برای من که از نسل دهه شصتی‌ها هستم سرگرم‌کننده‌ترین کار دوران کودکی، جمع‌کردن عکس‌های بازیگران و برچسب‌های آدامس لاویز و عکس‌برگردان بود. اما حالا بعد از گذشت سال‌ها، اسباب‌کشی‌های مدام و اضافه‌شدن وسایل جدید دیگر هیچ‌کدام‌شان را ندارم. راستش هر‌سال سعی می‌کنم وسایل اضافی کشوها و کمد را دور بریزم و جایی برای وسایل جدید باز کنم، اما انتخاب و تفکیک دور ریختنی‌ها و دورنینداختنی‌ها هم هنری می‌خواهد که من ندارم؛ همان رفتاری که کلکسیون‌داران به صورت حرفه‌ای با اشیای مورد علاقه‌شان پیش می‌گیرند و سال‌ها صبورانه و عاشقانه مجموعه‌های‌شان را نگهداری می‌کنند. «مهدی غیاث» کلکسیون‌دار کبریت یکی از همان افرادی است که از ١٤سالگی نخستین قوطی کبریت را خرید و بعد از آن تا سال‌ها پول توجیبی‌اش را صرف خرید جعبه‌های جذاب کبریت کرد و بعد از چندین‌سال وقتی قوطی‌های کبریتش را شمارش کرد به بیش از ٣٠٠ عدد رسیده بودند. حالا ٣٥سال از آن روزها می‌گذرد و مجموعه کبریت‌های او به ١١هزار عدد رسیده است.
چند‌سال‌تان است و اهل کجا هستید؟
٥٥ سالم دارم و در تهران متولد شده‌ام.
تحصیلا ت آکادمیک دارید؟
فوق‌لیسانس مهندسی متالوژی هستم.
آقای غیاث شغل اصلی شما چیست؟
کارمند بازنشسته دولتم.
چند‌سال است که کبریت جمع‌آوری می‌کنید؟
بیش از ٣٥سال است که به صورت حرفه‌ای و تخصصی شروع به جمع‌آوری کبریت کرده‌ام.
نخستین‌بار چه زمانی قوطی کبریت در دست گرفتید؟
از دوران نوجوانی به قوطی‌های کبریت علاقه داشتم. این موضوع به‌سال ١٣٥٤ باز می‌گردد. زمانی که من ١٤سال داشتم و هنوز دانش‌آموز بودم، تصاویر روی قوطی‌های کبریت توجه‌ام را جلب می‌کرد و پول تو جیبی‌ام را برای خرید آنها خرج می‌کردم. بعد از چند‌سال این موضوع برایم جدی‌تر شد. سال ١٣٥٩ در نمایشگاه بین‌المللی تهران یك کبریت از غرفه هلند گرفتم و کدگذاری کردم؛ کد ٥٩,٠١. این شروع رسمی‌تر مجموعه‌داری کبریت بود که تا امروز هم ادامه پیدا کرده است.
چه شد که تصمیم گرفتید کلکسیون‌دار شوید؟
من سال‌ها کبریت جمع‌آوری می‌کردم، اما ایده مجموعه‌داری سال ٦٦ به ذهنم رسید. برنامه دیدنی‌ها که مجری آن جلال مقامی بود، یک مجموعه‌دار کبریت به نام آقای روانپور را در برنامه‌اش نشان داد. این برنامه خیلی توجه‌ام را جلب کرد و به خاطر شباهتی که بین کار من با ایشان وجود داشت، تصمیم گرفتم به‌صورت حرفه‌ای این کار را انجام دهم. بعد از آن هم هر وقت مسافرت خارجی می‌رفتم بیشترین توجهم به قوطی‌های کبریت بود و مدل‌های مختلفش را می‌خریدم. بعد از مدتی تعداد کبریت‌هایم را شمردم که به حدود ٤٠٠ قوطی رسیده بودند، آن زمان بود که گفتم پس دیگر من مجموعه‌دار هستم و این راه را تا به امروز ادامه دادم.
