جنجال‌های یک رونمایی

روز پنجشنبه گذشته رونمایی از دستگاهی با نام کرونایاب با حضور فرمانده سپاه پاسداران در رسانه‌ها جنجال‌برانگیز شد، به گونه‌‌ای که باعث واکنش برخی نهاد‌های مرتبط با موضوع و همچنین خود سپاه پاسداران شد.

اگرچه از زمان آغاز شیوع کرونا در کشور با خبرهای زیادی در زمینه ساخت واکسن و داروهای متفاوت برای مقابله با کرونا، توسط افراد یا نهادهای مختلف، ‌‌روبه‌رو بوده‌ایم اما هیچکدام به اندازه دستگاه کرونایاب سپاه، رسانه‌‌ای نشد و در صدر اخبار قرار نگرفت. اهمیت موضوع و اینکه وسیله‌‌ای بتواند تا شعاع یکصد متر، وجود ویروس کرونا را در اطراف خود تشخیص بدهد و کاربر را از آن مطلع کند، مساله‌‌ای شد که بازتاب رسانه‌‌ای این خبر را گسترده‌تر کرد. از طرفی در حالی که سراسر جهان با مخاطرات ناشی از گسترش ویروس کرونا ‌‌روبه‌رو بوده و متخصصان بی‌وقفه به دنبال راهی در جهت کاهش آسیب‌های آن هستند، ساخت چنین وسیله‌‌ای آن هم توسط یک نهاد نظامی، خبری بود که دوباره نگاه‌ها را به سوی ایران جلب کرد. البته هزینه‌‌ای که برای ساخت این دستگاه نیز شده است، محل انتقاد کاربران فضای مجازی قرار گرفت.

ردیابی کرونا با ایجاد میدان مغناطیسی

سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مراسم رونمایی از دستاورد جدید تشخیصی کرونا تحت عنوان «مستعان»‌ توسط سپاه گفت:«آنچه امروز ملاحظه می‌فرمایید پدیده‌ای نوظهور و منحصر‌به‌ فرد است که بعد از شیوع کرونا در کشور توسط بخشی از بسیجیان دانشمند و بااخلاص توسعه پیدا کرده است.»

او اضافه کرد:«اساس کارکرد این دستگاه، این گونه است که با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی یعنی استفاده از ویروس دوقطبی که داخل این دستگاه تعبیه می‌شود، هر نقطه‌‌ای از محیط تا شعاع ۱۰۰ متر که آلوده به ویروس باشد، توسط آنتن این دستگاه قابل تشخیص است. به گونه‌‌ای که آنتن دستگاه در مدت حدود ۵ ثانیه موفق به کشف محیط آلوده می‌شود و سپس درست مقابل این نقطه قرار خواهد گرفت.»

فرمانده‌ کل سپاه ادامه داد:«مزیتی که این دستگاه دارد این است که هیچ نیازی به گرفتن خون ندارد و از راه دور این تست را انجام می‌دهد و هوشمندانه عمل می‌کند و قادر است سطوح را به‌خوبی تشخیص دهد و انسان‌هایی را که به این ویروس آلوده هستند شناسایی کند. در عین حال برای ضدعفونی‌های هوشمند نیز کاربرد دارد تا بی‌جهت نقاط غیرآلوده ضدعفونی نشوند، از سوی دیگر برای غربالگری‌ها در مقیاس گسترده نیز دارای کاربرد است.»

سرلشکر سلامی خاطرنشان کرد:«آن‌طور که این دستگاه تاکنون در بیمارستان‌ها تست شده نزدیک به ۸۰درصد دقت عمل دارد و ان‌شاءالله در آینده توسعه‌های بیشتری نیز داده خواهد شد و قادر خواهد بود که هر نوع ویروسی را تشخیص دهد.»

حاشیه‌های یک اختراع

تصاویر این دستگاه خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی پخش شد و واکنش‌های زیادی را در پی داشت. در شبکه‌های اجتماعی تصاویری منتشر شده که نشان می‌دهد پیش از این دستگاهی رونمایی شده که ادعا می‌شد می‌تواند مایعات و جامدات زیر زمین را شناسایی کند. ظاهر تشابه این دستگاه با آنچه که سپاه به عنوان کرونایاب رونمایی کرد محل بحث و گاهی کنایه کاربران شد.

