جمعه خونین زاهدان؛ تکرار «قصور» بعد از عزل رئیس پلیس و کلانتری۱۶ زاهدان!

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: ۲۷ روز پس از جمعه‌ای که نامش را «جمعه خونین زاهدان» نهادند، شورای تامین سیستان‌ و بلوچستان با صدور اطلاعیه‌ای ضمن پذیرش خطاها، از عزل فرمانده نیروی انتظامی زاهدان و رئیس کلانتری ۱۶ این شهر به دلیل «قصور» در جریان این واقعه خبر داد. هر چند بسیاری این اقدام را دیر و نامتناسب با ابعاد واقعه تلخ هشتم مهر ماه دانستند، اما برخی هم آن را به فال نیک گرفته و نشانه‌ای از حرکتی ارزیابی کردند که تا پیش از این کمتر سابقه داشته است؛ برکناری به دلیل قصور.

اما تنها ۲۴ ساعت بعد از این اطلاعیه، بارقه‌های نوظهور امیدواری، بار دیگر خاموش شد. گزارش خبرگزاری‌های رسمی ایران و همچنین تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی از نماز جمعه دیروز زاهدان هر چند در ابتدا از آرامش حکایت داشت، اما خیلی زود به ناآرامی بدل شد. ناآرامی که گاهی رنگ سرخ تصاویرش در عین تاسف و حسرت این سوال را در ذهن پررنگ می‌کند که آیا به واقع برای عبور از این بحران رویکرد اصلاحی دوامی خواهد داشت؟ یا خیلی زود مدیریت بحران راه ساده‌تر و آشنا‌تر را برمی‌گزیند، هر چند هزینه آن برای جامعه و حاکمیت هر روز بیشتر شده و آثار منفی آن دیرتر از اذهان پاک خواهد شد.

دلیل جرقه هشتم مهر‌ماه  چه بود؟

حدود ۱۰ روز پس از ماجرای جانباختن مهسا امینی و اعتراضاتی که در کشور دامنه‌دار شد، ماجرای زاهدان از انتشار خبری در چابهار آغاز شد. شایعه تجاوز یک فرمانده نیروی انتظامی شهرستان چابهار به دختری ۱۴-۱۵ ساله‌ در روستای بلوچی، در دهستان نگور بخش مرکزی شهرستان دشتیاری. خبری‌که هر چند توسط هیچ‌کدام از مقامات رسمی تایید نشد، اما خون‌ها را به جوش آورد و به اعتراض و شعارهایی پس از نماز جمعه آن روز زاهدان در اطراف مسجد جامع مکی منجر شد. روایت‌ها ضد و نقیض است. خبرگزاری‌های رسمی از همان روز ماجرای اعتراضات زاهدان را حمله‌ای تروریستی خواندند. خبرگزاری تسنیم نوشت گروهک تروریستی جیش‌الظلم مسئولیت این حمله را به عهده گرفته‌ است. اما شاهدان عینی روایت دیگری داشتند، بر اساس گزارش روزنامه هم‌میهن؛ «تیراندازی از کلانتری شروع شد».

اما خبرگزاری تسنیم در شرح روز حادثه نوشت: «پس از دقایقی از شروع ناآرامی‌ها، خودروی پژو ۴۰۵ نیز در صحنه حضور می‌یابد و میان برخی افراد حاضر در صحنه اقدام به توزیع سلاح گرم می‌کند و همین مسائل و روش‌های تروریستی موجب شکل‌گیری درگیری‌هایی میان نیروهای امنیتی و افراد مسلح حاضر در صحنه می‌شود».

 اما این حادثه از هر طرف و هر شکل، جان‌های فراوانی را گرفت و داغ سنگینی را بر دل مردم سیستان و بلوچستان گذاشت. در شمار گشتگان نام کودکان و نوجوانان هم کم نبودند. افرادی که نمی‌توان به آنها انگ گناهکار زد و آنها را مسلح دانست.

