هزینه های بی برجامی در دولت رئیسی؛ توقیف دو کشتی یونانی نقطه تاریکی در ادامه راه مذاکرات

دیگر خبری از آن همه خوش‌بینی که با شروع مذاکرات در دولت رییسی نسبت به احیای برجام ایجاد شده بود، نیست. تا همین دو، سه ماه قبل برخی کارشناسان امیدوار بودند که تا قبل از نوروز ۱۴۰۱ تکلیف این قضیه معلوم شود اما نشد. مساله فقط بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده و عدم ادامه رایزنی‌های حضور در وین هم نیست.

وضعیت بدتر از این حرف‌ها به نظر می‌رسد. با وجود همه تلاش‌ها برای میانجیگری و آمد و رفت‌ها، همچنین با وجود لبخندهای مکرر دیپلمات‌هایی که نمی‌خواهند ناامیدانه از شکست مذاکرات بگویند؛ شاهد تیره و تار شدن روابط طرف‌های مذاکره‌کننده هستیم. کار به آنجا رسیده که یونان محموله نفت ایران را می‌گیرد و تحویل آمریکا می‌دهد و فرانسه به نمایندگی از اروپایی‌ها به اقدام متقابل ایران یعنی توقیف دو نفتکش یونانی واکنش نشان می‌دهد!

این اقدام غیردوستانه علیه ایران و موضع طرف اروپایی به باور تحلیلگران نشانه خوبی نیست و بدبینی‌ها به آینده مذاکرات را بیشتر می‌کند، آنقدر که دیگر احیای برجام- حداقل به این زودی‌ها- بعید به نظر می‌رسد.

سوال اما اینجاست که شکست مذاکرات جاری چه تاثیری در وضعیت کشور و حال و روز مردم ما دارد؟ اقتصاد و معیشت چنانکه الان هست می‌ماند یا روزهای بدتری هم در راه است؟ به فرض اینکه گزینه دوم صحیح باشد، آن شرایط ناگوار احتمالی چه تاثیری بر مسائل سیاسی و اجتماعی دارد؟ آیا دولت رییسی با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد شد؟ شاید هم آن‌طور که دولتی‌ها می‌گویند، دور زدن تحریم و کج‌دار‌و‌مریز فعلی بتواند اوضاع کنونی را تا چند وقت دیگر هم ثابت نگه دارد و مشکلی ایجاد نشود. این سوالات را در گفت‌وگو با کارشناسان سیاست خارجی، سیاسی و اقتصادی مطرح کرده‌ایم.

نقطه پایان

علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل از جمله کسانی است که تا همین چند ماه قبل به مذاکرات برجامی در دولت رییسی خوش‌بین بود و حالا تصور می‌کند که به نقطه پایان مذاکرات رسیده‌ایم و توافق در دسترس نیست. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «ممکن است که مذاکرات با اعلام رسمی شکست مواجه نشود اما ادامه این وضعیت هم مقدور نیست و هر روز فاصله بیشتری به وجود می‌آید. رابرت مالی هم با گزارشی که در کمیته روابط خارجی مجلس سنا داد، در واقع اعلام کرد که در آستانه شکست مذاکرات هستیم و تصمیم‌گیری برعهده ایران است.»

وی افزود: «در ایران هم مقامات نیمه‌رسمی ما گفته‌اند که اگر مساله سپاه حل نشود، مذاکرات ادامه نخواهد یافت. از طرفی هم دولت ایران برای اینکه بتواند دیواری ساخته و برای پاسخگویی به مخالفان و معترضان داخلی مذاکرات پشت آن بایستد، ناگزیر است که از مساله سپاه عبور نکند. دقت کنید که آقای امیرعبداللهیان هم در داووس گفت که ما هم مثل شما مشکلاتی در داخل داریم و در مجلس هم نمی‌توانیم از مساله سپاه عبور کنیم. این در حالی است که وی در دولت روحانی از مخالفان سرسخت برجام بود اما الان موقعیت او بستگی زیادی به حل این مساله دارد. یعنی اگر این مساله حل نشود، او توفیق چندانی در دوره وزارت خود نخواهد داشت و این توافق نقطه عطفی در دوره وزارت آقای امیرعبداللهیان خواهد بود.»

بیگدلی ادامه داد: «از طرف دیگر با این حجم از مشکلات اقتصادی که داریم، عدم توافق موجب بسته شدن همین پنجره‌های فعلی خواهد بود.»

