تابوی انتقاد از پوتین شکست | کابوس استراتژیک رئیس جمهور روسیه

 او البته تنها فرد منتقد نبود. دیگر پست‌های رسانه‌های اجتماعی صحت همه‌پرسی ماه سپتامبر در خرسون را زیر سوال بردند؛ زمانی که روسیه گفته بود، اکثریت خرسونی‌ها به الحاق به روسیه رای مثبت داده‌اند. نتایج همه‌پرسی در تضاد شدید با جمعیت شادی بود که در روز جمعه از سربازان اوکراینی به‌عنوان ارتش آزادی‌بخش استقبال کردند. فراکسیون حزب کمونیست در دوما یا پارلمان روسیه که به ندرت کرملین را به چالش می‌کشد، خواستار توضیح از وزارت دفاع برای دستور عقب‌نشینی از خرسون شد. جناح «روسیه متحد» که حزب پوتین است، این پیشنهاد را نپذیرفتند. برخی از تحلیلگران معتقدند که جریان انتقادات نشان می‌دهد که پوتین نتوانسته است از شکست‌های مکرر در جنگ خود را رها کند؛ اما هنوز با این حجم از شکست‌ها، مورد انتقاد قرار نگرفته است.

ماکسیم ترودولیوبوف، یک تحلیلگر سیاسی گفت: «مسائل قطعا برای پوتین بدتر می‌شوند، اما تشخیص میزان آن دشوار است؛ زیرا او از بسیاری از خطوط عبور کرده و همچنان توانسته است کنترل حلقه درونی خود و کسانی را که مهم هستند، حفظ کند.» سردبیر سابق برخی از روزنامه‌ها که اکنون در تبعید زندگی می‌کند، بر این باور است که آنها تاکنون در کنترل خسارت نسبت به پویتن موفق عمل کرده‌اند.

مقامات ارشد روسیه و رسانه‌های خبری دولتی این خط را اتخاذ کرده‌اند که عقب‌نشینی از خرسون یک اقدام موقت و تاکتیکی بوده و الحاق این سرزمین به روسیه -اقدامی که اوکراین و غرب آن را غیرقانونی می‌دانند- همچنان پابرجاست. برخی از مهم‌ترین انتقادها از ارتش از حساب‌های رسانه‌های اجتماعی مرتبط با گروه واگنر، یک ارتش مزدور که بنیان‌گذار آن، یوگنی پریگوژین، از ژنرال‌ها انتقاد کرده است، می‌آید. هرچند ارتش ممکن است تمایل داشته باشد که این انتقاد را به‌عنوان تلاش برای بد جلوه دادن آنها رد کند. واگنر به‌طور کلی از خشونت بیشتر به‌عنوان پاسخ به هر گونه شکست حمایت می‌کند.

از دست دادن کنترل بر خرسون، تنها مرکز منطقه‌ای که نیروهای روسی از زمان حمله فوریه به تصرف خود درآورده بودند، به وضوح نشان از شکست طرح روسیه است. پست دوگین در وب‌سایت شبکه تلویزیونی تزارگراد، متعلق به یک سرمایه‌دار دست‌راستی حامی احیای تزاری روسیه نشان می‌دهد که کرملین در حال شکست است؛ زیرا به جای تعهد واقعی به تزار که «ایده اصلی روسیه است»، همچون روابط عمومی عمل می‌کند. با این حال در این پست مستقیما نامی از پوتین ذکر نشده است؛ اما به مطالعه اسطوره‌ها و مذاهب اشاره شده است که شامل داستان آفریقایی پادشاهان باران است که به‌دلیل شکست در ایجاد باران در میان خشکسالی تلف شدند. دوگین بعدا در صفحه خود در «ویکُنتاکته»، معادل روسی فیس‌بوک، نوشت که تحلیلگران غربی به دروغ او را به گونه‌ای به تصویر می‌کشند که پست وی پوتین را هدف قرار داده است.

داریا، دختر دوگین، ملی‌گرای افراطی که بازتاب‌دهنده افکار پدرش بود، در ماه اوت در یک خودروی بمب‌گذاری‌شده در حومه‌ای مرفه در مسکو کشته شد. روسیه اوکراین را مسوول این حمله دانست و سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده نیز گفتند که معتقدند بخش‌هایی از دولت اوکراین مجوز این بمب‌گذاری را داده است. دختر او نیز همچون پدرش طرفدار احیای تزاری روسیه بوده است.

