مرکز امور اجتماعی وزارت نیرو منحل شد

به گزارش پیام ما، خبرهای رسیده از وزارت نیرو حکایت از انحلال «مرکز امور اجتماعی آب و انرژی» این وزارتخانه دارد. مرکزی که از سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را با هدف «تولید دانش تخصصی معطوف به موضوعات چالش‌برانگیز حوزه آب و انرژی» آغاز کرد و به گفته محمد فاضلی نخستین رئیس این مرکز، تاسیس آن شروعی جدی برای این بود که بعد اجتماعی آب و انرژی کشف شده و اهمیت پیدا کند. در میان رویکردهای فنی و سازه‌ای بدنه اجرایی ساختار مدیریتی وزارت نیرو اما این مرکز آنگونه که طراحان و برنامه‌ریزان آن می‌خواستند، به رغم تلاش‌ها و مطالعات صورت گرفته توسط کارشناسان فعال در این مرکز، نتوانست اثرگذاری کافی را در سیستم تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری حوزه آب و انرژی داشته باشد. حالا محرابیان که اواخر مهر ماه و در سفر به اردبیل اعلام کرده بود: «مرکز جهاد آبرسانی در قالب شورای متشکل از متخصصان و نخبگان در مناطق مختلف کشور راه‌اندازی می‌شود.» به شکل غیررسمی مرکز امور اجتماعی را منحل و مرکز جهاد آبرسانی را جایگزین آن کرده است.

«تولید دانش اجتماعی تخصصی و جهت‌گیری شده به سمت مسائل منابع آب و انرژی در ایران، تربیت نیروی انسانی مجهز به علوم اجتماعی برای بکارگیری در نظام حکمرانی و مدیریت منابع آب و انرژی، استفاده از یافته‌های علوم اجتماعی در جهت تحقق مدیریت مصرف و تقاضای انرژی و آب، بهبود تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و نظام سیاست‌گذاری عمومی در عرصه حکمرانی و مدیریت منابع آب و انرژی، اجرایی کردن یافته‌های علوم اجتماعی آب و انرژی در کلیه سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های وزارت نیرو و زیرمجموعه‌های تابعه» این موارد جزو اهداف اولیه تشکیل مرکز امور اجتماعی آب و انرژی بودند. مرکزی که در سال ۱۳۹۷ زیر نظر محمد فاضلی جامعه‌شناس و مشاور وزیر نیرو ایجاد شد. آن روزها فاضلی درباره شکل‌گیری این مرکز و اهداف و آرمان‌هایی که در سر داشت به رسانه‌ها گفته بود: « تاسیس این مرکز اصلا پروژه نیست بلکه ضرورت فرآیندی است. ما وارد دورانی شده‌ایم که باید دست از توهم فراوانی آب بکشیم» او آن روزها و پیش از آنکه مسئله آب در ایران ابعاد گسترده اجتماعی پیدا کند در این خصوص هشدار داده و گفته بود: «مساله آب در ایران از بدخیمی به فوق‌ بدخیمی رسیده است. یکی از نشانه‌های مسائل فوق‌ بدخیم را می‌توان در تعداد زیاد ذی‌نفعان آن دید.» به همین دلیل بود که در ایجاد این مرکز به دنبال آگاهی جامعه و تصمیم‌گیران در مورد ابعاد اجتماعی مسئله آب در ایران بود، فاضلی همان روزها درباره ایده‌ال‌های خود در خصوص فعالیت این مرکز گفته بود: «انتظار دارم که فعالیت‌های این مرکز سطح فهم عمومی، سطح فهم ذی‌نفعان و سطح فهم سیاست‌گذاران را در ابعاد غیرفنی آب ارتقا داده باشد به طوری که دیگر در کشور دستور کارهای غیراولویت‌دار و غیر حیاتی بخش آب و انرژی به جای دستور کارهای حیاتی در پیش گرفته نشوند. من انتظارم این است سطح فهم جامعه ایران بالاخص جامعه سیاست‌گذاری از آب به نحوی تغییر کرده باشد که جهت‌گیری توسعه پایدار بسیار بیشتر از امروز برای سیاست گذار اولویت داشته باشد و فضای اجتماعی هم از توسعه پایدار حمایت کند. همچنین انتظار دارم بتوانیم بر اصلاح روند سیاست‌گذاری در بخش آب و انرژی اثر مشهود و ملموس داشته باشیم» حالا اما محرابیان حکم به انحلال این مرکز داده است، آن هم نه در قالب نامه‌ای رسمی یا ابلاغیه‌ای مستقل، بلکه به گفته محمد حب‌وطن؛ رئیس سابق مرکز امور اجتماعی آب و انرژی «به صورت کتبی این اتفاق نیفتاد، نامه به امور استخدامی نوشته شده است که نیروهای مرکز جا به جا شوند». حب وطن دیروز در گفت‌و‌گو با «پیام ما» با ذکر این نکته، گفت: «من اطلاع دقیق در مورد علت این تصمیم‌گیری ندارم و نمی‌دانم با چه تحلیل و استدلالی چنین اتفاقی افتاده است. در واکنش به این تصمیم نامه‌ای به وزیر نوشتم و این نکته را یادآور شدم که بهتر بود این تصمیم با دقت و کارشناسی بیشتری گرفته می‌شد، هنوز پاسخی به نامه ما داده نشده است».

