حاشیه‌های پيشنهاد تدريس زبان روسی به عنوان زبان دوم در مدارس

سیدمحمد بطحایی، وزیر آموزش و پرورش به روسیه رفت و در دیدار از مدارس مسکو ناگهان به این نتیجه رسید که چرا دانش‌آموزان ایرانی، زبان روسی بلد نیستند. او در روزهای اول این بازدید در صفحه توییترش نوشت: « در بازدید از مدرسه‌ای در روسیه متوجه شدم متاسفانه دانش‌آموزان روس نسبت به فرهنگ و زبان ایران، بیگانه هستند. آقای نیکونوف، ريیس کمیته آموزش دومای روسیه گفت آمادگی دارند تا زبان فارسی مانند زبان چینی در برخی مدارس روسیه به عنوان زبان دوم آموزش داده شود.

او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش از شکستن انحصار زبان انگلیسی در مدارس صحبت کرد و ضمن اعلام آمادگی وزارت آموزش و پرورش ایران برای لحاظ کردن زبان روسی به عنوان زبان دوم در برخی مدارس گفت: «به‌دنبال این هستیم تا انحصار زبان انگلیسی را به عنوان زبان دوم مدارس بشکنیم». اما صحبت‌های او در توییتر و خبرگزاری‌ها با انتقادها و واکنش‌های بسیاری مواجه شد.

بعضی ازمعترضان معلم بودند و بعضی دانش‌آموزانی که در این سیستم آموزشي تحصیل کرده بودند از روش‌های تدریس عربی و انگلیسی انتقاد داشتند. تا اینکه بطحایی در ادامه توییت‌هایش از دیدار با ريیس کمیته آموزش دونای روسیه نوشت:« عمل متقابل، شرط اصلی در هر تفاهمنامه بین‌المللی است. گسترش آموزش زبان روسی در ایران منوط به آموزش زبان فارسی در روسیه است. آشنایی با فرهنگ ایرانی در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان روسی نیز از دیگر موضوعات تفاهمنامه آتی است».

بطحایی هنگام سخنرانی‌اش در کنفرانس نقش ict در آموزش، گفت: «روابط ایران و روسیه یکی از قدیمی‌ترین روابط بین دو کشور در عرصه بین‌المللی است و در سال‌های اخیر نیز حجم این روابط در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی روبه افزایش است و انتظار می‌رود در فضای تعاملی موجود، این ارتباطات در حوزه فرهنگی و آموزشی نیز در سطح وسیع بین دو‌کشور جریان پیدا کند».

سرانجام تدریس زبان روسی و فارسی در ایران و روسیه منوط به امضای تفاهمنامه‌ای آموزشی میان دو کشور شد تا در کنار آن زمینه تبادل همکاری ها برای معلمان برقرار شود. در ادامه علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز در گفت‌و‌گو با ایلنا، درخصوص آموزش زبان‌های خارجی در مدارس از کمبود آموزش زبان‌هایی غیر از انگلیسی در مدارس ایران گفت.

زمستان سال گذشته مهدی‌نوید ادهم، دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش گفت: تدریس زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی دولتی و غیر دولتی در ساعات رسمی یا غیررسمی ممنوع است و در صورت مشاهده با مدارس برخورد خواهد شد. او در ادامه صحبت‌هایش گفت که برنامه آموزش و پرورش در دوره ابتدایی، تقویت زبان فارسی و فرهنگ ایرانی اسلامی دانش‌آموزان است و آموزش زبان‌های خارجی در دوره ابتدایی به هیچ عنوان توصیه نشده است و آموزش این زبان از دوره دبیرستان قابل اجراست. این در حالی بود که در بسیاری مدارس غیردولتی به شکل فوق برنامه و خارج از ساعت دروس اجباری زبان خارجی به ویژه زبان انگلیسی تدریس می‌شد.