ردپای یک مهندس

در این میان نام فردی به اسم «کامبیز گلشنی» نیز به میان آمد که در سال ۹۷ دستگاهی با همین مشخصات را در ارومیه رونمایی کرد. وی که در خبر منتشره از سوی واحد مرکزی خبر«مدیرعامل شرکت سازنده دستگاه ردیاب مواد جامد و مایع» توصیف شد، در گفت‌وگو با واحد مرکزی خبر گفت:«پس از ۸ سال تحقیق برای نخستین بار در جهان به تکنولوژی ساخت انواع دستگاه‌های ردیاب مواد جامد و مایع دست یافته‌ایم و موفق شدیم گواهینامه ثبت اختراع بین‌المللی این دستگاه را اخذ کنیم.»

براساس این خبرمهندس کامبیز گلشنی افزود:«با این دستاورد، شناسایی ذخایر طبیعی و غیر طبیعی همچون معادن فلزی و غیر فلزی، منابع نفتی و آبی تا فاصله ۴۲ کیلومتری سطح زمین امکان‌پذیر شد.»

وی خاطرنشان کرد:«در این دستگاه با استفاده از اثرات الکترو استاتیک و میدانهای دو قطبی الکتریکی جهت‌یابی از پشت هر مانع طبیعی و غیر طبیعی امکان‌پذیر است و هیچ یک از نویزهای حاصل از دکل‌های فشار قوی، ایستگاه‎های مخابراتی و انواع مسدودکننده‌ها نمی‌تواند در کار این اختراع اختلال ایجاد کند.»مهندس کامبیز گلشنی در خصوص دیگر کاربردهای دستگاه ردیاب مواد جامد و مایع نیز گفت:«از این دستگاه می‌توان بعد از حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل، ریزش بهمن و سقوط هواپیما در شناسایی هر نوع هدف گمشده‌‌ای همچون لاشه و جعبه سیاه هواپیما، و جسد انسان استفاده کرد.»

این در حالی است که تصاویر دیگری از این فرد منتشر شد که او را با همین دستگاه و با ادعای ردیابی سوخت قاچاق نشان می‌دهد.

هزینه ۸۰۰میلیون تومانی

در این میان برخی ازهزینه ۸۰۰ میلیون تومانی برای ساخت این دستگاه خبردادند؛ مسئله‌ای که سبب شد تا برخی کاربران فضای مجازی موضوع را به پروژه‌‌ای صوری برای دریافت پول و حتی کلاهبرداری مرتبط کنند.

واکنش مراجع رسمی

این سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌‌ای کرونا، در اولین واکنش رسمی توسط کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت مورد ارزیابی قرار گرفت. جهانپور، در یک نشست خبری و در پاسخ به خبرنگار آناتولی درباره ساخت این دستگاه گفت:«اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تائید شده بود حتما در گزارش رونمایی آن، اعلام می‌شد.»

او اضافه کرد:«مرجع تائید وزارت بهداشت است. تا این لحظه، بسیاری از این زحمات کشیده شده و تلاش‌های زیادی شده ولی مواردی که تائید نهایی گرفته، بسیار کم بوده است. سازمان غذا و دارو برای این دستگاه، تاییدیه‌‌ای صادر نکرده است و اگر این تایید انجام بشود ما هم برای آن مجوز تولید انبوه، خواهیم داد.»

برخی مراکز علمی نیز در این باره حساسیت نشان دادند. انجمن فیزیک ایران در سایت رسمی خود، نسبت به اختراع دستگاه آشکارسازی ویروس‌های نانومتری کرونا با روش‌های الکترومغناطیسی و از راه دور، بیانیه‌‌ای صادر کرد و صحت عملکرد آن را در حد داستان‌های علمی و تخیلی دانست. در این بیانیه آمده است:«در روزهای اخیر خبرهایی از بعضی از رسانه‌های رسمی در مورد اختراع بدیع وسیله‌ای برای تشخیص آلودگی به‌ویروس کرونا از راه دور منتشر شده است. در بیان این خبر به‌عبارت‌های با ظاهر علمی مانند امواج الکترومغناطیس، دوقطبی‌های مغناطیسی و الکتریکی و دیگر عبارت‌هایی از حوزه فیزیک اشاره شده است. با وجود این‌که روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پر کاربردند، ولی دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود ۱۰۰ نانومتر از راه دور را ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است.»