حب وطن در خصوص پیامدهای این انحلال می‌گوید: «اگر بخواهیم پیامدهای انحلال را در نظر بگیریم، باید گفت وقتی این مرکز فعال هم بود، حمایت کافی از آن صورت نمی‌گرفت به همین دلیل هم نتوانست در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها اصلاحی صورت دهد. نمی‌شود حکم قاطعی داد که حالا که این مرکز منحل شده یک اتفاق عجیب و غریب در حوزه مدیریت آب کشور می‌افتد» او بر این باور است که: «حتی اگر هزار مرکز مشابه مرکز امور اجتماعی آب و انرژی هم داشته باشیم اما بدنه سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر -که اغلب فنی و سازه‌ای هستند- توجهی به توصیه‌های این مراکز نکنند هیچ اتفاق مثبتی در این حوزه نمی‌افتد»

حب‌وطن در خصوص موانع فعالیت و انتقاداتی که در طول سه سال فعالیت این مرکز مطرح می‌شد می‌گوید: «اگر بخواهیم منصفانه صحبت کنیم، فعالیت‌های این مرکز منتقدانی داشت که به عملکرد سه ساله آن انتقاداتی را وارد می‌دانستند. اما این انتقادات حاصل نگاه از بیرون به فعالیت مرکز بود. منتقدان می‌گفتند این مرکز در این سه سال چه کاری انجام داده است. اما مسئله اینجاست که این ریشه‌یابی صورت نگرفت که یک نهاد تازه تاسیس اگر بخواهد اقدامی بنیادی انجام دهد و اصلاحاتی در فرایند اجرایی و سیاست‌گذاری‌ها انجام دهد، باید از طرف بدنه اجرایی مورد حمایت قرار گیرد. باید به توصیه‌های آن توجه شود. در غیر اینصورت طبیعی است که اتفاق خاصی نمی‌افتد و این سوال مطرح می‌شود که این مرکز مگر چه فعالیت موثری انجام داده است. نکته دیگر در مورد فعالیت این مرکز این است که ماهیت مسائل اجتماعی ایجاب می‌کند که اقدامات در این حوزه زودبازده نباشد. به عبارتی نباید انتظار تاثیر سریع از اقدامات این حوزه داشت» او به بی‌توجهی‌ها نسبت به رویکرد و نتایج مطالعات مرکز امور اجتماعی اشاره کرده و می‌گوید: «حتی در حدی که یک پروژه تعریف شود یا بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته شود از مرکز در طول این سه سال حمایت نشد. البته پروپوزال‌ها و طرح‌هایی ارائه می‌شد اما در عمل کاری انجام نمی‌شد. به طور مثال دو سال پیش در مورد حل تعارض زاینده رود یک پروپوزالی تهیه شد تا مطالعه‌ای برای حل تعارضات در حوزه زاینده‌رود انجام شود، اما هیچ حمایتی اتفاق نیفتاد»