اما باید این سوال را پرسید که چرا دانش آموزان لازم است زبان روسی بخوانند؟ طبق آمار سه درصد مردم جهان از زبان روسی به عنوان زبان اول یا دوم‌شان استفاده می‌کنند؛یعنی چیزی نزدیک به ۲۵۰ میلیون نفر که سه درصد کل جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. درصورتی که یک و نیم میلیارد نفر بنا به آمار سال ۲۰۱۵، انگلیسی را به‌عنوان زبان اول یا دوم استفاده می‌کنند. زبان انگلیسی اولین زبان علمی جهان است و انگیزه‌های بسياری برای یاد گرفتن آن وجود دارد. حتی دانشمندان روس نيز برای ارائه مقالات‌شان آن را به زبان انگلیسی ترجمه می‌کنند و ارائه می‌دهند، آن‌وقت دانش آموزان ما در مدارس باید زبان روسی بخوانند.

حرف های منتقدان شوخی نبود آقای وزیر

بطحایی در انتهای توییت‌هایش درباره واکنش‌های کاربران درباره آموزش زبان روسی به عنوان زبان دوم نوشته بود که شوخی‌های شما کاربران نيز خالی از لطف نبود. اما این صحبت وزیر آن‌قدر غیرکارشناسی بود که غیر از شوخی برداشت دیگری نمی‌شد از آن کرد. موضوعی که مهدی بهلولی،معلم بازنشسته و کارشناس آموزش نيز به آن اشاره می‌کند و در گفت‌وگو با «قانون» می‌گوید:« من فکر می‌کنم این صحبت آقای وزیر با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم، وجه شعاری و سیاسی داردکه به وجه کارشناسی شده‌اش می‌چربد».

او درباره توییت‌های انتقادآمیز مردم نیز ادامه می‌دهد:«البته توییت‌های بعد از توییت اول که درباره تدریس زبان روسی در مدارس بود نیز نشان‌دهنده وجه سیاسی ماجرا بود. جامعه و معلمان نسبت به این صحبت آقای وزیر واکنش‌ها و انتقادهای فراوانی نشان دادند که مجبور شد در توییت‌های بعدی صحبتش را با مفاهیم دیگری بیان کند. او نوشت اگر آن‌ها زبان فارسی را در مدارس‌شان تدریس کنند، ما هم زبان روسی را در مدارس‌مان آموزش می‌دهیم».

بهلولی گفت:« اگر ما آموزش و پرورش کارآمدی داشتیم، اصل این حرف بد نبود. اینکه دانش آموزان قدرت انتخاب داشته باشند که هر زبانی را که دوست دارند و به آن علاقه‌مند هستند به عنوان زبان دوم‌شان انتخاب کنند، بسیار عالی مي‌شد. آلمانی، فرانسوی و اسپانیایی نيزدر شورای عالی آموزش و پرورش تایید شده که تدریس شود. در کنار این‌ها زبان روسی نيز اضافه می‌شود که قدرت انتخاب بچه‌ها برای انتخاب زبانی که به آن علاقه‌مندند، افزایش پیدا می‌کند. یا اینکه به‌عنوان مثال خانواده‌ها برای بچه‌های‌شان در خانه، معلم زبان انگلیسی گرفته‌اند و او انگلیسی را بلد است و در مدرسه، زبان فرانسوی را آموزش می بیند. این بسيار خوب است. اصل حرف به صورت انتزاعی خوب است».

چالش‌های فراوان آموزشی اجازه ورود زبان جدیدي را نمی‌دهد

آنچه معلوم است اینکه در مدارس ایران از قبل از انقلاب تا به امروز، دو زبان انگلیسی و عربی به‌عنوان زبان دوم تدریس می‌شود اما خروجی دانش‌آموزانی که در آموزش‌های مدرسه به این زبان‌ها مسلط می‌شوند، صفر است. بهلولی با اشاره به اینکه دانشجوی دانشگاهی ما در حد فوق لیسانس و دکتري نمی‌تواند یک دیالوگ ساده را با کسی به زبان انگلیسی برقرار کند، ادامه می‌دهد:«دانشجو یا دانش‌آموزی که در این سیستم آموزش می‌بیند حتی نمی‌تواند یک صفحه از متون تخصصی انگلیسی خود را ترجمه کند». این مشکلی است که دانش‌آموزان در درس عربی نيز دارند.

