیت، نه تنها دولت باید تسهیلات مالی مورد نیاز را برای صنعتگران فراهم کند بلکه خود آنها هم باید در این زمینه مشارکت و همکاری داشته باشند. این در حالی است که به طور مشخص کسی اقدامی در این خصوص انجام نمی‌دهد. 

در حال حاضر، علاوه بر آلودگی هوا، استفاده از فیلترهای بی‌کیفیت، چه مضرات دیگری را در فضای کشور به وجود آورده است؟

بزرگ‌ترین مشکلی که فیلترهای بی‌کیفیت برای کشور ایجاد می‌کنند، این است که محیط‌زیست، آب و خاک و هوا را به راحتی دچار آلودگی می‌کنند و به سلامت مردم آسیب وارد می‌کنند. این در حالی است که مسوولان ما ساده از کنار مشکلات مربوط به محیط‌زیست می‌گذرند در حالی که این موضوع، اصلی‌ترین مشکل است. 

به عنوان مثال در برخی کارخانه‌ها مانند یکی از شرکت‌های تولیدی بزرگ ذوب مس کشور، قراضه‌های مس مثل کابل و سیم برق که متشکل از روکش‌های مصنوعی است، در کوره سوزانده می‌شود که بر اثر آن، دی‌اکسین‌ها به‌عنوان یکی از مضرترین گازهای سمی و سرطانزا تولید می‌شود. این در حالی است که به علت سیستم نامناسب فیلتراسیون، این گازهای سمی به راحتی وارد هوای شهر می‌شود و سلامت مردم را دچار مشکل می‌کند. 

این مشکلات در حالی وجود دارد که علاوه بر حفاظت محیط‌زیست باید سلامت مردم و کارگران مشغول به کار در چنین شرکت‌هایی در اولویت قرار گیرد. 

بهره‌گیری از سیستم صحیح فیلتراسیون، چه مزایایی برای کارخانجات صنعتی خواهد داشت؟

طبق تحقیقاتی که انجام شده، اثبات شده است اگر به درستی به مسایل و مشکلات زیست‌محیطی رسیدگی شود، میزان کل تولید نسبت به خطوط مشابهی که به فیلتراسیون اهمیت نمی‌دهند تا پنج درصد بیشتر خواهد بود. بنابراین از یک‌سو تولید بیشتر و از طرف دیگر، مخارج نگهداری برای کارخانه‌هایی که به محیط‌زیست اهمیت می‌دهند، کمتر است. 

به عنوان یک فعال اقتصادی، فضای اقتصادی فعلی کشور را در حوزه تخصصی خودتان چطور می‌بینید؟

در حال حاضر علاوه بر مشکلات اقتصادی و رکود که فعالان اقتصادی با آن روبه‌رو هستند، استاندارد و نرم صحیحی در وزارت صنعت، معدن و تجارت وجود ندارد و سازمان‌هایی مثل سازمان استاندارد هم اطلاعات دقیق و کافی برای پیاده‌سازی استانداردهای صحیح در فعالیت‌های صنعتی در اختیار ندارند. در این میان در برخی سازمان‌ها مجوزهایی برای پروژه‌های صنعتی داده می‌شود که پشتوانه علمی ندارد و در نهایت مشکلاتی که در کشور به وجود می‌آورد، بیش از مزایای آن است.

به عنوان مثال در ایران همچون کشورهای دیگر برای انجام هر کاری به مجوز محیط‌زیست نیاز است اما مجوز محیط‌زیست کشور ما بدون پشتوانه علمی و تقریبا سرسری است. این در حالی است که در اروپا قبل از اینکه پروژه‌ای مهر بخورد باید از نظر مسایل زیست‌محیطی همچون گرد‌وغبار، بعد شیمی هوا و مواردی از این دست و از لحاظ علمی محاسبات کامل انجام شود تا در صورت مشکل ایجاد نکردن برای محیط‌زیست به آن مجوز داده شود. 

