رضا زندی: سال ۱۳۸۱، زمانی که زنگنه دوره اول وزارتش در نفت را می‌گذراند و همتای هندی‌اش به ایران آمده بود تا تفاهم‌نامه صادرات گاز به هند را امضا. دو وزیر در «دریای نور» ایستادند تا سید محمد هادی نژاد حسینیان، معاون وقت بین‌الملل وزارت نفت و همتای هندی‌اش تفاهم‌نامه را در این سالن امضا کنند. با پر هزینه خواندن صادرات گاز به هند از مسیر دریا، مسیر پاکستان مدنظر قرار گرفت و مذاکرات سه جانبه تهران، دهلی نو و پاکستان موسوم به مذاکرات «خط لوله صلح» آغاز شد.
مذاکراتی طولانی و نفس‌گیر. در عمده جلسات مذاکرات «خط لوله صلح» به‌عنوان خبرنگار حاضر بودم. مذاکراتی که گاه تا نیمه شب طول می‌کشید. حاصلش چه شد؟ هند پس از نزدیک به هفت سال از مذاکرات کنار کشید و قرارداد صادرات گاز به پاکستان در خردادماه سال ۸۸ امضا شد. قراردادی که بر اساس آن قرار بود از سال ۱۳۹۳ روزانه ۲۱ میلیون و ۵۰۰هزار متر مکعب گاز به پاکستان صادر شود. حتی این قرارداد هم به‌خاطر زیاده‌خواهی پاکستانی‌ها امضا نشد. آنها از ایران می‌خواستند تا هزینه ساخت خط لوله در داخل پاکستان را هم بپردازد!. هندی‌ها استاد چانه‌زنی و بی‌ثمر نگهداشتن مذاکرات هستند. اهرمشان چیست؟ «بازار انرژی بزرگ و رو به توسعه‌شان.»
میدانی مشترک به عربستان به نام فرزاد B
میدان گازی فرزادB میدانی مشترک بین ایران و عربستان سعودی است. کنسرسیومی به رهبری بخش سرمایه‌گذاری خارجی شرکت ملی نفت و گاز هند (ONGC) در سال ٢٠٠٨ میلادی این میدان را در بلوک فارسی در خلیج فارس کشف کرد. شرکت‌های اویل ایندیا و ایندین اویل در این کنسرسیوم حضور داشتند. گفته می‌شود این میدان یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی است که شرکت‌های هندی در خارج از این کشور کشف کرده‌اند. بنابر اعلام وزارت نفت، بلوک فارسی ٢١,٦٨ تریلیون فوت مکعب ذخایر هیدروکربوری درجا دارد. از این میزان ١٢.٨ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی و ٢١٢ میلیون بشکه میعانات گازی است.
میدان گازی فرزادB در بلوک فارسی واقع در غرب میدان پارس شمالی در آب‌های خلیج فارس قرار دارد. مدیرعامل شرکت «او.ان.جی.سی.ویدش» که شاخه سرمایه‌گذاری شرکت دولتی نفت و گاز هند است پیش از این از ارائه طرح ١٠ میلیارد دلاری برای در اختیار گرفتن توسعه میدان گازی فرزادB خبر داده بود. هندی‌ها می‌خواهند گاز تولیدی از فرزادB را به‌صورت LNG (گاز مایع) به کشورشان منتقل کنند. هر چند گزینه عبور خط لوله از زیر دریا هم پیش از این طرح شده بود. هندی‌ها قبل از تحریم‌ها امتیاز توسعه این میدان را در دسترس داشتند اما به‌خاطر تحریم عقب کشیدند و دست شرکت ملی نفت ایران را برای انتخاب پیمانکاران دیگر باز گذاشتند. مذاکرات کش‌دار ایران و هند، این بار بر سر توسعه میدان گازی فرزادB ادامه داشت تا خبری که رویترز به نقل از یکی از مقامات هندی منتشر کرد: « خرید (نفت از ایران) را به مرور کاهش می‌دهیم و چنانچه در دادن امتیاز قرارداد میدان گازی فرزادB پیشرفتی پدیدار نشود خرید (نفت‌مان) را کمتر می‌کنیم.» به نوشته رویترز به نقل از مقام هندی، این کشور خرید نفت ایران را از روزی ۲۴۰ هزار بشکه در روز ۲۰ درصد کاهش داده و به ۱۹۰ هزار بشکه در روز می‌رساند. هندی‌های بدمذاکره، حالا به تهدید روی آورده‌اند.! سابقه مقامات انرژی هندوستان برای ایران اما شفاف است.
