رابطه ناقص آموزش‌ و پرورش با آموزش‌عالی

به گفته رئیس مرکز برنامه‌ریزی، منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش آموزش عالی باید پاسخگو باشد که با وجود برگزاری کنکور و همچنین چهار سال پرداخت شهریه در دانشگاه‌ها، خروجی قانع کننده‌ای ندارد. هزاران فارغ‌التحصیل بیکار و در عین‌حال تحصیلکرده، گواه روشنی بر عملکرد نادرست در زمینه ترویج و توسعه آموزش عالی در کشور است. هرچند بخشی از مشکلات را باید برگردن نبود زمینه اشتغال اثربخش در کشور انداخت، اما مساله آن است که اکثر شرکت‌ها و سازمان‌ها برای سمت‌‌هایشان به فارغ‌التحصیلان اعتماد نمی‌کنند و از آنها سابقه کار می‌خواهند که این موضوع می‌تواند ناشی از نبود آموزش عالی اثرگذار در کشور باشد. وجود این فارغ‌التحصیلان بی‌تجربه گریبان نظام آموزش و پرورش را نیز گرفته و مسئولان این وزارتخانه از کاهش کیفیت آموزشی در متقاضیان استخدامی سخن می‌گویند.

بعد از انقلاب از ۲۰۰ هزار دانشجو به پنج میلیون دانشجو رسیده‌ایم و تعداد آزمایشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و... افزایش یافته و بعد از انقلاب‌ فرهنگی رشد نسبتا مناسبی در جامعه علمی به‌وجود آمده و امیدواریم در دوره‌های بعد شتاب بیشتری بگیرد. اولین وظیفه وزارت علوم تثبیت جایگاه علم و عالم در جامعه است و باید به‌نحوی برنامه‌ریزی کند که تمام مردم بدانند برای تولید کردن، توسعه و کار کردن باید از مبانی علمی استفاده کنند و نهادینه کردن نگاه علمی به همه مسائل وظیفه دانشگاه‌هاست. دانشگاه‌ها باید همزمان با تولید علم، معرفت و فرهنگ را نیز تولید کنند و این وظیفه وزارت علوم است که یک جانبه به قضیه نگاه نکند و فقط یک بخش را رشد داده و نفوذ علم در تک تک افراد جامعه کم شود که در سال‌های اخیر این اتفاق نیفتاده و فقط مدرک تولید می‌کنیم، اما علم وارد زندگی، فکر و طرز تلقی مردم نمی‌شود.

دیپلمه‌ها باسوادتر از خروجی آموزش عالی

رئیس مرکز منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش گفت: مسائلی نظیر بحران نیروی انسانی، عدم اعتبارات و مجوز استخدام در یک طرف قرار گرفته حال ‌آنکه افراد واجد شرایط استخدام هم نداریم، بنابراین با توجه به کیفیت دانشگاه فرهنگیان باید در این دانشگاه سرمایه‌گذاری کنیم. اسفندیار چهاربند با بیان اینکه محرومیت تعلیم و تربیت، جامعه را محروم می‌کند، تصریح کرد: در طول ۳۹ سال گذشته نظام تعلیم و تربیت با این پشتوانه قانونی محکم، فراز و نشیب‌هایی داشته که یکی از این حوزه‌ها نیروی انسانی است که اگر مورد توجه قرار نگیرد، اصل ۳۰ قانون اساسی به خطر می‌افتد.

اسفندیار چهاربند بیان کرد: سال گذشته ۴۲ هزار ردیف استخدامی بعد از ۱۷ سال برای آموزش و پرورش ایجاد شد که ۱۷ هزار نفر از طریق آزمون اردیبهشت و ۲۵ هزار نفر از طریق آزمون سازمان سنجش در تیر جذب شدند. او ادامه داد: ۳۴۰ هزار نفر در این آزمون که ۱۵ تیر امسال برگزار شد، شرکت کردند که به‌‌رغم انتظار سازمان سنجش توانست ۲۵ هزار نفر را معرفی کند که این نشان می‌دهد علاوه بر اینکه عدم‌وجود بودجه مناسب یا نبود مجوز، خروجی‌های آموزش عالی ما به شدت افت کردند که این زنگ خطر است زیرا از ۳۴۰ هزار شرکت‌کننده باید حداقل ۳۵ هزار نفر معرفی می‌کردند که این بیانگر نظام آموزشی ماست.

چهاربند گفت: چرا باید وضعیت فارغ‌التحصیلان ما اینگونه باشد؟ برای دانشگاه فرهنگیان رتبه زیر شش هزار و ۵۰۰ نمی‌گیریم، اما آموزش‌عالی با ظرفیتی که دارد خروجی قانع‌کننده‌ای ندارد. او با تاکید بر اینکه آموزش و پرورش باید در دانشگاه فرهنگیان سرمایه‌گذاری کند، گفت: سه دوره است که براساس ماده ۲۸ به این نتیجه رسیدیم که دیپلمه‌های ما خیلی باسوادتر از خروجی‌های آموزش‌عالی هستند. ۳۴۰ هزار نفر در آزمون‌استخدامی با مدارک‌تحصیلی مختلف کارشناسی، ارشد و دکترا شرکت کردند، اما حد نصاب بالاترین نمره استان ۵۰ درصد بوده است. رئیس مرکز برنامه‌ریزی، منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش گفت: هیچ راهی جز دانشگاه فرهنگیان برای ورود به آموزش و پرورش مطمئن نیست.

