نقش بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز و طلا

اخیرا محسنی اژه‌ای، سخنگوی قوه قضاییه در خصوص ورود این قوه در بحث بازار سکه و طلا و پیگیری‌هایی که در خصوص دستگیری متخلفین بازار سکه داشتند، گفته‌است که «برخی از این‌ها ادعا می‌کنند با هماهنگی بانک مرکزی و برای کنترل بازار ارزها را خرید و فروش می‌کردند یا وارد یا خارج می‌کردند. اینکه این مسئله چقدر مورد تایید است هنوز معلوم نیست. متاسفانه در سال‌های ۹۱ و ۹۲ هم افرادی دستگیر شدند. از جمله کسی که در این موضوع هم دستگیر شده و نیروی انتظامی گفته دو تن سکه داشته است. این فرد حمید مظلومین و پسرش محمدرضا مظلومین نام دارد که آن موقع هم دستگیر شدند و حکم گرفتند و رسماً بانک مرکزی به دادسرا و دادگاه گفتند اینها با نظر و هماهنگی ما بوده‌است و ما این دلارها را در اختیارشان قرار دادیم. با آن توضیحی که آن زمان نماینده مرکزی و حراست دادند، دادگاه اعلام کرد که جرمی از این بابت مرتکب نشدند».

وی افزود: یکی از بحث‌ها این است که این مسئله مورد تایید بانک مرکزی هست یا خیر. در ارتباط با یکی از افرادی که تا روز دستگیری به گفته خودش ۳۶ مورد هر دفعه بین ۴ تا ۷ میلیون دلار گرفته، یکی از افراد بانک مرکزی گفته که این امر با هماهنگی ما بوده‌است. از این فرد دو تن سکه گرفته نشده اما اسناد و مدارکی که به‌دست آمده مشخص شده، این فرد و پسرش بیش از دو تن خرید و فروش کرده‌اند.

وی تاکید کرد: در این پرونده پدر بازداشت و پسر آزاد است.

وجاهت قانونی در فرآیند بررسی

از لحاظ قانونی به دلیل این که خرید سکه از طریق پیش‌ فروش‌های بانک مرکزی و یا سایر عرضه‌های بانک مرکزی بوده، نمی‌توان تا زمانی که به لحاظ قانونی و قضایی، جرم آنها محرز شود، خرده‌ای به کارشان گرفت. اما موضوع حاشیه‌ای که به نظر می‌رسد مهمتر از اصل دستگیری این افراد تحت عنوان سلطان سکه مطرح می‌شود، این است که بانک مرکزی ورود کرده و ادعای هماهنگ بودن دارد.

مشاهده این پرونده مشروحه و اتفاقاتی که در چندسال اخیر در بازارطلا و ارز افتاده و حتی اتفاقاتی که بانک مرکزی مانع از وقوع آنها شده‌است، معمای ارز و سکه را به پازلی چند وجهی تبدیل می‌کند.

بورس ارز یا بازار ثانویه؟

صحبت از راه‌اندازی بورس ارز از سال‌های ابتدایی دولت یازدهم شنیده می‌‌شد. از زمانی که صالح آبادی رئیس سازمان بورس بود، گفته می‌شد که زیرساخت‌ها برای راه اندازی بورس ارز آماده است. سپس محمد فطانت رئیس سازمان بورس شد و این پروژه مجددا بارها و بارها مطرح شد. حتی وعده‌های راه اندازی این بازار نیز در زمان های مختلف داده شد اما هر بار به بهانه تک نرخی نبودن ارز، این موضوع کنسل می شد. حال آن که ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی هم وعده می‌داد که به زودی ارز تک نرخی می‌شود اما نه ارز تک نرخی شد و نه بازار مشتقه ارزی، شبیه به بازار آتی سکه در ذیل بورس کالا راه اندازی شد.

اگر این اتفاق رخ می‌داد، نرخ ارز برای ماه‌های آتی تعیین می‌شد و تجار و سایر استفاده کنندگان از ارز، می‌توانستند بفهمند که با چه نرخی قرار است ارز را تهیه کنند و بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های اقتصادی خود را انجام دهند.

اما به دلیل آن که بانک مرکزی متولی ارز در کشور است و این بازار قرار بود در بورس کالا که خود زیرمجموعه سازمان بورس است وسازمان بورسی که سازمان متبوعه وزارت اقتصاد است، راه‌اندازی شود، هیچ گاه این بازار راه‌اندازی نشد. حتی در تصمیمی که اخیرا برای انجام معاملات ارزی اتخاذ شد که معاملات به بورس تهران برده شود اما یک شبه کنسل شد، ردپای بانک مرکزی به چشم می‌خورد که بازار ثانویه ارز را یک شبه در همان سیستم نیما پیاده سازی کرد. بازار ثانویه‌ای که بر خلاف تعریف اصول علمی اقتصاد، ساز و کار بورسی ندارد.

بازار ثانویه سکه نیز از بازار فیزیکی تاثیر می‌پذیرد

در بحث سکه نیز نگاهی به بازارهای بورسی سکه و طلا، حاکی از فعالیت دو بازار آتی سکه و گواهی سپرده سکه طلا در این بازار است. بازار آتی که به نسبت حجم بیشتری دارد، اما به اندازه بازار فیزیکی و حتی یک دهم این بازار هم حجم معاملات روزانه ندارد. از سوی دیگر بازار گواهی سپرده سکه طلا دیده می‌شود. ساز و کار این بازار به این شکل است که افراد سکه‌های خود را به انبارهای بانکی مورد تایید بورس کالا تحویل می‌دهند و سپس با گواهی که از این انبارها دریافت می‌کنند، اقدام به خرید و فروش گواهی در بازار سپرده کالایی بورس می‌کنند.

این موضوع باعث می‌شود سکه‌ها در یک بازار ثانویه اصولی مورد معامله قرار بگیرند و به دلیل آن که مانند تمام اجزای بازار بورس، حد نوسان دارند قیمت ها کنترل می‌شوند و در صورتی که تلاطم‌های هیجانی مانند آنچه در فروردین و اردیبهشت سال جاری شاهد بودیم، در سمت تقاضا ایجاد شود، ابزارهای کنترل‌گر بازار مانند حد نوسان از آن جلوگیری می‌کند.

اما واقعیت تلخی که وجود دارد، این است که این بازارها با آن که بازارهای متشکل، حرفه‌ای و توسعه یافته‌ای از لحاظ هماهنگی با بازارهای کالایی بین‌المللی هستند، اما به شدت از بازار فیزیکی تاثیرپذیرند.

حامد حامدی نیا، فعال این بازار در این‌باره به «ابتکار» گفت: این بازار به شدت از بازار فیزیکی تاثیر‌پذیر است. به دلیل آن که در مقابل بازار فیزیکی حجم پایینی دارد، نمی‌‌تواند در آن بازار تاثیر گذار باشد. او می‌گوید: حتی افرادی که معاملات آتی سکه انجام می‌دهند، از قیمت‌های اتحادیه طلا که از بازار فیزیکی قیمت می‌گیرد، استفاده می‌کنند.البته گواهی سپرده سکه به دلیل کم عمیق بودن بازارش، کمی بالاتر از بازار عمده فروشی فیزیکی قیمت می‌خورد.

سمیرا ابراهیمی