کابوس استراتژیک پوتین

روزنامه جهان صنعت نوشت: اواخر هفته گذشته و همزمان با فرمان عقب‌نشینی نیروهای روسیه از خرسون، نظامیان اوکراینی وارد این شهر شدند. عقب‌نشینی ‌روس‌ها از خرسون به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای نظامی آنها از زمان آغاز جنگ اوکراین به گفته بسیاری از کارشناسان بین‌المللی، یک شکست استراتژیک برای پوتین است، زیرا اولا با خروج نیروهای روسیه از خرسون و کنترل این استان از سوی نیروهای اوکراینی، مسیر دسترسی روسیه به مرکز اوکراین از بین می‌رود. از سوی دیگر با تسلط اوکراینی‌ها بر سدی که در این استان وجود دارد، تامین آب برای شبه جزیره کریمه که اکنون در اختیار روسیه است به مراتب دشوار خواهد شد. دومین مساله این است که با فرا رسیدن فصل سرما به احتمال زیاد قدرت مانور نیروهای روسیه به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد و همین مساله باعث می‌شود تا اوکراین موقعیت خود را در خرسون تثبیت کند.

موضوع مهم دیگر این است که باز‌پس‌گیری خرسون از سوی اوکراین که ماه قبل از سوی روسیه به همراه سه استان دیگر به خاک این کشور الحاق شده است، می‌تواند با آزادسازی ظرفیت کشاورزی و صنعتی این منطقه برای اقتصاد رو به نابودی اوکراین بسیار حائزاهمیت باشد.

البته در این میان برخی از کارشناسان معتقدند که عقب‌نشینی روس‌ها از مهم‌ترین دستاورد نظامی خود در اوکراین می‌تواند یک حرکت تاکتیکی برای کشاندن نیروهای اوکراینی به کارزاری شدیدتر باشد. اساسا مدل روسی یک مدل توامان با صبر است. به همین دلیل گفته می‌شود که پوتین در محافل خصوصی و حتی برخی از دیدارهای خود با خونسردی حرکت بعدی روس‌ها را به آینده حواله داده است.

اما آنچه که امروز و روی کاغذ مشخص شده این است که روسیه در وهله اول قادر به تصرف کل اوکراین نبوده و پس از ورود به فاز دوم یعنی تصرف بخش‌های شرقی اوکراین و استان خرسون، حالا این دستاورد مهم و استراتژیک را نیز از دست داده است.

نارضایتی‌های عمومی و بحران سیاسی

در همین رابطه فارغ از بحث هزینه‌های نظامی و انزوای بی‌سابقه روسیه به واسطه تحریم‌های همه‌جانبه، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پوتین با ادامه یافتن جنگ اوکراین بحث نارضایتی‌های عمومی و بحران سیاسی است که ممکن است در داخل روسیه گریبان‌گیر وی شود؛ امری که پس از عقب‌نشینی از خرسون عملا نشانه‌های آن در حال بروز و ظهور است، چرا که دو روز قبل الکساندر دوگین که در محافل رسانه‌ای به مغز دوم پوتین مشهور است به شدت از وی انتقاد کرد و گفت او باید به واسطه این شکست تحقیرآمیز در همان خرسون اعدام شود.

در گزارشی که روزنامه میرور منتشر کرده، دوگین به عنوان نخستین فرد راست‌گرای افراطی است که اکنون صدای اعتراضش به پوتین بلند شده و مساله خرسون را ضربه بزرگ به غرور و آبروی روسیه توصیف کرده است. او در متنی که در کانال تلگرامی خود نوشته و سپس حذف شده است، می‌گوید که هر شهروند واقعی روسیه باید از این مساله دندان‌های خود را به هم بفشارد. در بخشی از این متن همچنین تاکید شده که ما به حاکم خود قدرت کامل می‌دهیم و او هم ما را در یک لحظه سرنوشت‌ساز نجات می‌دهد. با این حال وی معتقد به سرنگونی پوتین و سپس اعدامش در خرسون شده است.