به عقیده حب‌وطن: «وجود این مرکز قطعا خیلی بهتر بود، اما باید به این نکته تاکید کرد که بدنه فنی و سازه‌ای رویکردهای این مرکز را نمی‌پذیرد. اگر بخواهد بپذیرد صدها طرح و پروژه را باید متوقف کند. آیا بدنه فنی این آمادگی را دارد که مثلا طرح چم‌شیر را متوقف کند؟ و با جامعه مدنی وارد گفت و گو شود؟ آیا بدنه فنی این را می‌پذیرد که انتقال آب بین‌حوضه‌ای دنا امسال در قانون بودجه ۱۴۰۱ قرار نگیرد؟ واقعیت این است که بدنه اجرایی این آمادگی را ندارد. در نتیجه وجود چنین مراکزی عملکرد و کارکرد موثری نخواهند داشت»

رئیس سابق مرکز امور اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو با طرح این موضوع که بسیاری می‌پرسند این مرکز در سه سال فعالیت کدام اصلاح را در نظام سیاست‌گذاری و نظام فنی و اجرایی آب انجام داده است، می‌گوید: «مهمتر از مسئله بودن یا نبودن این مراکز این موضوع است که ببینیم آیا بدنه فنی و اجرایی و مدیریتی بخش آب نسخه‌های تجویزی چنین مراکزی را می‌پذیرد یا خیر؟» حب وطن در ادامه به اقداماتی که با کم‌لطفی‌ها و بی‌توجهی‌های بدنه اجرایی وزارت نیرو مواجه شده اشاره کرده و می‌گوید: « گزارشی منتشر کردیم با این رویکرد که سازوکارها در مواردی بسیار مهمتر از ساخت‌وسازها هستند. از این سازوکارها استقبال نمی‌شود. بیشتر ساخت‌وساز است، چه کسانی باعث می‌شوند ساخت‌وساز جلوتر برود؟ مدیران اجرایی که بیشتر فنی هستند و سازه‌ای هستند و طبیعی است که شعارهایی ‌دهند که بیشتر از نوع سازه‌ای است»

باور محمد حب وطن بر این است که رویکردهایی که یک ساختار اجرایی مبتنی بر آن است، با تغییر یک مدیر یا وزیر، تغییر نمی‌کند و بدنه و ساختار متصلب تر از آن است که با آمد و شد یک یا دو نفر اصلاح شود، او در خصوص جایگزینی مرکزی دیگر به جای مرکز امور اجتماعی می‌گوید: «مرکز جهاد آبرسانی جایگزین شد، آیا اتفاقات بدی در انتظار مدیریت آب کشور است؟ من می‌گویم نه! این دو را باید جدا از هم تحلیل کرد. مرکز امور اجتماعی در همان دوره که مدیران معتقد به ایجاد چنین مرکزی بودند و با فعالیت آن موافقت داشتند هم به نوعی مورد حمایت نبود و نتوانست اصلاحاتی در نظام سیاست‌گذاری و نظام فنی و اجرایی آب کشور ایجاد کند چه رسد به حالا که اصلا وجود ندارد» حب وطن اما سخن خود را اینطور تکمیل می‌کند که: «اینکه یک مرکز جدید ایجاد شده چندان مورد نقد من نیست. اما معتقدم لازمه ایجاد یک مرکز جدید، از بین بردن یک مرکز دیگر نبود این موضوع را در نامه به وزیر هم متذکر شدم. اما در عین حال معتقدم انحلال مرکز قطعا اتفاق خوبی نیست، اما بدتر از آن این است که نظام فنی و اجرایی کشور اهمیتی به رویکردها و توصیه‌های آن ندهد»

محرابیان از همان روزها که برنامه خود را برای تصدی سمت وزارت در حوزه نیرو ارائه کرد، با صراحت نگاه سازه محور خود را لابه‌لای برنامه‌ها و سیاست‌های خود گنجانده بود. حالا با انحلال مرکزی که بنا بود نگاهی متفاوت به مقوله آب در کشور داشته باشد، مهر تایید دیگری بر رویکرد سازه‌محور خود در مدیریت منابع آب زد. هر چند به اذعان مدیر این مرکز، در زمان فعالیت هم چندان آزادی عمل و مجال تاثیرگذاری به این مرکز داده نشد، اما تشکیل و فعالیت آن حاصل رویکردی در وزارتخانه نیرو بود که قائل به نقش و اهمیت مسائل اجتماعی در حوزه آب داشت و انحلال این مرکز نشان از انکار این موضوع در نگاه سیاست‌گذاران امروز حوزه آب دارد.