روزنامه جهان صنعت نوشت: ضرب‌الاجل نهایی برای آبگیری سد «چم‌شیر» اعلام شده است. فقط چند روز تا آبگیری سدی باقی مانده که آثار به‌جا مانده از تمدن عیلامی را در خود غرق خواهد کرد. محوطه‌های تاریخی حوضه آبگیر سد اما محدود به تمدن عیلامی نیست.
اطلاعات باستان‌شناسی منتشرشده نشان می‌دهد که حوضه آبگیر «چم‌شیر» در اطراف شهرستان گچساران به عصر فراپارینه‌سنگی تعلق دارند و قدمت آن حدودا بین ۱۶ هزار تا ۱۰ هزار سال پیش می‌رسد. همچنین شواهدی از زیست انسان در دوره نوسنگی در منطقه‌ای که قرار است سد آبگیری شود به دست آمده است.
کاوش‌های باستان‌شناسی در محدوده سد «چم‌شیر» همچنین منجر به کشف اقامتگاه‌های موقت زیادی که مربوط به عشایر کوچرو بوده شده است. گفته می‌شود در قرون میانه اسلامی نیز تراکم جمعیت بالایی درست در اطراف مناطقی که قرار است پس از آبگیری سد «چم‌شیر» به زیر آب فرو روند وجود داشته است.
در حوضه آبگیر سد «چم‌شیر» در مجموع ۱۴۲ محوطه تاریخی شناسایی شده‌اند که از این تعداد ۳۰ محوطه واجد ارزش جهت انجام عملیات کاوش و نجات‌بخشی تشخیص داده شده‌اند.
با توجه به نزدیک شدن به زمان آبگیری سد، کاوش‌های باستان‌شناسی برای اتمام کار کاوش مستقر شده و در حال اتمام فعالیت خود هستند. با این وجود شتابزدگی در کار کاوش به دلیل محدودیت زمانی خطر غرق شدن آثار تاریخی را افزایش داده است.
جهت اطلاع از چند و چون کاوش‌های باستان‌شناسی صورت‌گرفته و اقدامات پژوهشگاه میراث فرهنگی برای کاوش محوطه‌های محدوده آبگیری این سد گفت‌و‌گویی را با محمدحسین عزیزی‌خرانقی مدیر پروژه و ناظر کاوش‌های نجات‌بخشی سد «چم‌شیر» و عضو هیات علمی پژوهشگاه باستان‌شناسی صورت دادیم که مشروح آن در پی می‌آید.
در هفته‌های اخیر انتقاداتی به مسوولان پژوهشکده میراث فرهنگی وارد شده که بر چه اساسی در خصوص ساخت و آبگیری سد «چم‌شیر» مجوز داده‌اند. فکر می‌کنید این نقدها وارد است و آیا این امکان وجود نداشت که برای ساخت سد «چم‌شیر» مجوز اعطا نمی‌شد؟
در مورد این مساله باید مسوولانی که آن را امضا کردند توضیح دهند، چراکه من در سال ۱۳۹۹ استخدام شده‌ام؛ یعنی ۹سال پس از اینکه مجوز اعطا شد. لذا نمی‌توانم در این خصوص نظر بدهم. با وجود این نقد قطعا وارد است. زمانی که قرار است یک پروژه عمرانی در کشور انجام شود روال بر این است که در فاز مطالعاتی یعنی در فاز صفر که هیچ اقدامی انجام نگرفته باید مجوزهای مختلفی را بگیرند.
یکی از این مجوزها مربوط به میراث فرهنگی، یکی مربوط به محیط‌زیست و دیگری مربوط به زمین‌شناسی است. بنابراین مجوزهای مختلفی وجود دارند که قبل از انجام پروژه‌های عمرانی باید دریافت شوند.
به هر روی در آن زمان (سال ۱۳۹۰) محوطه سد «چم‌شیر» بررسی شده و در بررسی‌هایی که مسوول مربوطه انجام داده محوطه‌هایی شناسایی شده است. روال بر این است که اگر در سال اول آثار فاخری پیدا نشود اعلام می‌شود که برای ساخت سد به صورت مشروط موافق هستیم.
آیا شرطی برای آبگیری سد «چم‌شیر» در نظر گرفته شده است؟ شرط در نظر گرفته‌شده برای ساخت سد «چم‌شیر» چه بوده و در چه صورتی امکان ساخت و آبگیری سد وجود دارد؟
آبگیری سد مشروط بر این است که محوطه کاوش شده و بررسی‌های (باستان‌شناسی) لازم در خصوص آن صورت گیرد. طبیعتا تا زمانی که این کاوش‌ها پایان نیابد مجوز آبگیری سد را صادر نمی‌کنیم.
