فنلاند چگونه به کارخانه نخبه پروری تبدیل شد؟!

جمهوری فنلاند کشوری است که در منطقه اسکاندیناوی و در شمال اروپا قرار دارد.

یکی از ویژگی هایی که فنلاند را در اروپا و یا حتی در جهان متمایز کرده است، اتخاذ الگوها و مدل های آموزشی و پرورشی است که به صورت بنیادی و زیر بنایی، زیرساخت های آموزشی کشور را در معرض دگرگونی قرار داده است.

این دگرگونی نظام آموزشی، موجب پیشرفت تحصیلی دانش آموزان فنلاندی شده و همچنین منجربه افزایش نخبگان کشور شده است.

تحصیل رایگان

در این کشور فاصله مابین نتایج آموزشی مدارس مختلف، کم می باشد و تقریبا همه افراد در زمان مقرر شده، تحصیلات مقطع ابتدایی را به پایان می رسانند. تحصیلات در تمامی مقاطع رایگان می باشد، و همچنین پس از آن نیز بیشتر تحصیلات، رایگان هستند. هدف این است که همه افراد بدون بستگی داشتن به سطح درآمد خانواده، امکان دریافت تحصیلات با کیفیت را داشته و تبدیل به یک شهروند فعال شوند.

این نظام آموزشی شامل چند مقطع است.

پرورش خردسالان، آموزش پیش دبستانی، آموزش مقطع ابتدایی، تحصیلات مقطع متوسطه و تحصیلات عالی.

پرورش خردسالان در مهدکودک، مهد کودک خانگی و یا بعنوان مثال در ضمن فعالیتهای باشگاهها برنامه ریزی می شوند. کودک می تواند حداقل ۲۰ ساعت در هفته در دوره پرورش خردسالان شرکت کند. کودک در این دوره مهارتهای اجتماعی و مهارتهای دستی و اطلاعات مختلفی را فرا می گیرد و همچنین مهارتهایی را می آموزد که به او در آموختن بیشتر کمک می کنند.

محتوای برنامه روزمره شامل بازی زیاد و بیرون رفتن می باشد. چراکه این نظام آموزشی معتقد است که در بازی کردن می توان پژوهش هایی عملی را جای داد تا با انجام آنها راندمان آموزشی افزایش یابد.

اگر زبان مادری کودک غیر از زبانهای فنلاندی یا سوئدی باشد، او برای آموختن فنلاندی یا سوئدی تسهیلات دریافت می کند.

در فنلاند شهرداری ها دوره پرورش خردسالی را برنامه ریزی می کنند. هزینه های آن از منابع مالیاتی تامین میشود و به همین دلیل برای خانواده ها ارزان تر می باشد.

فنلاند با داشتن کوتاهترین ساعت آموزش در مدرسه، بهترین نتیجه آموزشی را در بین کشور های اروپایی ثبت کرده است.

دانش آموزان از سال اول تا سال ششم ابتدایی با یک معلم و یک کلاس ادامه تحصیل می دهند. مدرسه تقریبا حالتی مثل ادامه خانه برای بچه ها دارد.

این شیوه آموزشی علاوه بر جلب رضایت دانش آموزان، خوشایند معلمان نیز می باشد. از آنجایی که معلمان هر ساله مجبور به برقراری ارتباط و شناسایی خلق و خوی آموزشی هر فرد هستند، با این شیوه آموزشی انس میان معلم و محصل تا ۶ سال دوام پیدا می کند. مقطع ابتدایی شامل ۹ کلاس می باشد.

شرایط تدریس در فنلاند

نحوه گزینش برای احراز شرایط معلم شدن در فنلاند بسیار سخت و دشوار است. معلم ها می بایست مدرک کارشناسی ارشد داشته باشند تا بتوانند وارد این عرصه شوند. آموزگاران کلاسهای اول تا ششم مقطع ابتدایی باید در زمینه علوم تربیتی تخصص داشته باشند و آموزگاران کلاسهای هفتم تا نهم لازم است تا در زمینه دروسی که آموزش خواهند داد متخصص شوند.

وزیر آموزش و پرورش فنلاند می گوید: “ویژگی منحصر به فرد دیگر سیستم آموزش فنلاند این است که معلم ها در روش های تدریس کاملا خود مختار هستند. به عنوان مثال در مواد یا روش های آموزش و تدریس شان هر طور که مایل باشند عمل می کنند. معلم ها آزادی عمل زیادی دارند."

کرسی کاسورینن معلم علوم در این مدرسه می‌گوید: “مهم این است که بچه‌ها محیط طبیعی اطراف خود را بشناسند، گونه های مختلف را یاد بگیرند . این به آنها کمک خواهد کرد که به محیط زیست خود احترام بگذارند.”