هر چند شورای تامین سیستان و بلوچستان تعداد کشته‌شدگان روز جمعه هشتم مهرماه زاهدان را ۳۵ نفر اعلام کرد، اما برخی گزارش‌های غیررسمی و همچنین مولوی عبدالحمید امام جماعت اهل تسنن زاهدان شمار فوتی‌ها را حدود ۹۰ نفر می‌دانند.

جمعه خونین زاهدان واکنش‌های بسیاری درپی داشته است. مهمترین‌اش ۱۳ مهر ماه بود؛ علما و سران طوایف بلوچستان به همراه شش نفر از نمایندگان مجلس در مسجد جامع مکی زاهدان دور هم جمع شدند. مسجدی که یکی از بزرگترین مساجد اهل سنت در ایران است. در این جلسه مولوی عبد‌الحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان گفت: «هیچ‌کس تصور نمی‌کرد چنین حادثه ناگواری پیش بیاید و تعدادی از جوانان به سمت کلانتری سنگ پرتاب کنند و از جانب دیگر از هر طرف به سمت مردم گلوله جنگی شلیک شود. آن هم مردمی که غیرمسلح بودند».

حاضران در این نشست خواستار تشکیل «کمیته‌های مستقل حقیقت‌یاب» شدند و مولوی عبدالحمید «ناکارآمدی و بی‌تدبیری مسئولان ارشد استانی به‌ویژه شورای تأمین استان» را در شعله‌ور شدن آتش ۸ مهر زاهدان موثر دانست. در این جلسه حاضران از مرتبط دانستن ماجرای جمعه زاهدان با «گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب» هم انتقاد کردند.

همچنین مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل‌سنت زاهدان، در خطبه‌های نماز جمعه ۲۹ مهر از آنچه برای مردم این منطقه پیش آمد سخت گلایه کرد. مولوی عبدالحمید این رخداد را «بسیار دلخراش» توصیف کرد و گفت: «ده‌ها نفر در همین مصلی و خیابان بدون هیچ دلیلی به قتل رسیدند. بسیاری از آن‌ها تیر به سر و سینه‌شان خورده بود. چه کسی این‌ها را و به چه جرمی به قتل رسانده است؟»

عبدالحمید همچنین درباره شمار قربانیان هشتم مهرماه گفت: «من عدد دقیق کشته‌شدگان را نمی‌توانم ذکر کنم و تا حدود ۹۰ نفر هم آمارهایی اعلام شده است. بسیاری هم زخمی و فلج شده‌اند. عده زیادی دست و پایشان قطع شده است یا قطع نخاع شده‌اند».

برخی معتقدند؛ صراحت لهجه عبدالحمید در بیان آنچه بر مردم گذشت سبب شد تا شورای تامین استان به این حادثه واکنشی منطقی‌تر از آنچه در گذشته شاهدش بودیم نشان دهد.

 پذیرش قصور و بارقه روشن شده برای اصلاح

این روزها شیوه برخورد با معترضان صدای بسیاری حتی از بدنه حاکمیت را درآورده است، برخی لایه‌های میانی، کلماتی هم از اصلاح بر زبان جاری می‌کنند. هر چند این بارقه‌های اصلاح، چنان محافظه‌کارانه و با اما و اگر و چون و چرا و شرط و شروط و خط و خطوط است که عملا می‌توان حدس زد که ره به جایی نخواهد برد. به تازگی مهدی محمدی، مشاور رئیس مجلس در امور راهبردی در رشته توئیتی با اشاره به حوادث اخیر نوشت: «در این روزها من از نزدیک دیده‌ام ذهن سیستم بیش از آنکه درگیر سرکوب باشد، درگیر اصلاحاتی است که باید انجام دهد». این سخنان او در کنار بیانیه شورای تامین سیستان و بلوچستان که روز پنج‌شنبه ۵ مهرماه منتشر شد و خبر از عزل رئیس پلیس و کلانتری۱۶ زاهدان داد، امیدواری‌هایی را ایجاد کرد.