کلکسیون یعنی چی؟ یک نوع عادت و وسواس نسبت به اشیاست یا یک‌جور پرکردن اوقات فراغت؟
کلکسیون یعنی نگهداری، دسته‌بندی، شناسایی و جمع‌آوری یک‌سری اشیا که دارای یک وجه مشترک هستند. این اشیا از لحاظ رنگ، جنس، طرح و سایز می‌توانند با هم متفاوت باشند. مجموعه‌داری در ردیف سرگرمی سالم قرار دارد و اوقات فراغت را پر می‌کند. به نظر من کار جالب و خاطره‌انگیزی است و در کنار اینها به دقت و تیزبینی انسان هم کمک می‌کند. ضمن این‌که می‌تواند جنبه بیزینسی و تجارت هم داشته باشد، چراکه معمولا بسیاری از اشیا به مرور زمان به دلیل قدمتی که پیدا می‌کنند، ارزشمند می‌شوند و ارزش ریالی‌شان بالا می‌رود.
کلکسیون تمبر، سکه و اسکناس و حتی خودرو یا ساعت بیشتر بین مردم اسم درآورده‌اند و کمتر کسی به فکر جمع‌آوری و مجموعه‌داری کبریت افتاده است. سوال من از شما این است که چرا کبریت را انتخاب کردید؟
کبریت پرتنوع‌ترین آیتم کلکسیونی در دنیاست، یعنی اگر بخواهیم انواع قوطی‌های کبریتی که در دنیا تولید شده را شمارش کنیم، میلیون‌ها نوع و شکل دارند. اما چیزهایی مثل تمبر یا سکه و اسکناس و غیره تعدادشان محدود است و تنوع زیادی ندارند.
این تنوعی که از آن می‌گویید مربوط به چوب‌کبریت است یا جعبه و قوطی‌ها؟
چوب کبریت تنوع دارد، اما بیشترین تنوع برمی‌گردد به جعبه‌ها و نوع بسته‌بندی که در اندازه‌های مختلف با جنس مقوایی، چوبی یا فلزی ساخته می‌شوند و خیلی جذاب هستند.
الان چند تا کبریت دارید؟
این روزها فندک استفاده بیشتری دارد، به همین علت رفته‌رفته کبریت‌ها خریداران‌شان را از دست دادند و برخی از کارخانه‌های تولید کبریت در کشور هم تعطیل شدند.
بیشترین تنوع و تولید کبریت‌ها مربوط به چه دوره و زمانی است؟
کبریت نخستین رسانه تبلیغاتی در دنیا بود، یعنی در سوئد و انگلیس تبلیغ کالاهای صنعتی روی جعبه‌های کبریت چاپ می‌شدند. کم‌کم این روند به چاپ تصویر اماکن تاریخی، چهره‌های مشهور فرهنگی و هنری و حتی شعارهای مختلف نیز کشیده شد. بنابراین قبل از اختراع تلویزیون و رادیو از قوطی‌های کبریت به‌عنوان رسانه تبلیغاتی استفاده می‌شد؛ به تبع کبریت‌های قدیمی در سراسر دنیا تولیدات میلیونی داشتند. بنابراین در ایران نیز از سال١٣٢٥ تا ١٣٥٧ کارخانجات تولید کبریت بیشتر بودند و در آن دوره کبریت‌ها تنوع خیلی بیشتری داشتند.
چه کشورهایی بهترین مدل‌های کبریت را تولید می‌کنند؟
سوئد بهترین کبریت‌های جهان را دارد. سوئدی‌ها به‌عنوان تولید‌کننده کبریت‌های بی‌خطر، تولیدات متنوعی دارند و جزو بهترین سازنده‌های کبریت هستند. ضمن این‌که سوئد در بیش از ٨٠ کشور جهان نیز خط تولید کبریت بی‌خطر را ایجاد کرده است، یعنی الان ماشین‌آلات اتوماتیک کبریت‌سازی در ایران هم سوئدی هستند. البته کبریت‌های آمریکایی و چینی‌ها هم خیلی خوب هستند.
امروزه تولید کبریت‌های ایرانی چه فرقی با گذشته دارد؟
درحال حاضر بیشتر کارخانه‌های تولید کبریت در ایران تعطیل شده‌اند، الان ٣ تا ٤ کارخانه کبریت‌سازی در ایران فعالیت می‌کنند، ضمن این‌که کیفیت‌شان نسبت به کبریت‌های خارجی پایین‌تر است.