در این کشور، بازی بخش بسیار مهم فرآیند یادگیری است. ساعت تفریح زیاد است و حتی در زمستان بچه ها را تشویق می کنند که بیرون از کلاس در فضای آزاد بازی کنند.

به بچه ها اعتماد می کنند و حتی در ناهارخوری بچه ها اجازه دارند که خودشان غذا بگیرند و جالب اینجاست که در سالن غذا خوری خدمه ای وجود ندارد و شاگردان مدرسه می بایست خودشان اموراتشان را انجام دهند که این موضوع سبب تقویت روحیه تعاون و مسئولیت پذیری در میان بچه هاست.

آن چه در کنار درس به محصلان مدرسه آموزش داده می شود؛ موسیقی ، ورزش و هنر است که برای هر کدام زمانی جداگانه تخصیص داده می شود.

سنجش آموزشی در فنلاند

در کلاس های یکم تا ششم تمامی نمرات تحصیلی توسط آموزگار ارائه می شوند. آزمونهای سراسری خاصی برگزار نمی شود و خبری از آزمون های نهایی و پایان سالی نیست، چراکه هر معلم به دلیل تخیر در انتخاب مواد آموزشی، مطلبی را تدریس کرده است که با همکار دیگری متفاوت است.

اما نتایج تحصیلی بر مبنای نمونه سوالات ارزیابی می شوند. این آزمون معمولا در کلاس نهم برگزار می شود.

اگر کودک یا نوجوان به تازگی به فنلاند مهاجرت کرده باشد، می تواند آموزشهای آماده سازی در جهت ورود به مقطع تحصیلی ابتدایی را طی یک سال دریافت کند. پس از آن چنانکه دانش آموز هنوز هم در جهت یادگیری زبان کمک لازم داشته باشد، می تواند زبانهای فنلاندی یا سوئدی را بصورت زبان دوم بیاموزد.

پیش از ورود به دوره ی دبیرستان مقطع کوتاهی به نام دوره های عمومی متوسطه وجود دارد که آمادگی های لازم برای ورود به مقطع بعدی را آموزش می دهد. یعنی پیش نیازی برای گذراندن مقطع متوسطه جهت یادآوری و بازآرایی مباحث وجود دارد که در نظام های آموزشی دیگر وجود ندارد.

پیوستگی در مواد آموزشی

دانش آموزان در دبیرستان به تحصیل همان مواد درسی مقطع ابتدایی می پردازند ولی تحصیل در این مقطع کمی دشوارتر بوده و در انتهای آن، دانش آموزان معمولا مدرک فارغ التحصیلی دبیرستان دریافت می کنند.

با توجه به شرایط دانش آموز، دوره ی آموزشی تحصیلی دبیرستان ۲ الی ۴ سال طول می کشد. بعد از آن می توان برای ورود به دانشگاه یا تحصیلات حرفه ای که تحصیلات دبیرستان پیش نیاز آنها می باشد، تلاش کرد.

آموختن حین عمل

پس از دبیرستان تحصیلات حرفه ای آغاز می شود که در مقایسه با تحصیلات دبیرستان بیشتر حالت عملی دارد که در مدت سه سال آموزش مدرکی معادل آموزش عملی به دانش آموزان اعطا می شود، سپس آنها می توانند به تحصیلات خود ادامه داده و مدرک حرفه ای و یا مدرک تخصص حرفه ای خود را کسب کنند.

بخش اصلی این تحصیلات، آموختن در حین انجام کار و بطور عملی می باشد. این دوره حداقل شش ماه طول می کشد.

درصورت تمایل می توان پس از تحصیلات حرفه ای، تحصیلات خود را تا مدارج عالی ادامه داد.

تحصیل و کسب درآمد

از نکات جالب این سیستم آموزشی آن است که مدرک شغلی را می توانند با شرکت در دوره آموزشی قراردادی نیز دریافت نمایند.

در چنین شرایطی دانش آموز در محل کار مربوط به رشته خود کار می کند و حداقل دستمزدی معادل با دستمزد دریافتی در قبال تمرین کار دریافت کرده و همزمان به تحصیلات خود نیز ادامه می دهد.

در فنلاند مدارسی به نام مدارس عالی حرفه ای وجود دارد که در مقایسه با دانشگاه ها بیشتر جنبه عملی دارد. این آموزش شامل یادگیری در ضمن کار نیز می باشد. کسب مدرک مدارس عالی حرفه ای بین سه و نیم تا چهار و نیم سال طول می کشد. اگر پس از اتمام آن قصد ادامه تحصیل داشته باشند و متقاضی مدرک تحصیلی بالاتر باشند، بایستی در ابتدا سه سال تجربه کاری در حرفه مربوط به رشته خود را کسب کنند.