اگر کارکند شاهکار است

در ادامه این بیانیه آمده است:«این ادعا آنقدر از علم دور است که انجمن فیزیک ایران آن را در مجموعه ادعاهای شبه علم دسته‌بندی می‌کند. اگر با احتمال نزدیک به‌صفر این وسیله کار کند، از آنجا که با دانش روز بشر همخوانی ندارد، مخترعین نه تنها برای آشکار‌سازی یک ویروس که برای جابجا کردن مرزهای دانش بشری باید مورد تشویق مجامع علمی در جهان قرار گیرند.»

انجمن فیزیک ایران همچنین اعلام کرد:«در راستای رسالت علمی خود و در صورتی‌که مخترعین وسیله مذکور هنوز بر ادعای خود مصر هستند اعلام آمادگی می‌کند که در صورت دریافت مستندات مرتبط با شیوه کار و آشکار‌یابی وسیله ادعایی، آن را در اختیار متخصصان و دانشمندان این حوزه برای داوری علمی قرار دهد.»

ناهماهنگی با وزارت بهداشت

سرعت اعلام این اختراع از سوی سپاه و عدم هماهنگی قبلی با وزارت بهداشت در جهت کسب تایید و آزمایش‌های مربوطه، از دیگر انتقادهایی بود که برخی از اظهارنظرهای داخلی را به خود اختصاص می‌داد. مصطفی تاجزاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در صفحه توئیتر خود، نوشت:«فرض کنیم دانشمندی بسیجی با روش جهادی دستگاه ویروس‌یابی ساخته که کرونا را در فاصله‌ ۱۰۰متری، با دقت ۸۰درصد و در ۵ ثانیه تشخیص می‌دهد. مشکلی پیش می‌آمد اگر سپاه قبل از رونمایی، از وزارت بهداشت و مراکز معتبر علمی، تاییدیه می‌گرفت تا فضای منفی شکل نگیرد و آبروی کشور نرود؟»

پاسخ سپاه به انتقادات

رونمایی از این دستگاه، البته واکنش‌های زیادی نیز از سوی برخی رسانه‌های خارجی، به دنبال داشت که غالبا با کنایه همراه بود. امری که در نهایت باعث شد تا سخنگوی سپاه نسبت به آنها موضع بگیرد. به گزارش ایسنا، سردار رمضان شریف، سخنگو و مسئول روابط عمومی کل سپاه از این اختراع به عنوان دستاوردی بزرگ و منحصر به فرد یاد کرد که به دست متخصصین و ظرفیت‌های دانش بنیان بسیج علمی کشور رقم خورده است. شریف در این سخنان اشاره کرد:«سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌‌ای کرونا که با تمسک به قرآن مجید نام مستعان برای آن انتخاب شده است، یک سامانه منحصر به فرد و دارای قابلیت‌های بالا و راستی‌آزمایی شده در تشخیص ویروس کرونا است که قبل از رونمایی رسمی بیش از ۱۰ روز در حداقل ۱۰بیمارستان و مرکز درمانی درگیر بیماران کرونایی در کشور، تست و آزمایش شده است.»

او خاطرنشان کرد:«سطح و میزان دقت این سامانه در تشخیص و کشف کرونا بین ۷۰ تا ۸۰ درصد، مورد اذعان متخصصین و پزشکان قرار گرفته است که در صورت نیاز اساسی بیمارستان‌ها و پزشکان منتشر خواهد شد.» سخنگوی سپاه تاکید کرد:«در خصوص سامانه مستعان، باید نوید داد که به زودی فرآیند تولید و مختصات و قابلیت‌های فنی این سامانه تشخیصی غربالگر، با حضور اصحاب رسانه توسط متخصصین مرجع تشریح خواهد شد و به سایر متخصصین نیز توصیه می‌کنیم از شتابزدگی در قضاوت نسبت به این سامانه پرهیز کنند.» شریف در پایان تصریح کرد:«همانگونه که در مصاحبه اخیر سخنگوی وزارت بهداشت هم آمده است، برای تولید انبوه این سامانه راهبردی مجوزهای لازم اخذ و به یاری خداوند نقش‌های موثر و تعیین‌کننده سامانه در کمک به مدیریت و پیشگیری از ادامه شیوع کرونا ملموس و آشکار خواهد شد.»