اهمیت صحبت‌های دوگین در اینجاست که وی یکی از طرفداران اصلی حمله روسیه به اوکراین بود. او هر چند که به صورت رسمی با محافل سیاسی روسیه در ارتباط نیست اما بسیاری از کارشناسان وی را نظریه‌پرداز سیاست‌های کرملین و شخص پوتین می‌دانند؛ به طوری که بعضا گفته می‌شود برای درک بهتر جهان‌بینی پوتین باید به آرای دوگین مراجعه کنید.

شکست استراتژیک در خرسون

از زمان حمله روسیه به اوکراین در محافل کارشناسی، تبعات این جنگ برای روسیه امکان بروز نارضایتی‌های داخلی و از دست رفتن اقتدار حکمرانی پوتین عنوان شده بود. حالا با عقب‌نشینی روس‌ها از خرسون علاوه بر اینکه برخی از تحلیلگران معتقدند این امر می‌تواند در حوزه ژئواستراتژیک روسیه حتی در آسیای میانه نیز خلاء قدرتی به وجود آورد که چین و ترکیه مترصد پر کردن آن هستند، به نظر می‌رسد که بلند شدن صدای مخالفان از جمله فردی مانند دوگین در روسیه به کابوس استراتژیک و جدید پوتین در سیاست داخلی روسیه تبدیل شود؛ امری که می‌تواند در بحبوحه جنگ اوکراین و فشارهای اقتصادی و نظامی روسیه، تبدیل به پاشنه آشیل وی در ادامه حکمرانی در شرایط حساس و اضطراری روسیه تبدیل شود.

در همین رابطه روزنامه انگلیسی میرور اخیرا در گزارشی آورده است: هر چند که وضعیت فعلی نشان‌دهنده موفقیت اوکراینی‌ها در جنگ است، اما هنوز برای اعتراف پوتین به شکست زود است. به هر حال وقتی پوتین ناچار به اعتراف این موضوع شد، اروپایی‌ها باید اطمینان حاصل کنند که وی دیگر هوس حمله‌ای جدید به کشوری دیگر را نکند. در واقع مماشات با او سر شبه جزیره کریمه اشتباه بود. در این میان بریتانیا با هوشمندی سرنوشت اقتصادی خود را به گاز روسیه گره نزده و تنها ۴ درصد از انرژی مورد نیاز خود را از روس‌ها تامین می‌کرد. این در حالی است که آلمان ۴۹ درصد، ایتالیا ۳۸ درصد و فرانسه ۱۵ درصد از گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کرد.

دیدگاه فوکویاما در مورد آینده پوتین

فرانسیس فوکویاما فیلسوف سیاسی مشهور و نظریه‌پرداز پایان تاریخ، چند روز قبل در مصاحبه‌ای با مجله بولتن در بخشی از صحبت‌های خود به موضوع جنگ اوکراین و شخص پوتین اشاره کرده و می‌گوید: حمله روسیه به اوکراین با این بهانه بود که ناتو قصد گسترش به سمت شرق را دارد، با این حال می‌بینیم که در نتیجه این تهاجم، سوئد و فنلاند به ناتو پیوسته‌اند.

وی سپس با اشاره به خسارت‌ها و تلفات روسیه در جنگ می‌افزاید که به موفقیت اوکراینی‌ها خوش‌بین است. در ابتدای کار همه از جمله دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا فکر می‌کردند، اوکراین به سرعت شکست بخورد. اما این اتفاق صورت نگرفته و یک جنگ فرسایشی شکل گرفته است. فوکویاما سپس با اشاره به شکست روسیه در کی‌یف و خارکیف، می‌گوید که آنها در کریمه آسیب‌پذیر شده و از مناطقی که پیش از این فکر می‌کردند، مناطق امن است در حال عقب‌نشینی هستند.

وی سپس در مورد پوتین و سرنوشت او می‌گوید که نمی‌توان به صراحت گفت که شکست‌های وی در جنگ اوکراین موجب سرنگونی او می‌شود. با این حال مساله مهم برای وی خلأ جانشینی است. اگر او فردا به واسطه حادثه‌ای مانند سکته قلبی از دنیا برود، از آنجا که اساس چنین حکومت‌هایی بر پایه نهادهای استوار ساخته نشده است، مطمئنا تمامی اولیگارش‌های قدرتمند و مدیران سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی این کشور یک جدال دیوانه‌وار را برای کسب قدرت آغاز خواهند کرد.

محمدرضا ستاری