این تحلیلگر مسائل بین‌المللی توقیف دو کشتی یونانی را نقطه تاریکی که بر مذاکرات سایه انداخته، دانست و گفت: «فرانسه به عنوان رییس اتحادیه اروپا خواسته هرچه سریع‌تر آزاد شوند. بنابراین همه نشانه‌ها و علائم حکایت از آن دارد که امید چندانی به مذاکرات باقی نمانده و ایران هم در موقعیتی است که نمی‌تواند دست خود را از موضوع لغو تحریم‌های سپاه و خروج آن از فهرست تروریستی بردارد.»

وی با اعتقاد به اینکه نتیجه ظرف روزهای آینده مشخص خواهد شد، در پاسخ به اینکه آیا عدم توافق و ادامه بلاتکلیفی فعلی وضعیت را برای ایران در حوزه‌های مختلف بدتر می‌کند یا خیر؟ گفت: «حتما اوضاع بدتر خواهد شد. آقای رابرت مالی گفت که تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال خواهیم کرد. همین توقیف نفتکشی که حامل نفت ایران بود توسط یونان و تحویل دادن آن به آمریکا در واقع یک رفتار غیردوستانه و نقطه پایان مذاکرات بود. به نظر می‌رسد که مذاکرات متوقف شده است اما معمولا شکست مذاکرات را رسما اعلام نمی‌کنند تا همه پنجره‌ها بسته نشود. در نهایت به نظر می‌رسد که به پایان این مذاکرات رسیده‌ایم.»

آینده بدون برجام

ابوذر ندیمی کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» چشم‌انداز اقتصادی ایران بدون برجام را ترسیم کرد. او گفت: «درباره آینده بدون برجام دو سناریو محتمل است. یکی اینکه برای روابط بین‌المللی ارزشی قائل نشویم. در دنیای کنونی هم اصلا این ممکن نیست که ما بدون دنیا زندگی کنیم، همچنان که دیگر کشورهای دنیا هم بدون هم نمی‌توانند زندگی کنند. در واقع همان‌طور که در یک اجتماع کوچک مردم به هم نیاز دارند، در اجتماع بزرگتر نیز کشورها به هم نیاز دارند و از این رو چون پدیده منهای دنیا و بدون روابط بین‌الملل امکان تحقق ندارد باید سراغ سناریوی دوم برویم.»

وی افزود: «سناریوی دوم این است که ما دنیا را کوچک کنیم. یعنی بگویم فقط با این هفت، هشت یا ده همسایه که در اطراف خود داریم روابط خواهیم داشت. اینجا هم با این مشکل مواجه می‌شویم که آیا کشورهای اطراف ما اولا استعداد و توانایی این را دارند که همه خواسته‌های ما را از دنیا اعم از تکنولوژی، فناوری، محصولات، قطعات، مواد و… را تامین کنند یا خیر؟ اینجا هم دو سناریو به ذهن متبادر می‌شود. یک سناریو این است که این همسایگان خودشان این توانایی را داشته باشند که چنین چیزی محال است. دوم اینکه آنها از طریق دنیا نیاز ما را تامین کنند. در این صورت برای ما از جهت سرعت مشکل زمان و از جهت قیمت مشکل هزینه ایجاد می‌شود. بنابراین بدون برجام زندگی کردن- در عین حال که ما برای غرب مشروعیت اخلاقی و دینی قائل نیستیم- برای ابعاد اقتصادی، صنعتی و مانند آن حتما مصیبت‌زا خواهد بود؛ مصیبت گرانی، مصیبت تاخیر در تامین و… که تبعات آن هم به اشتغال، تولید و تقاضاهای مردم خواهد رسید.»

ندیمی با تاکید بر اینکه «برجام نمی‌تواند کعبه آمال ما باشد» گفت: «اما مساله این است که ما در شرایط اضطرار هستیم چون بخش عمده‌ای از امور کشاورزی، صنعت و امور دیگر مثل خدمات و مانند آن به دنیا وابسته است. دنیا هم با وجود میل ما به غرب تعریف می‌شود. حتی اقتصاد چین و روسیه هم تحت تاثیر اقتصاد صنعتی غرب است. در چنین شرایطی حتما برای مردم مشکلاتی از جهت تامین و هزینه زندگی، حفظ و ایجاد اشتغال و مسائلی از این دست ایجاد خواهد شد.»