مجموعه‌داری اشیای مختلف ضمن تحمیل هزینه، نیازمند صرف وقت است. می‌خواهم بدانم در تمام این سال‌ها که کبریت جمع‌آوری می‌کنید، همسر یا نزدیکان‌تان چه واکنشی داشتند؟ اعتراض کرده‌اند که مثلا این چه کاری است انجام می‌دهی و به جای اینها می‌توانی فلان چیز را بخری؟
چرا تقریبا همیشه با این سوال روبه‌رو شده‌ام (با خنده)، اما هیچ‌وقت نتوانستم جواب قانع‌کننده‌ای به آنها بدهم. به نظر من هر فردی در زندگی‌اش به یک چیزهایی علاقه دارد. من این موضوع را از لحاظ روانشناسی بررسی کرده‌ام و براساس این علم ٩۰درصد انسان‌ها به یک شی یا وسیله‌ای علاقه دارند و در طول زندگی‌شان آن را خریداری یا جمع‌آوری می‌کنند. اما برخی‌ها به‌صورت غیرحرفه‌ای این کار را انجام می‌دهند و عده‌ای به صورت حرفه‌ای. مثلا من با خیلی از دوستانم که صحبت می‌کنم، متوجه می‌شوم آنها سکه یا اسکناس یا حتی عکس جمع می‌کنند.
کلکسیونر خانم و آقا دارد؟
من همیشه این را گرفته‌ام که خانم‌ها ذاتا کلکسیونر هستند. (با خنده) مثلا همان میز لوازم آرایش برخی از خانم‌ها حدود ۴٠ تا ٥٠قلم لوازم آرایش از یک مارک با رنگ‌های مختلف دارند. یا مثلا دهها شال با مدل‌های مختلف در کمد لباس‌شان وجود دارد، بنابراین اگرچه کلکسیونربودن ربطی به جنسیت ندارد، اما تصور می‌کنم اگر خانم‌ها به مجموعه‌داری حرفه‌ای علاقه‌مند باشند، در این مسیر موفق خواهند شد.
تابهحال از کبریت‌های کلکسیون‌تان استفاده نکرده‌اید؟
نه هیچ‌وقت به کلکسیونم دست نمی‌زنم، اما بعضی‌وقت‌ها برخی از کبریت‌ها تکراری و مشابه هم هستند، بنابراین آنها را کنار می‌گذارم و اگر نیاز باشد از همان‌ها استفاده می‌کنم.
چرا فندک جمع نکردید؟
کبریت قشنگ‌تر است. کبریت‌ها جعبه دارند و سایزهای مختلف و تصاویر روی آنها خیلی جالب است. من به کبریت علاقه بیشتری دارم.
تابهحال با کلکسیونرهای خارجی که مشابه کار شما را انجام دهند، برخورد داشته‌اید؟
بله، از طریق اینترنت با خیلی از کلکسیونرهای کبریت در دنیا آشنا شدم و حتی با یکدیگر رابطه داریم. من برای آنها کبریت‌های ایرانی را می‌فرستم و آنها هم برای من کبریت‌های کشورشان را می‌فرستند.
پست‌کردن کبریت مشکلی ندارد؟
به هرحال کبریت جزو مواد آتش‌زاست و به همین دلیل پست هوایی آن مشکل است، به همین خاطر باید چوب کبریت‌ها را از داخل جعبه‌ها برداریم و فقط همان قوطی یا اصطلاحا جلدش را برای هم بفرستیم.
بسته‌بندی و جلدهای کبریت‌ها چه انواعی دارند؟
اگرچه مردم بیشتر جعبه‌های کبریت مقوایی به چشم‌شان خورده است، اما سال‌ها قبل تا اواسط دهه ٤٠، برخی از جعبه کبریت‌ها چوبی بودند. الان بسته‌بندی‌های جدید کبریت‌ها به‌صورت فلزی و پلاستیکی هم تولید می‌شود.
آقای غیاث به کارخانه‌ها سفارش کبریت هم داده‌اید؟ مثل آقای عاصمی که معروف است عکس مشاهیر را به کبریت توکلی سفارش دادند....
من از تمام کارخانه‌های کبریت‌سازی داخل کشور بازدید کرده‌ام. تصویر مینیاتورهای ایرانی را روی جعبه‌های کبریت زدند به اسم شاهکارهای نگارگری. این مینیاتورهای شناسنامه‌دار ایرانی از کتاب شاهکارهای نگارگری انتخاب شده بودند و کارخانه کبریت‌سازی توکلی آن را تولید کرد.
تابهحال عکس خودتان را هم روی کبریت چاپ کرده‌اید؟
تا حالا نه. اما دوست دارم یک‌سری آثار باستانی یا کوه‌های ایران را روی جعبه‌های کبریت چاپ کنیم. این کار جنبه فرهنگی، آموزشی و تشویق مردم به حفظ محیط‌زیست و آثار باستانی را دارد.
