آلارم رشد منهای نفت

تحلیل گزارش مرکز آمار ایران از رشد اقتصادی پاییز یک نکته نگران‌کننده دارد. رشد اقتصادی بدون نفت در فصل سوم سال جاری به ۶/ ۱درصد رسیده است. این رقم در ۸فصل اخیر کمترین سطح بوده است. رشد اقتصادی بدون نفت، درحقیقت نشان می‌دهد که وضعیت تولید بدون درآمدهای نفتی چقدر تغییر کرده است. البته همین بخش از اقتصاد نیز به شکل غیرمستقیم تحت تاثیر درآمدهای نفتی قرار می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که در فصل سوم سال جاری رشد اقتصادی با نفت به رقم ۸/ ۲درصد رسیده است. اما نیمی از این رشد به‌دلیل گروه «استخراج نفت و گاز» بوده است. در نتیجه هنوز ماشین اقتصاد ایران با سوخت نفت جلو می‌رود؛ حتی در شرایط تحریم‌های سخت.

اقتصاددانان معتقدند که بخش قابل توجهی از بهبود رفاه و ایجاد اشتغال در بخش غیرنفتی حاصل می‌شود. بنابراین اهمیت رشد در این بخش به نحوی است که باید روند نزولی رشد غیرنفتی مدنظر سیاستگذاران قرار گیرد. مطابق بررسی‌ها، وضعیت گروه صنعت نیز در پاییز سال جاری بد نبوده و توانسته رشد ۵درصدی را ثبت کند. گروه خدمات نیز پس از اتمام کرونا شرایط رو به بهبودی را در پیش گرفته اما رشد چشم‌گیری ثبت نکرده است. در بین گروه‌ها، وضعیت کشاورزی و رشد بخش ساختمان نگران‌کننده است. از سوی دیگر، افت تشکیل سرمایه در بخش ساختمان موضوع دیگری است که در آینده پاشنه‌آشیل این بخش خواهد شد.

مرکز آمار ایران، آمارهای مربوط به نرخ رشد اقتصادی در ۹ماه ابتدای سال۱۴۰۱ را منتشر کرد. بر اساس آخرین نتایج حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران، محصول ناخالص داخلی (GDP)، به قیمت ثابت سال١٣٩٠، در ۹ماه ابتدایی سال١٤٠١ به رقم ۵/ ۵۸۲هزار میلیارد تومان با نفت و حدود ۵۰۰هزار میلیارد تومان بدون احتساب نفت رسیده است. این درحالی است که این رقم در مدت مشابه سال قبل با محاسبه فروش نفت ۱/ ۵۶۴هزار میلیارد تومان و بدون نفت ٤٨٦هزار میلیارد تومان بوده است.

مقایسه آمارهای سال جاری و سال گذشته، نشان از رشد ٣/ ٣درصدی محصول ناخالص داخلی با نفت و ۹/ ۲درصدی محصول ناخالص داخلی بدون نفت در ۹ماه سال١٤٠١ دارد. بررسی آمارها نشان می‌دهد که در میان سه بخش اصلی کشاوزی، صنایع و معادن و بخش خدمات، تنها رشد بخش کشاورزی منفی بوده است. براین اساس، رشد بخش کشاورزی در پاییز۱۴۰۱، منفی ۳/ ۴درصد بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۴/ ۰واحد درصد کاهش داشته است. این درحالی است که سهم بخش کشاورزی از GDP نیز کاهش یافته و از ۲/ ۸ درصد در پاییز۱۴۰۰ به ۴/ ۷درصد در پاییز امسال رسیده است.

از نگاه کارشناسان، قیمت‌گذاری دستوری محصولات کشاورزی و افزایش قیمت کودهای شیمیایی از عوامل افت تولید کشاورزی است. رشد دو بخش اصلی دیگر یعنی بخش صنعت و معدن و بخش خدمات مثبت گزارش شده است. یکی‌از مهم‌ترین دلایل ثبت نرخ رشد پایین در اقتصاد ایران، افت رشد سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر و افزایش سطح استهلاک از تشکیل سرمایه بوده است. آمارها نشان می‌دهد که رشد اقتصادی بدون نفت به کمترین میزان خود در دوسال اخیر رسیده است. رقم این رشد در پاییز امسال به ۶/ ۱درصد رسیده است. در پاییز سال۱۳۹۹ رقم رشد اقتصادی بدون نفت به ۱/ ۰درصد رسیده بود و پس از آن این رقم همیشه بالای ۲درصد بوده است.

به‌روزرسانی آمار رشد اقتصادی

مرکز آمار ایران داده‌های مربوط به رشد اقتصادی در ۹ماه ابتدای سال جاری را منتشر کرد. بر این اساس، در سه فصل ابتدایی سال۱۴۰۱، تولید ناخالص داخلی ایران با قیمت‌های ثابت سال۱۳۹۰، با احتساب نفت، به رقم ۵/ ۵۸۲ هزار میلیارد تومان رسیده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد ۳/ ۳درصدی را تجربه کرده است. این درحالی است که رقم GDP بدون محاسبه نفت، در ۹ماه ابتدای سال جاری، ۱/ ۵۰۰هزار میلیارد تومان بوده که در مقایسه با رقم ۴۸۶هزار میلیارد تومانی در سال گذشته، ۹/ ۲درصد رشد داشته است. تولید ناخالص داخلی متغیری است که ارزش بازاری تمام کالاها و خدماتی را که درون مرزهای یک کشور طی یک دوره مالی تولید می‌شود، اندازه می‌گیرد. جزئیات منتشرشده از این گزارش نشان می‌دهد سرعت رشد اقتصادی در سومین فصل۱۴۰۱ با افزایش مواجه شده است.