گرفتن مجوز برای پروژه‌های صنعتی در اروپا مراحل خاص خود را دارد در حالی که در ایران برای پروژه‌های صنعتی به راحتی مجوز داده می‌شود یا براساس اطلاعات غلط علمی، مراحل کار دنبال می‌شود. از این رو بنده پس از بازدیدهایی که از کارخانه‌های مختلف ذوب، مس و آلومینیوم و همچنین کارخانه‌های سیمان، گچ، کاشی و موزاییک داشته‌ام و با توجه به اینکه ۳۹ سال است که در آلمان زندگی و در این رشته کار می‌کنم، معتقدم بیش از ۹۰ درصد این کارخانه‌ها در آلمان یک دقیقه هم اجازه تولید نخواهند داشت. این در حالی است که در کشورهایی مثل آلمان، کارخانه‌ها به دستگاه‌های الکترونیکی متصل هستند که در صورت رعایت نکردن استانداردهای لازم، اول به آنها هشدار داده می‌شود سپس بدون دخالت نیروی انسانی، کارخانه به صورت اتوماتیک از ادامه کار محروم می‌شود. 

بر‌ای کمک به تولید و صنعت کشور به خصوص در حوزه تخصصی فعالیت خودتان یعنی فیلتراسیون، چه پیشنهاداتی به دولت دارید؟

در زمینه فیلتراسیون در ابتدا باید علم فیلتراسیون در کشور افزایش پیدا کند. همچنین باید در قسمت سرمایه، دولت وام مخصوصی را برای رسیدگی به محیط‌زیست در زمینه فعالیت‌های صنعتی تخصیص دهد تا به این صورت نقدینگی مورد نیاز در کارخانه‌ها تامین شود. به عنوان مثال دولت اعلام کند که تنها برای کاهش مشکلات زیست‌محیطی در حوزه صنعت، ما وام شش یا چهار درصد به مدت سه ساله را در اختیار کارخانه‌ها می‌گذاریم. اگر چنین کاری انجام شود، مسلما همه مصرف‌کننده‌ها مایل به خرید فیلترهای صنعتی باکیفیت و با طول عمر مفید خواهند بود. البته نکته بااهمیت در این خصوص این است که باید این تسهیلات به صورت هدفمند پرداخت شود. به این معنا که این تسهیلات و وام به طور مستقیم از سوی دولت به شرکت سازنده داده شود تا به این شکل سیستم مطمئن باشد که این پول تنها برای خرید فیلتر و کاهش آلودگی محیط‌زیست استفاده شده است. 

با توجه به اینکه دلار از مرز چهار هزار تومان هم رد شده است، چه پیامدهایی برای تولیدات کارخانه شما خواهد داشت؟

طبیعی است که با افزایش قیمت دلار، هزینه واردات مواد اولیه ما هم که از آلمان وارد می‌شود، افزایش پیدا خواهد کرد. بنابراین قیمت نهایی کالاها افزایش پیدا کرده و در نهایت این مصرف‌کننده است که باید هزینه این موضوع را بپردازد. 

ارزیابی شما از عملکرد چهار ساله وزارت صنعت دولت یازدهم چگونه است؟

با توجه به اینکه بنده به طور مستقیم با معاونان وزارت صنایع همچنین مدیران صنایع استان‌ها در ارتباط بودم، معتقدم بسیار پرتوان بودند و جهت‌گیری درستی داشتند تا جایی که حتی برخی متخصصان اعلام کردند به صورت رایگان در جاهایی که نیاز است، کار انجام خواهند داد. 

البته در این میان معتقدم عملکرد وزارت صنعت، معدن و تجارت در برخی قسمت‌ها هم منفی بوده به‌عنوان مثال در پروژه نفلین آذرشهر، ایمیدرو قراردادی را منعقد کرد که مشخص نبود روی چه حساب و کتابی است. همچنین با عملکرد فعلی صنایع خودروسازی نیز مخالفم و معتقدم در صنعت باید رقابت باز وجود داشته باشد. به عنوان مثال در کشورهایی مثل آلمان که در صنعت پیشتاز هستند، فضای باز رقابتی عامل آن بوده است.