هزینه‌ای که برای کلکسیون‌تان می‌کنید چقدر است؟ منظورم این است که ارزان‌ترین و گران‌ترین کبریت‌ها چقدر قیمت دارند؟
الان کبریت‌های ایرانی بین ١٠٠ تا ٢٠٠تومان قیمت دارند، اما کبریت‌های قدیمی و نایاب به قیمت‌های بالاتری هم به فروش می‌رسند. از طرف دیگر، کبریت‌های خارجی گران‌تر هستند و چون هزینه پستی هم می‌خورند، قیمت‌شان بیشتر می‌شود. ارزان‌ترین کبریت خارجی وقتی به دست ما می‌رسد حدود ٥ تا ٦هزارتومان است. اما راستش من دوست ندارم در رابطه با قیمت و پول صحبت کنم، چراکه بیشتر جنبه فرهنگی این کار را دوست دارم و کلکسیونری کبریت برای من جنبه اقتصادی و تجاری ندارد.
کبریت وسیله‌ای آتش‌زاست و گوگرد چوب کبریت‌ها ممکن است تحت شرایطی باعث خطر آتش‌سوزی شوند. تدابیر خاصی برای نگهداری از کلکسیون کبریت‌های‌‌تان دارید؟
دشمن اصلی کبریت رطوبت است. با این تعریف کبریت‌ها باید از رطوبت، فشار و نور خورشید دور باشند. در مواقعی که می‌خواهیم در نمایشگاه‌ها آنها را برای بازدیدکنندگان به نمایش بگذاریم، آن را داخل تابلوهای مخصوصی قرار می‌دهم و در مواقع دیگر و در داخل خانه‌ام آنها را درون کارتن‌هایی که ضدرطوبت و مقاوم هستند، نگهداری می‌کنم.
اگر یک‌روز بفهمید کلکسیون‌تان از بین رفته است، چه حالی پیدا می‌کنید؟
طبیعتا خیلی ناراحت می‌شوم! من از نوجوانی کبریت جمع کرده‌ام و تا این سن‌و‌سال این کار جزیی از زندگی‌ام شده است. قدمت بخشی از کلکسیون کبریت‌های من به بیش از ٩٠سال هم می‌رسد و دیگر هم وجود ندارند که بتوانم جایگزین‌شان کنم. به‌نوعی می‌توانم بگویم خیلی به آنها وابسته شده‌ام.
شما موسس انجمن مجموعه‌داران کبریت هستید. این انجمن چه کاری انجام می‌دهد؟
این انجمن حدود ٢٠٠عضو فعال دارد. در این انجمن برنامه‌های نمایشی، آموزشی و حراج داریم.
لزوم تشکیل انجمن کلکسیون‌داران چیست؟
دولت و سایر دست‌اندرکاران فرهنگ مانند سازمان میراث فرهنگی و شهرداری‌ها از کلکسیون‌داران حمایت نمی‌کنند و اصلا شاید این موضوع برای‌شان مهم هم نباشد، بنابراین افرادی که سال‌ها وقت و زندگی خود را صرف جمع‌آوری مجموعه‌ای از اشیا کرده‌اند، به‌طور قطع دوست دارند از تجربیات دیگران و افرادی که مشابه خودشان کار کرده‌اند، استفاده کنند. این نوع انجمن‌ها باعث آشنایی کلکسیون‌داران با یکدیگر، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی می‌شود.
برای برگزاری نمایشگاهی از کلکسیون‌تان حمایت می‌شوید؟
راستش نه! معمولا آدم‌هایی که مسئولیت دارند، افراد خوش‌ذوق و فرهنگی نیستند، به همین خاطر با وجود این‌که می‌توانیم در موزه‌ها، گالری‌ها، فرهنگ‌سراها و سرای محلات، نمایشگاهی از کلکسیون‌های‌مان برگزار کنیم، اما معمولا این فضا‌ها را در اختیار ما قرار نمی‌دهند.
دلیلش چیست؟
شاید لزومش را حس نمی‌کنند یا سلیقه‌اش را ندارند.