تشدید مشکلات و التهابات

جلال میرزایی نماینده پیشین مجلس و فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز به آینده بدون برجام امیدوار نیست. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به اینکه «درباره اینکه پیامدهای عدم احیای برجام در جامعه چه خواهد بود، دو نگاه وجود دارد» گفت: «یک رویکرد که دولت آقای رییسی و برخی همراهان و حامیان آن دارند، بر این اساس است که می‌گویند ما فرض را بر استفاده از ظرفیت‌های داخلی گذاشته‌ایم و هرازگاهی آمار و اعداد و ارقامی از فروش نفت و گرفتن پول آن ارائه می‌دهند تا نشان دهند که بازگشت به برجام دیگر فایده‌ چندانی برای ما ندارد.»

وی افزود: «نگاه دوم که برخی اصلاح‌طلبان و منتقدان دولت آقای رییسی بر آن تاکید دارند بر این مبنا است که می‌گویند، وضعیت ما همین الان هم برخلاف آنچه که دولتی‌ها می‌‎گویند، خوب و مناسب نیست. این گروه بر هزینه‌هایی که برای دور زدن تحریم متحمل می‌شویم، انگشت گذاشته و می‌گویند این رویه با افزایش ریسک و هزینه‌ها به زیان اقتصاد کشور است. این گروه حتی وضعیت موجود را نیز تا حدی ناشی از تحریم‌ها می‌دانند.»

جلال میرزایی به عدم اعلام شکست مذاکرات امیدوار است و می‌گوید: «در یک سال و نیم اخیر که با آمدن بایدن امید می‌رفت برجام احیا شود، بازارها آنظور که برخی نگران بودند، ملتهب نشد و این وضعیت را داریم یعنی اگر برجام احیا نشود، این التهابات افزایش پیدا خواهد کرد. به خصوص اعلام اینکه برجام به نتیجه نمی‌رسد تاثیر منفی در بازارهای مختلف دارد، قدرت خرید مردم را کمتر می‌کند و هزینه‌های داد و ستد با ایران را افزایش می‌دهد. ما شاهد بودیم که احتمال احیای برجام سبب شد که برخی کشورهای خارجی ارتباط پرهزینه خود را با ایران ادامه دهند اما اگر معلوم شود که برجام احیا نمی‌شود، کلا قید تجارت پرهزینه و پرریسک با ما را می‌زنند و این مساله شرایط ما را سخت‌تر خواهد کرد.»

این نماینده پیشین مجلس ادامه داد: «برخلاف عده‌ای که از فروش نفت و بازگشت درآمدهای ارزی صحبت می‌کنند، خوش‌بین نیستم و اطمینان ندارم که حرف اینها درست باشد. وقتی نمی‌توانیم پول خود را از کشور همسایه یعنی عراق بگیریم، چطور می‌توانیم پول فروش نفت را بگیریم لذا تصور می‌کنم که عدم احیای برجام کار ما را سخت خواهد کرد.»

وی باور دارد که حتی مذاکره بدون نتیجه تا زمان انتخابات کنگره بهتر از توقف مذاکرات و شکست آن است. میرزایی تاکید کرد: «به نظر من ادامه مذاکره حتی اگر نتیجه‌ای نداشته باشد، برای ما ضرری ندارد و می‌تواند از افزایش التهابات و بالا رفتن ریسک تجارت با ایران جلوگیری کند.»

وی در پاسخ به اینکه عدم احیای برجام و آثار اقتصادی آن چه تاثیری بر مسائل سیاسی و اجتماعی خواهد داشت؟ گفت: «ما همین الان هم در این حوزه مشکلات جدی داریم و جامعه ملتهب است. طبیعی است که هر اتفاقی یا بروز مشکلی که موجب تشدید مشکلات و افزایش التهابات بشود، به نفع ما نیست و بر مسائل سیاسی و اجتماعی تاثیر خواهد داشت. مگر اینکه شرایط خاصی پیش آید. مثلا آمریکا اعلام کند که دیگر مذاکره نمی‌کند. البته این هم بستگی دارد که دولت با جناح‌های مختلف صحبت کرده و بتواند این موضوع را تبدیل به یک همبستگی ملی کند. منتها این جناحی که الان در قدرت است در دولت روحانی خیلی بد عمل کرد و مانع از آن شد که این موضوع عامل انسجام ملی شود لذا باید دید حالا که خود اداره کشور را برعهده گرفته، می‌تواند کاری که لازم است را انجام دهد یا خیر.»

آرزو فرشید