انتخابات و نقش طبقه متوسط

به گزارش ایرنا، کمتر از ۴۵ روز دیگر انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری برگزار می شود. از این رو، این روزها در فضای اجتماعی و رسانه ها تحلیل و ارزیابی های مختلفی مطرح می شود.

در این میان توجه به مقوله مشارکت در انتخابات و به ویژه نقش طبقه متوسط اهمیت بسیاری دارد. زیرا بخش بزرگی از جامعه طبقه متوسط و زیر متوسط هستند.

نظر به اهمیت مقوله مشارکت در انتخابات و نقش طبقه متوسط به بیان نکته هایی در این زمینه می پردازیم:

۱- انتخابات به مثابه یکی از ارکان اصلی حضور و بروز افکار و سلیقه های مختلف مردم، ساده ترین و مهمترین شکل مشارکت سیاسی در هر کشوری است. به عبارتی دیگر یکی از معیارهای سنجش مردم سالاری در جوامع مختلف مقوله انتخابات است.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظامی مردم سالار از کشورهایی است که بیشترین نرخ مشارکت در انتخابات را دارد. این مساله به نوعی نشانه بالا بودن میزان تعهد سیاسی مردم ایران و قبول مسوولیت فردی و اجتماعی آنان است. 

مردم با حضور گسترده در انتخابات، می توانند دیدگاه خود را درباره تصمیم های مهمی که در کشور گرفته می شود ابراز کنند و در امور اجتماعی و سیاسی جامعه خود سهیم شوند. 

۲- در این میان طبقه متوسط نقشی برجسته در روند توسعه و تحول یک جامعه دارد. این طبقه با نام های مختلف و تعابیر متفاوتی به کار رفته است و هر کس از دریچه و زاویه ای خاص به آن می نگرد. عده ای از نظر توسعه سیاسی آن را موتور محرکه ی دموکراسی می دانند و گروهی دیگر از نظر توسعه اقتصادی آن را موتور محرک توسعه و تولید می خوانند؛ البته دسته ای هم به نوعی تلفیق در کارکرد این طبقه معتقدند.

جامعه شناسان اعضای طبقه متوسط ایران را به دو گروه «سنتی»(متقدم) و «جدید»(متاخر) تقسیم بندی می کنند که هر کدام از این دو گروه خود در برگیرنده چندین قشر، شان و منزلت اجتماعی است.

طبقه متوسط سنتی شامل دو قشر اجتماعی روحانیت و بازاریان سنتی است؛ در حالی که طبقه متوسط جدید که محصول فرآیند نوسازی، رشد و توسعه اقتصادی، رشد و گسترش شهرنشینی، بوروکراسی و آموزش عالی در ایران هستند، کارمندان، مدیران، روشنفکران، دانشجویان، متخصصان یا حرفه هایی مانند مهندسان، پزشکان و ... را در بر می گیرد.

۳- برخی معتقدند اقتصاد در طبقه متوسط ایران نقشی تعیین کننده دارد از جمله این که می گویند نوع نگرش فرهنگی و سبک زندگی رابطه ای مهم با ساختار اقتصادی دارد و طبقه متوسط از دل دهک‌های میانی بیرون می‌آید.

برخی صاحبنظران بر این باور هستند که طبقه متوسط در ایران فربه شده، از این رو در شکل و فرم روند‌های اجتماعی در ایران تاثیر بسیار می‌گذارد. در مقابل دسته ای دیگر معتقدند این طبقه طی سال های گذشته به دلیل مشکلات اقتصادی تضعیف شده است. 

با این حال به نظر می رسد طبقه متوسط در ایران حالت ژله ای دارد و به سمت دو طبقه «فرادست» و «فرودست» حرکت می کند؛ شاهد این مدعا کارمندان هستند که به عنوان طبقه متوسط جدید ذهنیتشان همانند طبقات پایین جامعه همچنان درگیر دغدغه نخست یعنی مسائل و تنگناهای اقتصادی است. تبلور چنین وضعی را از نتایج انتخابات مجلس هفتم و نهمین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ می توان به خوبی ملاحظه کرد.

این نشانگر آن است که طبقه متوسط ایران آن جایی که در تنگناهای اقتصادی قرار می گیرند به طبقات فرودست و پایین حرکت می کنند و در جایی که در پی نوسازی و تحول اقتصادی هستند به طبقات فرادست می چسبند. این حالت ژله ای نشان دهنده چسبندگی این طبقه است.

۴- در واقع طبقه متوسط بخش مهمی از قشر خاکستری انتخابات را شکل می دهند و نقش تعیین کننده ای در پیروزی نامزدهای انتخاباتی دارند. از این رو جریان ها و گروه های سیاسی سعی می کنند تا سبد رای طبقه متوسط را جذب کنند. بنابر این در شعارها و برنامه های خود مطالبات این طبقه را در دستور کار قرار می دهند.

از این رو با توجه به جایگاه مهم طبقه متوسط در جامعه قوت این طبقه می تواند فرایند پیشرفت کشور را هموار سازد.

۵- نکته مهمی که به ذهن متبادر می شود چگونگی ایجاد انگیزه در طبقه متوسط و تبیین نگرش ذهنی این طبقه نسبت به مقوله های عینی است. همان گونه که پیشتر گفته شد معیشت و رونق اقتصادی از مهمترین اولویت های طبقه متوسط جامعه ایران است. 

نظر به این که طبقه متوسط به مثابه شریان حیاتی و پویای جامعه محسوب می شود، از کارکردی سازنده و موثر برخوردار است. از این رو تامین خواسته ها و مطالبات این طبقه بخش مهمی از ایجاد انگیزه در طبقه متوسط جامعه ایران را شکل می دهد.

پس به دلیل اولویتی که مقوله اقتصاد برای طبقه متوسط دارد، این طبقه ارجحیت خود را در رفع مشکلات و موانع اقتصادی و به ویژه مساله تولید و اشتغال می داند. همان گونه که مقام معظم رهبری در شعار امسال، آن را اولویت کشور دانستند. از این رو به نظر می رسد دغدغه طبقه متوسط رونق اقتصادی و ایجاد تحرک در فضای کسب و تولید است، امری که با اقتصادی پویا شدنی است.