در این بیانیه با اشاره به اینکه «روز جمعه هشتم مهر ماه پس از اتمام نماز جمعه اهل سنت در شهر زاهدان گروهی از افراد ضمن یورش به کلانتری ۱۶ در مجاورت مصلای نماز جمعه قصد داشتند حوزه انتظامی مذکور را تصرف کنند» بیان می‌کند که «در جریان این حمله با توجه به درگیری مهاجمان و نیروهای مدافع کلانتری متاسفانه برخی هموطنان مظلوم و نمازگزاران جان خود را از دست داده و مجروح شدند».

در حالی که در متن چندبندی این بیانیه به موارد مختلفی اشاره شده است، برخی معتقدند جز برکناری دو مسئول مورد نظر در نیروی انتظامی و پذیرش کشته شدن چند فرد بی‌گناه از سوی نیروی انتظامی، بخش‌های دیگر بیانیه با موارد پیش‌گفته تفاوت چندانی ندارد. به طوری که در آن مردم به دو بخش اغتشاشگران و سایرین تقسیم شده‌اند. در این بیانیه حتی به دلایل اعتراض مردم در روز ۸ مهرماه هم اشاره نشده و توضیحی در خصوص آن داده نشده است.

با این حال همین بیانیه که وجهی حداقلی از مدارا و پذیرش در آن دیده می‌شود کافی بود تا مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل تسنن زاهدان را آرام کند و از مردم بخواهد که آرام باشند.

مولوی عبدالحمید طی خطبه‌های دیروز نماز جمعه زاهدان با استقبال از بیانیه اخیر شورای تامین استان و برکناری برخی مسئولان در رابطه با حادثه ۸ مهرماه، خواستار رسیدگی کامل به اتفاقات رخ داده و برخورد و مجازات قاطع تمام افراد دخیل در این حادثه شد.

وی در پایان خطبه‌اش نمازگزاران را به کنترل احساسات توصیه کرد و از حضار خواست پس از اقامه نماز با رعایت امنیت و احترام به اموال و جان افراد محل نماز را ترک کنند و به خانه‌هایشان بازگردند.

با این حال خبرگزاری ایرنا گزارش کرد که «تعدادی از اغتشاشگران پس از اقامه نماز در میدان توحید منتهی به مسجد مکی زاهدان اقدام به آتش زدن لاستیک و سر دادن شعار‌های هنجارشکنانه کردند. برخی از اغتشاشگران با سر و صورت بسته در خیابان مدرس، خیابان کوثر و خیام اقدام به سنگ پراکنی به خودرو‌های عبوری کردند و سعی داشتند تا فضای شهر را ملتهب کنند».

بنابر گزارش‌ها علاوه ‌بر زاهدان در شهرهای سراوان، ایرانشهر، چابهار و نیکشهر نیز بعد از اقامه نمازجمعه اهل سنت تجمعات اعتراضی برگزار شد که تصاویر منتشر شده از برخی از آنها نشان می‌داد شماری از شهروندان آسیب‌های جدی دیده و بار دیگر با نیروی انتظامی درگیر شده‌اند. موردی که این روزها علاوه بر زاهدان در بسیاری از شهرهای دیگر کشور به خصوص شهرهای استان‌های مرزی نیز روی داد.

در پی آن شورای تامین سیستان و بلوچستان بار دیگر اطلاعیه‌ای صادر کرد و  از زخمی شدن تعدادی از شهروندان و نیرو‌های امنیتی خبر داد.

در این اطلاعیه ضمن قدردانی از علما، معتمدان و مردم هوشیار استان، خصوصا مجموعه انتظامات مسجد مکی،  آمده است: «علی رغم تذکرات امام جمعه مسجد مکی زاهدان، متاسفانه عده‌ای افراد معترض وارد خیابان‌های اطراف شده که در این میان با شلیک افراد ناشناس، تعدادی از شهروندان و نیروهای حافظ امنیت مجروح شدند.»

سعیده علیپور