گاهی وقت‌ها آموزش‌ها آن‌قدر پیچیده و ناکارآمد می‌شود که تنها به گرفتن نمره رضایت می‌دهند و آن‌قدر از آن درس دلزده می شوند که حاضر نیستند یک‌بار دیگر نگاهی به کتاب‌های‌شان بیندازند. آن هم درباره زبانی که این همه نظام روی آن حساسیت دارد، این ناکارآمدی دیده می‌شود.

این کارشناس آموزش به این ناکارآمدی های دستگاه آموزشی ایران اشاره می‌کند و می‌گوید:« آن وقت ما بیاییم یک گزینه دیگر را به نام آموزش زبان روسی مطرح کنیم؟ در این حالت سوالات بسياری مطرح می‌شود که بی‌پاسخ می‌ماند و پاسخ دادن و عمل کردن به آن، کار یک سال و دوسال نیست و نیاز به تلاش و برنامه‌ریزی های فراواني دارد که باز هم معلوم نیست اثربخش باشد. ما قرار است زبان روسی را به چند دانش آموز آموزش دهیم؟ معلم های آن را از کجا می‌آوریم؟ اگر قرار است برای همه مدارس اجرا شود، معلم‌های آن را از کجا می‌آورند؟ اگر برای بعضی از مدارس باشد، چرا تبعیض می‌گذارید بین مدارس و بچه‌ها؟».

آموزش فرهنگ و زبان از يكديگر جدا نیستند

یکی از مشکلات اصلی ما در توسعه این است که در خواندن و صحبت کردن به زبان انگلیسی ضعیف هستیم. این روزها حتی کسی که دکتري خوانده نيز نمی‌تواند از یک سایت انگلیسی مربوط به رشته تخصصی خودش سر در بیاورد. آن‌وقت زبان دیگری وارد چرخه آموزش می‌شود که هنوز هیچ زیرساختی برای آن تعریف نشده است.

بهلولی درخصوص مشکلات نظام آموزشی براي تدریس زبان در مدارس می‌گوید:« ما در آموزش زبان در مدارس، یک مشکل عام داریم. اینکه معلم نداریم، کلاس‌ها شلوغ است و معلم‌ها به روز نیستند که همیشه وجود داشته اما در مورد درس زبان باید به یک‌سری نکات توجه شود تا درسی به نام زبان برای دانش‌آموزان خوشایند شود و آن را یاد بگیرند و به آن اقبال نشان دهند. ما متاسفانه در مدارس به‌‌گونه‌اي زبان انگلیسی را برای بچه‌ها تدریس می‌کنیم که تمام زیبایی‌ها و پویایی‌اش از بین می‌رود.

یکی از دلایلی که دانش‌آموزان در کلاس‌های متفرقه زبان را بهتر یاد می‌گیرند، این است که استادها درباره فرهنگ انگلیسی زبان‌ها در کلاس‌ها با بچه‌ها صحبت می‌کنند. اما متن‌هایی که در کتاب های درسی از آن استفاده می‌شود، هیچ‌کدام درباره زیبایی‌های فرهنگ انگلیسی‌زبان‌ها نيست و از متون اصلی انتخاب می‌شود. وقتی کتاب‌ها از سیستم رسمی آموزشی ایران عبور می‌کند به چنین وضعیتی دچار می‌شود. نمی‌شود که ما زبان جایی را یاد بگیریم، در حالی که چیزی از فرهنگ آنجا نمي‌دانيم. زبان با فرهنگ آمیخته است».

این کارشناس آموزش و عضو هیات مديره معلمان در انتهای صحبت‌هایش دوباره به شوخی بودن صحبت‌های وزیر اشاره می کند و ادامه می‌دهد:« من به عنوان یک معلم و کارشناس این صحبت را جدی نمی‌گیرم و به نظر من این صحبت آقای وزیر در حد شوخی است. شاید بخواهند آن را در تعدادی از مدارس اجرا کنند که باز هم فکر می‌کنم هیچ کدام از دانش آموزان به آن اقبال نشان نمی‌دهد».