آخرین مرحله از سیستم آموزشی این کشور تحصیلات دانشگاهی است که مبتنی بر تحقیقات علمی می باشد. در دانشگاه می توان در طول مدت حدوداً سه سال مدرک کارشناسی را گرفته و برای کارشناسی ارشد بعد از آن در طول مدت حدوداً دو سال مدرک را دریافت کرد.

دانشگاه ها نیز همچون مدارس، ضمن بعضی از برنامه های آموزشی خود، آموزش به زبان انگلیسی را نیز برگزار می کنند. البته در اغلب برنامه های آموزشی، آموزش به زبان فنلاندی یا سوئدی می باشد.

پس از اخذ مدرک کارشناسی ارشد می توان درخواست حق ادامه تحصیل را نموده و مدرک مابین فوق لیسانس و دکترا و یا دکترا را دریافت کرد.

چارلز لید بییتر تحلیلگر مسائل بین الملل آموزشی در اظهاراتی با اشاره به سیستم آموزشی فنلاند گفته است: الگوی آمورش فنلاند نمونه تحسین بر انگیزی است، اما جنبه های دیگری در این کشور وجود دارد که به همان اندازه عالی نیست. همچنین جنبه های دیگری در جامعه فنلاند هست که یاد گیری در آن مشکل است.کشور کوچکی است که هماهنگی فرهنگی و اتفاق آرا درآن زیاد است. اما این تنها مدلی نیست که می توانیم اختیار کنیم. گرچه مدل بسیار موفقی در آموزش ، پرورش و مدرسه است اما لزوما تنها مدل و یا در بعضی از موارد بهترین مدل برای توسعه آموزش نیست.

وی می افزاید: “من فکر می کنم بخشی از سیستم آموزش فنلاند خیلی خوب است. آنچه که از فنلاند باید آموخت مساله آموزش است. اینها بهترین ها را برای معلمی به کار می گیرند. فقط ۱۰ در صد متقاضیان معلمی را در نظام آموزشی استخدام می کنند بنا بر این هدف این سیستم استفاده از معلمین خلاق برای کسب بهترین نتیجه است.”

بر اساس نظریات چارلز لید صادر کردن پارادایم های آموزشی فنلاند می تواند

جنبه تجاری داشته باشد. یعنی ارائه ی تجربیات بصورت یک بسته ی کامل به کشورهای دیگر.بعنوان مثال نحوه تربیت معلم ، توسعه روش های آموزشی، مدیریت معلمان و نحوه سازمان دهی مدارس. این بخش هایی است که می توان به جاهای دیگر دنیا هم ارائه داد.اما مسئله دیگر فرهنگ و سنت یادگیری در فنلاند است. این ها نکاتی نیست که به سادگی بسته بندی و ارسال کرد و هر کشور بر پایه ی تمدن و فرهنگ خود آموزش پذیر است بنابراین باید گفت آموزش امر پیجیده ای است.

اما علیرغم نظر چارلز لید بییتر، شهرت و موفقیت فنلاند باعث شده که تقاضای بسیاری برای صدور این مدل به کشور های دیگر موجود باشد. در ابو ظبی امارات مدارسی می سازند با مدل فنلاندی. دراین مدارس قسمت دختران از پسران جداست و نماز خانه هم دارد اما آنها در سایر موارد الگوهای فنلاندی می خواهند، تربیت معلم، تکنولوژی ، موادو ابزار های آموزشی.از آنجاییکه همه می خواهند در موفقیت فنلاند شریک باشند.پس چرا آنها بخشی از آن را نفروشند؟

طبق آمار های جهانی سطح آموزش در مدارس فنلاند درمقایسه با ایالات متحده بسیار پایین بود که بعد از تحول در نظام آموزشی شاهد رشد چشمگیری در این امر شد.

یوهان شپانن مشاور بازرگانی می گوید:” اگر بتوانیم دنیا را کمی دمکراتیک تر کنیم، جنگ کمتر ، گرسنگی کمتر و با آموزش بیشتر امکان پذیر است، خوب چرا نه . بگذارید آموزش را هم صادر کنیم.”

اکنون ضروری است تا مسئولین کشور ما نیز با تجربه نگاری این الگوها، بومی سازی آن با فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی و پیاده سازی آن به صورت آزمایشی گامی موثر در جهت توسعه نظام آموزشی کشور بردارند که در دهه ی اخیر با چالشی جدی و رو به افول مواجه شده است.