عدم ‌همکاری با آموزش عالی

معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات در ارتباط با «کاهش کیفیت آموزشی» در مراکز آموزش عالی می‌گوید: در دوره‌ای به‌دلیل کمی‌گرایی در سطح آموزش عالی با گسترش بی‌رویه مراکز آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی روبه‌رو بوده‌ایم. به عنوان مثال ۵/۲ برابر ژاپن دانشجوی دکتری و حدود پنج میلیون دانشجو داریم. غلامرضا ظریفیان می‌افزاید: متناسب با تعدد مراکز آموزش عالی باید اساتید مجرب و آموزش مناسب وجود می‌داشت و در نهایت با خروجی‌های کم‌کیفیت در دانشگاه‌های تازه ‌تاسیس و فاقد صلاحیت آموزش دانشگاه‌های تکمیلی مواجه شدیم.

او خاطرنشان می‌کند: البته مساله نبودکیفیت در آموزش ‌و پرورش نیز صادق است، زیرا آموزش متمرکز بر آموزش‌های حافظه محور است و تکیه‌ای بر خلاقیت و مهارت‌های لازم ندارد. ظریفیان می‌افزاید: بدنه آموزش عالی که شامل دانشگاه‌های معتبر است از کیفیت خوبی برخوردارند؛ در گذشته جز دانشگاه‌های فرهنگیان چند دانشگاه معتبر در بخش تربیت معلم، مانند دانشگاه تربیت معلم تهران و شهید رجایی (دانشگاه خوارزمی) برای نیازهای آموزش و پرورش تعبیه شده بودند تا دبیرانی را تربیت کنند. البته تربیت معلم علاوه بردانش‌های لازم نیازمند نوعی از آموزش‌ها و علاقه‌های خاص دیگر است تا فرد را برای موقعیت معلمی آماده شود.

او خاطرنشان می‌کند: آموزش و پرورش در گذشته با این دانشگاه‌ها همکاری لازم را نکرد تا در آخر دانشگاه‌ تربیت معلم تغییرنام یافت و حدود ۱۲ سال است که یک درصد قراردادهای یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های کشور با آموزش و پرورش بوده و طبیعتا باقی ظرفیت خود را برای تربیت دانشجویان عمومی دانشگاه گذاشته است.

او می‌گوید: بنابراین بی‌توجهی به تربیت معلم از جانب آموزش و پرورش و تربیت‌‌ معلم به صورت دوجانبه رخ داده است. اگر دانشگاه فرهنگیان بر مقتضیات و چارچوب‌های درست، منطقی و برنامه‌ریزی صحیح و با استفاده از تجارب گذشته، قوت‌ها و ضعف‌ها در تربیت معلم و تجارب جهانی متکی باشد قطعا می‌تواند در تربیت معلم نقش مهمی ایفا کند. ظریفیان می‌افزاید: نیازمند ارتباط مناسب آموزش و پرورش و آموزش عالی هستیم تا آموزش و پرورش متناسب با نیازهای خود در سطوح مختلف تحصیلی با دانشگاه‌ها وارد گفت و گو شود و در یک همکاری دوجانبه محصولاتش را متناسب با نیازهایش طراحی و نوع آموزش را تدوین کنند. به‌دلیل نیاز جدی آموزش و پرورش علاوه بر دانشگاه فرهنگیان باید آموزش‌هایی به معلمان با توجه به تغییرات جدی در عرصه نظام آموزشی و با استفاده از فناوری‌های نوین، روش‌های تحصیل و مدل‌های موفقی داده شود.

در واقع با تکیه بر نظام‌های آموزش عالی برخی کشورها همچون ژاپن و فنلاند و همچنین استفاده از تجارب خود می‌توان آموزش وپرورش را با یک تفاهمنامه‌ در ارتباط با دانشگاه‌های دیگر قرار داد. او می‌گوید: بحث کیفیت آموزش عالی با تربیت معلم دو مقوله است. مشکلات در عرصه کیفیت در مورد دانشگاه‌ فرهنگیان نیز می‌تواند صدق کند. این مشکلات در مورد بخشی از آموزش عالی ما به‌دلیل سیاست‌های کمی دولت نهم و دهم صادق است. در این دوران تعداد دانشجویان دو برابر شد و از ۷۰ دانشگاه غیرانتفاعی به ۳۵۴ دانشگاه رسیدیم.

همچنین در برخی از دانشگا‌ه‌ها با ۲۸۰۰ سایت دانشگاهی روبه رو شدیم، بنابراین مساله کیفیت یک مساله جدی در آموزش عالی است. یکی از برنامه‌های اساسی وزیر کاهش کمیت دانشگاه‌ها و جلوگیری از گسترش دانشگاه‌ها و کیفیت بخشی به عملکرد آنهاست. مساله تربیت معلم موضوع تخصصی دیگری است که با کار هماهنگ آموزش عالی و آموزش و پرورش، طراحی دروس مشترک و آموزش مناسب تربیت معلم عملی است.