روسی را اختیاری کنید

اما صحبت های وزیر درباره تدریس زبان روسی به عنوان زبان دوم در مدارس تنها به واکنش‌های مردم ختم نشد و واکنش معاون ریيس جمهور را نيز در پی داشت. حسام الدین آشنا در تويیتر خود نوشت: «منظور ایشان آموزش اختیاری بوده است، نه اجباری. در حال حاضر آلمانی و فرانسوی در کنار انگلیسی به عنوان زبان انتخابی در مدارسی که داوطلب به اندازه کافی وجود داشته باشد، قابل ارائه است.

اضافه شدن هر زبان اختیاری دیگری نیاز به طی مراحل تصویب دارد». محمد قمی، عضو کمیسیون آموزش مجلس نیز در گفت‌وگو با«قانون» با اشاره به اینکه در حال حاضر در مدارس ایران، دانش‌آموزان زبان عربی راکه به هرحال زبان قرآن نيز است به خوبی یاد نمی‌گیرند، گفت:« ما نتوانسته‌ایم هیچ کدام از دو زبان انگلیسی و عربی را به‌عنوان زبان های خارجی در مدارس به‌گونه‌اي آموزش بدهیم که دانش‌آموزان آن را به خوبی آموزش ببینند. ما کلاس‌های زبان انگلیسی را می‌بینیم که در همه‌جا وجود دارند و مورد استقبال نيز قرار می گیرند چون در مدارس دانش آموزان آن‌طور که باید آن را آموزش نمی‌بینند».

او به صحبت‌های غیرکارشناسی وزیر و دلایل سیاسی آن اشاره می کند و می‌گوید:«اینکه زبان روسی را در مدارس آموزش دهیم نيز جاي بحث دارد که کارشناسی شده نیست. در حال حاضر شرایط سیاسی کشور چون به سوی روسیه در حال سوق پیدا کردن است، آقای وزیر این بحث را مطرح کرده است؛ یعنی چون می خواهیم روابط‌مان را با روسیه عمق بدهیم، بیاییم چنین تصمیمی را برای آموزش کشور نيز بگیریم.

آقای وزیر که این صحبت را می‌کند باید بداند که بچه‌ها در همان دوزبانی که در حال حاضر در حال یادگیری هستند، مشکل دارند. آن‌وقت بیاییم یک زبان را جایگزین کنیم. در واقع این تصمیم عملی نیست و آقای وزیر نيز باید بداند وقتی این صحبت را می‌کند یعنی اینکه نمی خواهد این تصمیم را عملی کند». او درباره تبعات حذف زبان انگلیسی در مدارس یا اضافه کردن زبان روسی به نظام آموزشی، گفت:«می توانیم بگوییم اگر در مدارس کسانی تمایل دارند که زبان روسی را یاد بگیرند، می توانیم در کنار انگلیسی به آن‌ها آموزش بدهیم. اگر بخواهیم این را در مدارس اجباری کنیم تا بچه ها زبان روسی را یاد بگیرند، عملی نیست. آموزش زبان در مدارس و دانشگاه‌های ما موفق نیست و دانش آموزان ما با این روشی که وجود دارد، نمی‌توانند به زبان های انگلیسی و عربی مسلط شوند. هر کسی دلش می‌خواهد در کلاس های فوق برنامه آن را آموزش ببیند».

مدارس را از انحصار زبان انگلیسی درآوریم!

سرانجام وزیر آموزش و پرورش از سفر روسیه به ایران آمد و در نشست خبری که دیروز در هشتمین دوره مجلس دانش‌آموزی برگزار شده بود، درباره انتخاب زبان روسی به عنوان زبان دوم مدارس و توسعه آموزش زبان روسی در مدارس، گفت:«منظور ما این نبوده است که آموزش زبان روسی به عنوان زبان دوم واجباری انجام شود بلکه بحث ما این است که چرا باید شرایطی را ایجاد کنیم که تدریس زبان خارجی به شکل انحصاری مربوط به زبان انگلیسی باشد!».