این در حالی است که جز کشاورزی ظرفیت خاصی در آلمان وجود ندارد با این وجود، بزرگ‌ترین اقتصاد صادراتی دنیاست. این در حالی است که ما در ایران به صنایع خودروسازی بسیار بها می‌دهیم و برای ورود خودرو به کشور نیز صد‌در‌صد عوارض و مالیات می‌گیریم. در حالی که اگر این عوارض و مالیات صد‌در‌صدی وجود نداشته باشد، مردم می‌توانند با پرداخت پول پراید و ماشین‌های بی‌کیفیتی مثل آن، اتومبیل استاندارد بهتری را تهیه کنند. 

نظر شما در مورد اعداد و ارقامی که در قالب هدفگذاری‌های اقتصادی و صادراتی اعلام می‌شود، چیست؟

به عقیده بنده، هدفگذاری‌های اقتصادی ما به هیچ عنوان پشتوانه علمی ندارد و معمولا براساس آمال و آرزوهای افراد مطرح می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از پروژه‌های اقتصادی کشور موفقیت لازم را به دست نمی‌آورد و در نهایت شکست می‌خورد. 

نکته قابل توجه این است که ما باید براساس بررسی‌های علمی و کارشناسی در حوزه‌هایی وارد شویم که در ابتدای کار از بقیه کشورها جلو هستیم. در این میان در حوزه‌هایی هم که ضعف داریم، اول خودمان را برای حضور در بازارهای بین‌المللی و رقابت آماده کنیم سپس شروع به رقابت کنیم. این در حالی است که ما معمولا در حوزه‌هایی وارد می‌شویم که در آن قوی نیستیم. به عنوان مثال، صنعت خودروسازی ما نشان می‌دهد که بسیار ضعیف هستیم. 

در مورد الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند صنایع بزرگ کشور با این کار آسیب می‌بینند و برخی دیگر عقیده دارند که پیوستن به این سازمان ضرورتی انکارناپذیر است. نظر شما در این خصوص چیست؟ 

این موضوع بستگی به این دارد که مسیری که ما به دنبال آن هستیم به کدام سمت و سو متمایل است. اگر ما به دنبال رقابت آزاد اقتصادی در بلندمدت هستیم، پس پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) ضرورت دارد تا هرچه سریع‌تر انجام شود. البته بنده متوجه این موضوع هستم که نیروی کار فراوانی در صنایع خودروسازی کشور مشغول فعالیت هستند که در صورت بروز مشکل برای این صنایع، به نیروهای کار آسیب وارد می‌شود. اما معتقدم برای این موضوع می‌توان برنامه‌ریزی داشت. به این صورت که به تولیدکنندگان داخلی مهلت داده شود تا طی زمان مشخصی، خودشان را برای ادامه حیات و همچنین رقابت با خارجی‌ها آماده کنند. اما اگر طی این زمان نتوانستند، خودشان را آماده کنند، محکوم به نابودی خواهند بود. 

بنابراین می‌توان با شرط و شروط خاص برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی گام برداشت همان‌طور که در حال حاضر کشورهایی هستند که با استثنا‌هایی که خودشان قرار داده‌اند به WTO ملحق شده‌اند. پس در حقیقت می‌توان تلفیقی از دو اقدام را در زمان فعلی انجام داد به این صورت که با ایجاد استثنا‌های کلی، هرچه سریع‌تر برای الحاق به سازمان تجارت جهانی گام برداریم. 

به عنوان سوال آخر، آیا به بهبود شرایط اقتصادی در دولت دوازدهم امید دارید؟

هنوز دولتمردان در دولت جدید اقدام اقتصادی مشخص و خاصی را انجام نداده‌اند که بتوان در مورد آن اظهارنظر کرد. اما به هر حال نسبت به عملکرد وزیر صنعت دولت جدید خوشبین هستیم اگرچه معتقدم تغییر با حضور یک شخص ایجاد نمی‌شود بلکه کل سیستم کشور باید با هماهنگی و اتحاد باعث رشد اقتصادی و توسعه تجارت خارجی کشور شوند.