ایران چطور فروش نفت به شرکت‌های دولتی هند را گران کرد؟
در انعکاس اخبار هندی‌ها، رویترز به تمام ماجرا دست نیافته است. یک منبع مطلع به «صدا» می‌گوید: «دو نوع شرکت هندی از ایران نفت می‌خرند. یک‌سری از شرکت‌ها، دولتی هستند که تابع دستورات دولتی‌اند و نوع دیگر خصوصی‌اند. در خرید شرکت‌های خصوصی هندی از ایران تغییری ایجاد نشده است.» شرکت‌های بزرگی نظیر عصار و ریلاینس، شرکت‌های خصوصی هندی هستند که در قراردادهای بلند مدتشان روزانه حدود ۲۴۰ هزار بشکه از ایران نفت می‌خرند. هر چند این رقم ممکن است در برخی روزها بالاتر هم برود. آنچه دولت هند توانسته است به‌صورت دستوری اعمال کند کاهش خرید نفت از سوی شرکت‌های دولتی نظیر IOC، MRPL و .. بوده است. شرکت‌های دولتی هندی نیز مجموعا حدود ۲۴۰ هزار بشکه از ایران نفت می‌خریدند. حالا مقام هندی گفته است که این شرکت‌ها خریدشان از ایران را ۵۰ هزار بشکه در روز کم کرده و به ۱۹۰ هزار بشکه در روز خواهند رساند. یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «صدا» تایید کرد که ایران نیز مشوق‌های ارائه شده به شرکت‌های دولتی هند برای خرید نفت را (که عموما به‌عنوان تخفیف در کرایه حمل ذکر می‌شود) ۲۰ درصد کاهش داده است. به گفته این منبع آگاه، شرکت ملی نفت، شرکت‌های هندی را مکلف کرده است تا دوره بازپرداخت پول نفت را کوتاه‌تر کند. با حساب فنی شاید بتوان گفت که ایران ۱۹۰ هزار بشکه نفت را ۴۰ سنت گران‌تر از ۲۴۰ هزار بشکه قبلی به هندی‌ها می‌فروشد. تصمیم متقابلی که مقامات نفتی ایران در برابر تهدید مقامات انرژی هندی‌ها اتخاذ کرده‌اند.
وزیر نفت: قرارداد ۳۰ساله را با «تهدید» امضا نمی‌کنیم
موضع قاطع در برابر تهدید هندی‌ها را اما وزیر نفت، چهارشنبه گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت اتخاذ کرد: « شرایط باید معقول باشد، ما نمی‌توانیم یک قرارداد ٣٠ ساله را با تهدید امضا کنیم، هیچگاه کار با تهدید جلو نمیرود. ما علاقه داریم همکاری خود با هندی را در بخش توسعه میدان، معاملات نفت و محصولات پتروشیمی توسعه دهیم، زبان تهدید زبان خوبی نیست و بهتر است که با زبان انصاف در منطق تجاری صحبت شود.» حالا رسانه‌های ایرانی موظفند رد تهدید هندی‌ها را دنبال کنند. از این به بعد، چنانچه قرار باشد وزارت نفت ایران هر قراردادی با هندی‌ها برای توسعه میدان گازی فرزادB ببندد باید به مردم گزارش دهد که آیا قراردادی بوده است که منافع مالی ایران را تامین کند یا خیر.
رسانه‌ها باید مطمئن شوند که هندی‌ها هیچ وقت با زبان تهدید وارد معامله با ایران نشوند: «اگر کاهشی در صادرات نفت به هند داشته باشیم مشکلی نداریم و مشتریان زیادی وجود دارند که تقاضای آنها بیش از مقدار ظرفیت صادراتی نفت ماست.» این را هم وزیر نفت گفته است. و البته سخن گزافی نیست. ایران می‌تواند برای ۵۰ تا ۱۰۰ هزار بشکه از دست رفته‌اش بازار صادراتی پیدا کند. در اروپا، ژاپن، تایوان، کره و ... در عین حال همه بازیگران در بازار انرژی می‌دانند که هند را به‌عنوان یک بازار بزرگ مصرف کننده نمی‌توان از دست داد. از همین جاست که زنگنه در ادامه سخنانش گفته است: « هند از مشتریان خوب ایران است. ایران علاقهمند به توسعه روابط با هند است.»
به گفته وزیر نفت، حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، سال گذشته به نارندا مودی، نخست‌وزیر هند، قول داده بود که تا سپتامبر ٢٠١٦ (شهریورماه پارسال) به طور انحصاری برای توسعه میدان گازی فرزادB به طرف هندی برای ارائه پیشنهاد وقت داده شود، اما هندی‌ها تا آن تاریخ پیشنهاد خود را ارائه ندادند: «با این حال تا دسامبر ٢٠١٦ هم به آنها وقت دادیم که باز هم پیشنهادهای آنها قابل قبول نبود. پیشنهادی که طرف هندی ارائه داده است، در طول ٣٠ سال هیچ عایدی برای ایران ندارد و هر چه تولید شود هندی‌ها به عنوان دستمزد و هزینه عملیات خود برمیدارند.» وی سخنانش در حاشیه هیات دولت را اینگونه ادامه داد: « به تازگی همکاران ما نامه‌ای به عنوان آخرین نامه برای طرف هندی ارسال کردند و از آمادگی تهران برای مذاکره با مقامهای سیاسی هند خبر دادند.»
