تهیه آب مجازی  برای بزها !

فیلمی از هندوانه هایی که خوراک بزها شده اند در فضای مجازی دست به دست شد که بازتاب زیادی داشت. کشاورزی از شهرستان جوین (استان خراسان رضوی) هم در این ویدئو درد دل هایش را با مسئولان این گونه در میان می گذارد: «بدبخت کردید ما را...! هندوانه را گاو هم نمی خوره!  مسئولان کجا هستند؟ ببینند برای کشاورزی با هزار بدبختی وام گرفتیم ، طلاهای زنم را فروختم...» این در حالی است که همین محصول برای هر کیلو چیزی حدود ۵۰۰ لیتر آب مصرف می کند و این روزها در میوه فروشی ها کیلویی هزار تومان فروخته می شود.

این موضوع البته جدید نیست قبلا  هم تصاویری از سیب های تولید شده در آذربایجان غربی که به عراق صادر شده بودند در کنار جاده های این کشور روی زمین منتشر شده بود. سیب هایی که آب زیادی پای آن صرف شده بود و با تاسف  خوراک دام ها می شد . باید یادآوری کنیم که منظور این گزارش محصولات استراتژیک مثل گندم، برنج و ...  نیست زیرا محصولاتی مانند آن ها حتی با فرض آب بری زیاد منطق استراتژیک تولید دارد و نباید در آن زمینه وابسته بود اما محصولاتی چون هندوانه، سیب و... می تواند به راحتی با روش های مختلف واردات و کشت فراسرزمینی تهیه شود.

میزان مصرف آب محصولات کشاورزی

بر اساس آمارهای سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران در تولید هندوانه و خیار مقام سوم جهان را دارد که به معنای کشت دو محصول آب بر در سرزمینی خشک و نیمه خشک است. این موضوع نشان می‌دهد رویه تولیدات کشاورزی در کشور ما به سمت تولید ارزان ترین و پرآب‌بر ‌ترین محصولات حرکت کرده و البته این محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. با وجود بحران کم آبی در ایران و با وجود آن که ۹۲ درصد منابع آبی تجدید پذیر در بخش کشاورزی مصرف می‌شود،  کارشناسان معتقدند صادرات این نوع محصولات کشاورزی مزیت تجاری ایران نیست.

صادرات آب مجازی از ایران

آب مجازی، به آبی گفته می‌شود که در روند تولید فرایند کالاها و محصولات به‌ کار برده شود اما به دلیل این‌که این آب استفاده‌شده، در محصول نهایی دیده نمی‌شود، به آن مجازی یا آب پنهانی می‌گویند؛ این آب حتی در محصولات مصنوعی یا تهیه خوراکی‌هایی همچون بیسکویت و شکلات نیز نهفته است، چراکه برای تولید آرد گندم بیسکویت هم «آب» مصرف می شود یا حتی زمانی که یک بطری آب معدنی می‌خریم، تصورمان این است که فقط آب داخل بطری، آب است، در حالی ‌که برای تولید خود بطری نیز آب مصرف ‌شده است. بر اساس آخرین آمار ارائه شده، هندوانه، گوجه فرنگی و سیب زمینی به‌عنوان بیشترین و عمده‌ترین محصولات صادراتی هستند که اتفاقا از نظر ارزشی چندان ارزآوری برای کشور نداشته‌اند. چراکه به‌عنوان مثال، هر کیلوگرم هندوانه صادراتی، کمتر از ۲۰ سنت ارزش دارد که البته اگر میزان مصرف آب در این محصولات را نیز در نظر بگیریم، ارزش صادراتی آن‌ها منفی خواهد بود. به این معنی که ایران سالانه میلیون‌ها تن محصول کشاورزی کم‌ارزش و آب‌بر را به کشورهای دیگر صادر می‌کند این همان صادرات آب مجازی بوده که به تاکید کارشناسان، در شرایط کنونی محدودیت‌ها و بحران آب ایران، اصلا به صلاح نیست.

کشور‌های مختلف چگونه با کمبود آب مقابله می کنند؟

با نگاهی به تجربه دیگر کشورها در صرفه‌جویی منابع آبی متوجه می‌شویم بسیاری از کشورها از روش‌های آینده‌نگر در کنار روش‌های زودبازده همزمان استفاده کرده‎اند تا بتوانند بهترین نتیجه ممکن را به دست آورند. در ادامه روش‎‌های مورد استفاده این کشورها را بررسی می‌کنیم.

استرالیا و کاهش تولید محصولات کشاورزی

کشور «استرالیا» در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ میلادی با بحران کم‌آبی مواجه شد. این اتفاق باعث واردات آب مجازی از طریق محصولات کشاورزی آب بر شد. برای همین تخصیص آب به بخش کشاورزی و مصرف خانگی تا ۸۴ درصد کاهش یافت. همچنین کشاورزان در مضیقه قرار داده‎شدند تا از روش‌های آبیاری قطره‎ای و بارانی استفاده کنند.

کشت فراسرزمینی

این نوع کشت بهترین روش برای جلوگیری از هدررفت منابع آبی و ایجاد اشتغال برای نیروهای متخصص در بخش کشاورزی است. در این نوع کشت زمین در دیگر کشورها اجاره شده و در آن کشت انجام می شود و به کشور باز می گردد. از ظرفیت های کشورهای همسایه از جمله همسایگان حاشیه خلیج فارس، افغانستان و عراق می توان استفاده کرد.

ژاپن و کشت بدون خاک

در ژاپن با کشت طبقاتی به روش «هیدروپونیک» تا ۹۹درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده‌اند و با یک درصد آب مصرفی در کشت رایج توانسته‌اند کشت هیدروپونیک کاهو را انجام دهند. این روش کشت در مناطق کویری ایران بسیار به‌صرفه خواهدبود.

 اصلی ترین راه مقابله با کم آبی در کشور

اگرچه در چند سال اخیر همواره مسئولان جهاد کشاورزی بر تغییر رویکرد‌ها راجع به محصولات آب‌بر تأکید کرده‌اند، اما آمار صادراتی چند سال اخیر نشان می‌دهد که هنوز در عمل اتفاق ملموسی رخ نداده است. فقدان الگوی کشت مناسب عامل خسارت‌های جبران‌ناپذیری است از جمله آن که از منابع به‌خوبی استفاده نمی‎کنیم که نتیجه این امر کاهش بهره‎وری منابع است همچنین با وجود کمبود آب در برخی مناطق محصولاتی کشت می‌شود که نیاز آبی بالا و ارزش اقتصادی پایینی دارند و این یک نقص برای کشاورزی و اقتصاد ملی است.

به عنوان مثال برای احیای دریاچه ارومیه تاکنون میلیارد‌ها تومان هزینه شده است، اما از همین ارومیه ۷۸ هزار و ۷۹۷ کیلو هندوانه یعنی بیش از ۲۳ میلیون لیتر آب مجازی به کشور هلند که خود بزرگ‌ترین صادرکننده محصولات کشاورزی در جهان محسوب می‌شود، صادر شده است! طرح الگوی کشت در سال ۸۸ تصویب شده است که وضعیت کنونی کشت نشان از ناکارآمدی آن دارد. این مهم باید توسط مسئولان در جهاد کشاورزی و وزارت نیرو با جدیت بیشتری دنبال و پیاده سازی شود.