به نظر می‌رسد که در سال‌های گذشته پژوهشکده عجله کرده و قبل از آنکه محوطه‌ها به صورت کامل کاوش شود مجوزی را که نمی‌باید داده است.
در این خصوص مسوولان مربوطه در آن زمان باید پاسخگو باشند.
در واقع در اوایل دهه ۱۳۹۰ تمام مجوزها صادر شده است.
با توجه به شرایط موجود، در حال حاضر چه وظیفه‌ای به شما محول شده است و چه اقداماتی را در واپسین روزهای باقیمانده تا آبگیری سد قصد دارید به انجام برسانید؟
براساس وظیفه‌ای که به ما محول شده است از آذر ماه سال جاری ۱۸ گروه باستان‌شناسی در منطقه مستقر شده‌اند و توانسته‌اند بسیاری از محوطه‌های محدوده آبگیری سد «چم‌شیر» را کاوش کنند.
آیا در کاوش‌های اخیری که در حوضه آبگیر سد «چم‌شیر» صورت گرفته است آثار شاخصی نیز به دست آمده است؟
در این خصوص بحث بسیار است؛ چراکه در بحث اکتشافات باستان‌شناسی خیلی از یافته‌ها توسط خبرنگاران بزرگنمایی شده یا کمرنگ می‌شود. به عنوان یک باستان‌شناس باید خدمتتان عرض کنم که از دید باستان‌شناسی برای یک باستان‌شناس هر محوطه‌ای که مورد کاوش قرار گیرد شاخص است. یعنی تفاوتی نمی‌کند که چه محوطه‌ای را مورد کاوش قرار می‌دهیم و همه محوطه‌ها از نگاه باستان‌شناسان شاخص هستند چراکه همه محوطه‌ها از نگاه علم باستان‌شناسی ارزشمند هستند. بنابراین نمی‌توانیم برای آثار این گونه ارزشگذاری کنیم که بگوییم این مورد بی‌ارزش است یا مورد دیگر بسیار ارزشمند است.
در حوضه آبگیر سد «چم‌شیر» با یکسری محوطه‌هایی مواجه هستیم که بیشتر عشایری هستند. در منطقه چم‌شیر مدت‌هاست که در آن سکونت وجود داشته است و حتی همین الان هم زندگی عشایری و دامداری خیلی محدود در این محدوده وجود دارد. در واقع به دلیل آنکه دسترسی به آب شیرین کم است ناچار هستند صرفا در زمانی که بارندگی وجود دارد در این منطقه ساکن شوند و از منابع جوی استفاده کنند.
مناطقی را که کاوش کرده‌ایم غالبا همین زندگی کوچ‌نشینی را نشان می‌دهند. با وجود این چند اثر داریم که با بقیه محوطه‌ها تفاوت دارد و معماری آن سنگچین است و یک معماری با ملات گچ در آن وجود دارد و تندیس گچی نیز در آن هست. بنابراین باید بگویم در تمام این محوطه‌ها یک منطقه وجود دارد که از بقیه متفاوت‌تر است و همچنان کار کاوش روی آن صورت می‌گیرد. شاخص‌ترین محوطه همین محوطه‌ای است که اشاره کردم و مربوط به تمدن عیلامی است.
با توجه به اعلام ضرب‌الاجل برای آبگیری سد «چم‌شیر» کار کاوش‌های باستان‌شناسی در محدوده سد چه زمانی پایان می‌یابد؟
کاوش همچنان در محوطه عیلامی ادامه دارد و ادامه کاوش‌ها به شرایط مختلفی که پیش می‌آید بستگی دارد. بنابراین کاوش محوطه عیلامی همچنان ادامه داشته و به اتمام نرسیده است. سایر محوطه‌ها کار کاوششان به اتمام رسیده و سرپرستان مشغول تهیه گزارش حفاری هستند ولی در دو محوطه مورد اشاره همچنان کاوش ادامه دارد. این محوطه‌ها در انتهای منطقه آبگیری سد است و حتی پس از آبگیری ادامه خواهد داشت. چراکه حتی اگر آبگیری سد شروع شود تا به این محدوده مورد کاوش برسد زمان وجود دارد.
نادر نینوایی
- 13
- 6