بر این اساس، درحالی‌که اقتصاد ایران در تابستان۱۴۰۱ رشدی ۵/ ۲درصدی را تجربه کرده بود، این متغیر در پاییز امسال به ۸/ ۲درصد افزایش یافت. بر همین اساس می‌توان گفت سرعت رشد اقتصادی در سومین فصل سال جاری با افزایش نسبی مواجه شده است. البته باید توجه کرد که بخش عمده این افزایش به‌خاطر رشد بخش نفت و گاز بوده است؛ چراکه رشد بخش استخراج نفت و گاز طبیعی از ۳/ ۵درصد به ۷/ ۱۰درصد رسیده و رقم رشد نفتی، حدودا ۲برابر شده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که رشد بخش نفت و گاز، همچنان در تعیین نرخ رشد کلی اقتصاد ایران مهم و تاثیرگذار است. رشد فصلی بخش صنایع و معادن به‌طور کلی نسبت به سایر بخش‌ها بیشتر بوده است. آمارها نشان می‌دهد که رشد این بخش در فصل دوم امسال ۶/ ۴درصد بوده درحالی‌که این رقم برای فصل سوم۱۴۰۱، به ۲/ ۶درصد رسیده است.

ازسوی دیگر، بخش خدمات نیز در سه ماه سوم امسال رشد اندکی را تجربه کرده و از ۵/ ۱درصد در تابستان، به ۷/ ۱درصد در پاییز امسال رسیده است. بخش کشاورزی اما، همچنان رشد منفی را تجربه می‌کند. اطلاعات گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که رشد این بخش از منفی ۳درصد در تابستان، به منفی ۹/ ۷درصد در پاییز رسیده است. رشد بخش کشاورزی از ابتدای امسال روندی نزولی داشته، به‌طوری‌که در ۹ماه ابتدای سال۱۴۰۱، درمجموع با رشد منفی ۳/ ۴درصدی روبه‌رو شده است. ازطرفی آمارها نشان می‌دهد که علاوه بر کاهش رشد، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی نیز کاهش یافته و از ۲/ ۸ در پاییز ۱۴۰۰ به ۴/ ۷ در پاییز امسال رسیده است.

سهم گروه‌های اقتصادی

تولیدات اقتصادی کشور گروه‌ها و صنایع مختلفی را دربرمی‌گیرد. این رشته‌های اقتصادی هر یک سهم متفاوتی از کل تولیدات اقتصادی کشور دارند. جزئیات آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد در ۹ماه ابتدایی سال۱۴۰۱، بخش خدمات با ۱/ ۵۲درصد بیشترین سهم را از تولید اقتصادی کشور دارد. در این بخش، بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی مربوط به بخش مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار با ۴/ ۱۳درصد است. پس از آن بخش صنایع و معادن با ۲/ ۴۰ درصد در رتبه دوم قرار دارد که از این میزان ۴/ ۱۴درصد مربوط به استخراج نفت و گاز طبیعی و ۸/ ۲۵درصد مربوط به صنایع و معادن بدون نفت است. در نهایت نیز بخش کشاورزی، ۴/ ۷درصد از تولیدات کشور را در ۳فصل ابتدایی سال جاری به خود اختصاص داده است.

زنگ خطر تولید غیرنفتی

 آمارها نشان می‌دهد که رشد اقتصادی بدون نفت به کمترین میزان خود در دوسال اخیر رسیده است. رقم این رشد در پاییز امسال به ۶/ ۱درصد رسیده است. در پاییز سال۱۳۹۹ رقم رشد اقتصادی بدون نفت به ۱/ ۰درصد رسیده بود و پس از آن این رقم همیشه بالای ۲درصد بوده است. مقایسه این رقم با رقم رشد اقتصادی با احتساب نفت، دو موضوع مهم را نشان می‌دهد. اول آنکه وابستگی تولید ناخالص ملی ایران به تولید نفت بالا بوده و همچنان بخش کلیدی تولید ناخالص کشور است. نکته دوم آنکه با افزایش بهره‌وری و استفاده از ظرفیت‌های موجود در سایر بخش‌های تولید، رقم رشد اقتصادی بدون نفت می‌تواند بسیار بیشتر از ارقام فعلی باشد. باید توجه کرد که امکان دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالا برای کشوری که در مراحل اولیه توسعه است، با توجه به وجود ظرفیت‌های خالی اقتصادی و با فرض استفاده بهینه از این ظرفیت‌ها، وجود دارد.

در تمام جوامع، رشد اقتصادی به دلایلی همچون بهبود در وضعیت معیشتی و افزایش رفاه، افزایش قدرت سیاسی کشور و سازماندهی روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، مورد توجه خاصی قرار دارد و به همین دلیل، از جمله اهداف اصلی برنامه‌ریزان درکشورهای جهان به‌ویژه کشورهای درحال توسعه است. در اقتصاد ایران نیز رشد غیرنفتی اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا عمده اشتغال در بخش غیرنفتی و در بنگاه‌های کوچک و متوسط شکل می‌گیرد. توسعه بخش غیرنفتی باعث بهبود شرایط اقتصادی بنگاه و خانوار خواهد شد.