در صحبت‌های‌تان به بعد فرهنگی کلکسیونربودن اشاره کردید. مجموعه‌داری به‌خصوص جمع‌آوری کبریت چه تأثیری روی فرهنگ دارد؟
تصاویری که روی کبریت‌های هر کشوری چاپ می‌شوند، بخشی از فرهنگ، آداب و رسوم و آثار باستانی گردشگری یا صنایع‌دستی و هنر آن کشور را نشان می‌دهد، بنابراین در مراوداتی که کلکسیونرهای کبریت در سراسر جهان با یکدیگر دارند، فرهنگ کشورها درحال انتقال به یکدیگر است. مثلا در کبریت‌های روسی معمولا عکس فضانوردها یا صنایع‌دستی چاپ می‌شود. به همین ترتیب وقتی ما نیز کبریت‌های ایرانی را به کشورهای خارجی می‌فرستیم، مردم آن‌جا هم با فرهنگ ما آشنا می‌شوند. به‌نظر من تصاویر روی جعبه‌های کبریت هویت و فرهنگ کشورمان را خیلی ساده و راحت به جهان معرفی می‌کند. از طرف دیگر، این تصاویر روی جعبه‌های کوچک، ارزان‌قیمت و قابل‌دسترس برای همه مردم، جنبه اطلاع‌رسانی هم دارد. مثلا روی برخی از جعبه‌های کبریت آثار باستانی چاپ می‌شوند و در پشت جعبه مختصری در رابطه با آن نوشته می‌شود. خود من خیلی‌وقت‌ها با آثار باستانی کشور از روی همین تصاویر و توضیحات روی جعبه‌های کبریت آشنا شدم یا مثلا چاپ عکس حیوانات رو به انقراض کشور نیز جنبه اطلاع‌رسانی دارد. درواقع جعبه‌های کبریت شبیه یک رسانه کوچک هستند که اگر به آنها توجه کنیم، به‌طور قطع به بالارفتن سطح آگاهی و اطلاعات عمومی‌مان نیز کمکمی‌کند.
چرا دیگر از تولید و فروش کبریت استقبال نمی‌شود؟
این موضوع فقط مختص ایران نیست. در خیلی از کشورهای دنیا هم کبریت‌ها بازار قدیم را ندارند و حتی برخی از کارخانه‌های کبریت‌سازی خارجی یا تغییر تولید داده‌اند یا کبریت تولید نمی‌کنند. با این‌حال، امروزه کبریت‌ها در تمام دنیا یا به‌عنوان یک کالای تبلیغاتی تولید می‌شود یا کالای لوکس.
شما با مجموعه‌داران زیادی در ایران آشنایی دارید، تابهحال پیش آمده با کلکسیونری روبه‌رو شوید که مجموعه‌اش برای‌تان جذاب‌تر از کبریت‌های خودتان باشد؟
راستش من تک‌تک کبریت‌های مجموعه‌ام را با ذوق و سلیقه خودم تهیه کرده‌ام و قطعا بیش از هر کلکسیون دیگری به چشمم می‌آید، بنابراین هیچ‌وقت حسرت کلکسیون دیگری را نخورده‌ام، اما گاهی پیش آمده که برخی از مجموعه‌ها برایم جالب بوده‌اند. مثلا یک خانم جوانی پاک‌کن‌های فانتزی جمع‌آوری می‌کرد و این کارش برای من خیلی جالب و جذاب بود.
یک نوعی از کبریت در فیلم‌های قدیمی بود که به کف‌کفش می‌کشیدند و آتش می‌گرفت. از آن نوع کبریت هم در کلکسیون‌تان دارید؟
بله. اینها کبریت‌های آمریکایی هستند و به نام ANY Strike . یعنی به هر جایی که بکشید، تحریک می‌شود و آتش می‌گیرد. اینها چند نوع هستند و نوع معروفش که در فیلم‌ها هم بازیگران کابویی از آنها استفاده می‌کردند، سرش فسفر سفید است و این فسفر در اثر سایش و اصطکاک آتش می‌گیرد.
به‌عنوان آخرین سوال، اگر به شما پیشنهاد شود که کلکسیون‌تان را با یک چیز ارزشمند و گران‌قیمت عوض کنید، قبول می‌کنید؟
فکر نمی‌کنم بتوانم قبول کنم. نه‌تنها کلکسیون بلکه من دو تا کبریت دارم که بی‌نظیر هستند و حتی همان دو تا جعبه کبریت را هم دوست ندارم از دست بدهم، چه برسد به کل کلکسیون.
به‌ناز مقدسی
- 14
- 5