زنگنه لابه‌لای حرفهایش چه پیغامی داد؟
زنگنه در لابه‌لای گفت‌وگویش با خبرنگاران یک خبر در لفافه هم داد که کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت:: «اکنون ما در حال انجام اقدامهایی هستیم که طرفهای دیگری بیایند و روشهای دیگری را برای توسعه میدان فرزاد B در نظر بگیریم.» اگر این جملات زنگنه را در کنار اخباری قرار دهیم که حکایت از تمایل برخی شرکت‌های روسی و اروپایی برای توسعه میدان فرزادB دارد معنی آن شفاف‌تر می‌شود. سابقه مقامات انرژی هندی نشان می‌دهد که به وقت‌کشی و منفعت تام‌طلبی در مذاکرات شهره‌اند: «قصد ما از توسعه میدانهای نفت و گاز، تنها برداشت نفت و گاز نیست بلکه هدفمان از توسعه میدانها کسب درآمد است.» این را وزیر نفت، چهارشنبه گذشته گفته است. مشکل هندی‌ها از آنجا آغاز می‌شود که قیمت خرید گاز از ایران را پایین‌تر از قمیت‌های منطقه‌ای تعیین کرده‌اند. سابقه پانزده سال گذشته هندی‌ها در خرید گاز از ایران به هیچ عنوان قابل دفاع نیست. پس بهتر است اگر آخرین نامه وزارت نفت هم هندی‌ها را به اصلاح پیشنهادشان مجاب نکرد، دور شرکای هندی برای توسعه میدان گازی فرزادB را خط بکشند.
ایران اشتباه استراتژیک نکند!
اشتباه استراتژیک وزارت نفت گره زدن فروش نفت به توسعه میدان گازی فرزاد B خواهد بود. مگر هندی‌ها پیش از مباحث توسعه این میدان، یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران نبودند؟! مگر ایران از سر ناچاری اجازه نداد تا هندی‌ها هر طور می‌خواهند نفت ما را بخرند و به هر شکل که مایلند پول نفت‌مان را بپردازند؟! مگر تا همین چند روز پیش پول نفت فروخته شده ایران در به بهانه‌های مختلف در هند نمانده بود؟! (تازه اگر به وعده خود وفا کرده باشند و تا پایان مارس تمام پول ایران را پس داده باشند.) هند بازی خوبی را با ایران به‌عنوان یکی از شرکای قدیمی منطقه‌ای خود آغاز نکرده است. هندی‌ها اگر امروز تهدیدشان را عملی کرده‌اند، از چند ماه پیش در لفافه حرفشان را زده‌اند. پس اگر مقامات وزارت نفت به این تهدید هندی‌ها گردن بگذارند راه را برای زیاده‌خواهی در آینده باز کرده‌اند. هند هر چقدر هم بازار مهمی برای نفت باشد وقتی یک‌بار شمشیر استفاده از اهرم بازارش را بالا برد دیگر باید برایش چاره اندیشید. وگرنه هر بار زیر تیغ آن خواهد بود.
پاکستان- عربستان، ایران- هند
آنچه از مواضع مقامات وزارت نفت ایران برداشت کرده‌ام، این است که آنها نمی‌خواهند رابطه حسنه مراودات انرژی با هند دچار اختلال شود. حتی حاضرند به شرط دریافت پیشنهاد مالی و فنی مناسب از سوی هندی‌ها، توسعه میدان فرزادB را به شرکت‌های هندی واگذار کنند اما نه وزیر و نه مدیرعامل شرکت ملی نفت حاضر نیستند با پیشنهادهای فعلی پروژه توسعه فرزادB را به هندی‌ها بسپارند. خاصه آنکه «در تهدید اقتصادی» هم باز شده است. هندی‌ها در ماه‌های گذشته به‌طور متوسط روزانه تا ۵۶۰ هزار بشکه در روز و حتی تا ۶۴۰ هزار بشکه در روز هم از ایران نفت برده‌اند. هر چند قرارداد واقعی‌شان حدود ۴۵۰ هزار بشکه در روز بوده است. شرکت ملی نفت، مشوق‌های خوبی برای شرکت‌های هندی قائل شده است. بنابراین منطق اقتصادی، شرکت‌های هندی را برای خرید نفت از ایران متمایل نگاه خواهد داشت. ضمن اینکه به لحاظ ژئوپلیتیک، وقتی پاکستان به عربستان سعودی نزدیک شده است، هندی‌ها نمی‌توانند از ایران دور شوند. مسائل استراتژیک به هندی‌ها اجازه نخواهد داد تا رابطه شان با ایران را تیره کنند. آن هم برای یک میدان گازی. پس به نفع هر دو کشور است که رابطه انرژی شان توسعه یابد.
هفته نامه صدا
- 18
- 3