بطحایی با بیان اینکه انحصار آموزش زبان انگلیسی در مدارس کار درستی نیست، افزود: «بر اساس دستورالعمل شورای عالی آموزش و پرورش زبان‌های خارجی تدریس شده در کشور در مقاطع متوسطه اول و دوم، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی و اسپانیایی هستند.

تلاش ما این است که اگر تعدادی دانش‌آموز به هر دلیلی علاقه‌مند به یادگیری زبان دوم آلمانی، روسی و ... باشند، این امکان را برای آن‌ها ایجاد کنیم». او با تاکید بر اینکه ما باید زمینه توسعه سایر زبان‌های خارجی به ویژه روسی را در مدارس کشور فراهم کنیم، افزود:« در جریان سفر اخیری که به کشور روسیه داشتم، طی گفت‌وگوهای انجام شده در تلاش هستیم تا این توافق ایجاد شود که زبان فارسی نیز در مدارس کشور روسیه به عنوان زبان دوم تدریس شود. همچنین مباحثی در کتاب‌های درسی مدارس کشور روسیه برای آشنایی با فرهنگ ایرانی قرار داده شود.

فاطمه سعیدی عضو اصلاح‌طلب کمیسیون آموزش نیز با اشاره به اظهارات اخیر وزیر آموزش و پرورش درمورد تدریس زبان روسی در مدارس ایران و آموزش زبان فارسی در مدارس کشور روسیه، گفت:« پیشنهاد تعجب‌برانگیز وزیر آموزش و پرورش درباره تدریس زبان روسی در مدارس ایران و زبان فارسی در مدارس روسیه در میان اخبار تلخ و نگران‌کننده این روزها ازجمله برخوردی که توسط گشت ارشاد انجام شده، آنچنان که باید دیده نشد.متاسفانه برخی مسئولان در کشور ما بی‌توجه به الزامات قانونی و ساختار اداری کشور وقتی با یک مقام خارجی دیدار می‌کنند، پیشنهاداتی می‌دهند که نه اجرایی و نه به صلاح است».

اولویت آموزش زبان در مدارس را ارتباطات دیپلماتیک بگذاریم

علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش مي‌گويد: در حال حاضر پس از زبان انگلیسی، زبان‌های فرانسه و آلمانی، در رتبه دوم و سوم علاقه‌مندیِ دانش‌آموزان برای فراگیری قرار دارد و یادگیری زبان‌های روسی و اسپانیولی بسیار محدود است. اکنون زمان آن فرا رسیده است، به‌جای رتبه‌بندی زبان‌های خارجی بر اساس خواست و علاقه داوطلبان، بیاییم و این اولویت بندی را برپایه سیاست‌های راهبردی کشور، تدوین کنیم.

وی با اشاره به اینکه ما فاقد یک سند راهبردی در کشور برای آموزش زبان‌های خارجی هستیم، گفت: انگلیس یک سند راهبردی آموزش زبان‌های خارجی را بر اساس ارتباطات سیاسی و دیپلماتیک، اقتصادی، اجتماعی، حجم مبادلات و رفت و آمدهای توریستی و حتی از منظر تعداد شهروندان غیرانگلیسی زبانِ آن کشور، تهیه کرده و جالب است بدانید بر مبنای همین سند، اولویت اولِ آموزشِ زبان خارجی برای مدارس انگلیس، زبان عربی است و الان سه سالی می‌شود که آموزش این زبان در مدارس انگلیس آغاز شده است.

در حال حاضر ما نیز با توجه به سطح ارتباطاتی که با کشورهایی مثل روسیه و چین داریم، طبیعی‌ است که باید این زبان‌ها را به برخی افراد آموزش بدهیم که بتوانند در مبادلات فرهنگی، تجاری و اقتصادی پل ارتباطی لازم را با این کشور‌ها و برخی کشورهای دیگر ایجاد کنند، بنابراين برای اینکه ما نیز درحوزه آموزش زبان‌های خارجی، چرخشی از تقاضا محور بودن به سمتِ سیاست محور داشته باشیم، باید با مطالعه دقیق، یک سند راهبردی تهیه کنیم.

هدیه کیمیایی