سرنوشت حجاب همانند ماهواره می‌شود؟

به گزارش توسعه ایرانی، مرداد سال ۱۳۹۰ بود که رسانه‌ها، تصاویر فراوانی از عملیات ضربتی جمع‌آوری دیش‌های ماهواره در تهران را در راستای طرحی به نام «امنیت اجتماعی» منتشر کردند. این عملیات از شهرک اکباتان در غرب تهران شروع شد. نیروی انتظامی در آن زمان به فرماندهی سردار اسماعیل احمدی‌مقدم، پس از پاکسازی دیش‌های ماهواره‌ای از پشت بام‌ها، با استفاده از عملیات «راپل» (فرود از بلندی با طناب) دیش‌هایی که در طبقات مختلف روی پنجره و بالکن‌ها نصب بود را هم جمع کرد و با نمایشی از جدیت در مقابل چشمان هراسناک ساکنان شهرک، این پیام را به سایر شهروندان مخابره کرد که استفاده از ماهواره ممنوع است و تبعات دارد! خبرگزاری ایسنا در همان زمان گزارش داد؛ کسانی که با وجود جمع‌آوری دیش، دوباره اقدام به نصب کنند به دادگاه معرفی می‌شوند.

عملیاتی چنین پر سروصدا، البته به استناد به قانون ممنوعیت ماهواره بود که به سال۱۳۷۳ در مجلس شورای اسلامی تصویب شده بود. تا سال ۹۳ هم این برخوردها به شکلی گسترده در محلات مختلف شهرهای بزرگ کشور مثل مشهد آن هم با ابزارهایی مثل جرثقیل برای دسترسی به پشت بام و پنجره خانه‌های مردم ادامه داشت.

شیوه‌های ابتکاری برای جمع‌آوری و تخریب ماهواره‌ها البته تنها به اجرای عملیات «راپل» و حضور بالابر خلاصه نشد، طرح جمع‌آوری داوطلبانه ماهواره‌ها که در آن از مردم خواسته می‌شد به‌صورت داوطلبانه ماهواره‌های خود را به پایگاه‌های بسیج تحویل بدهند و همچنین تخریب دیش‌های جمع‌آوری‌شده توسط تانک نفربر در شیراز از جمله روش‌های دیگر برای انتقال پیام ممنوعیت فوق‌الذکر بود.

 اما عاقبت همه این بگیر و ببندها رَدی از نتیجه‌ای مورد نظر عاملانش نداشت. به طوری که ۱۲ سال پس از این اتفاق کمتر خانه و آپارتمانی در ایران پیدا می‌شود که چندتایی از این بشقاب‌ها بر پشت‌بام و پنجره و بالکنش نداشته باشد.

سرنوشت حجاب همانند ماهواره می‌شود؟

منتقدان تکرار این موضوع را خطای حکمرانی می‌دانند و معتقدند، حاکمیت در رویکردش در خصوص حجاب؛ به شکلی پرهزینه‌تر، همان اشتباه پیشینش را تکرار می‌کند. اصراری که دستاوردی برای حاکمیت جز عمیق‌تر کردن شکاف میان خود و مردم نخواهد داشت.

این همان موضوعی است که پیشتر برخی از کارشناسان حوزه اجتماعی و دیروز علی جنتی به آن اشاره کردند. وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد در توئیتی نوشت: «تحولات اجتماعی به رغم اراده حاکمان، خود را تحمیل خواهند کرد. مثل ماهواره و حجاب. قواعد حکمرانی ایجاب می‌کند که حاکمان خود به پیشواز تحولات بروند و براساس خواست عمومی برنامه‌ریزی کنند و گرنه تحولات اجتماعی به رغم اراده آنان خود را تحمیل خواهد کرد. همچنانکه در مورد استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های اجتماعی، حجاب و ده‌ها مساله دیگر شاهد آن هستیم».

هر چند مدافعان بگیر و ببندهای فعلی در خصوص قانون حجاب هر روز شمشیر خود را آخته‌تر کرده از برخورد «محکم» و «قاطع» با افراد بی‌حجاب سخن می‌گویند، اما به نظر می‌رسد حتی همین گروه هم در چرخشی عجیب ذائقه‌شان در خصوص مقوله حجاب تغییر کرده است. تغییری که در واقع بیانگر موضوع مورد اشاره فوق است. اینکه «تحولات اجتماعی خود را تحمیل خواهد کرد».

تغییر نگاه به مفهوم حجاب در پی حوادث اخیر

در روزهای اخیر محسن کوهکن، عضو شورای مرکزی جبهه پیروان خط امام(ره) و رهبری و از مدافعان سفت و سخت برخوردها در خصوص حجاب، اشاره‌ای داشت که به نوعی موید این موضوع است. او با بیان اینکه حوادث اخیر سبب شده تا نگاه به مفهوم حجاب تغییر کند، از زنان «کم‌حجاب» تشکر کرد و گفت که «اگر قبلا از کنار زنانی که موهای‌شان پیدا بود رد می‌شدیم، به ذهن‌مان خطور می‌کرد که او را ارشاد کنیم، اما اکنون وقتی از کنارشان رد می‌شویم به آنها احسنت می‌گوییم، زیرا با وجود اینکه برخی کشف حجاب کرده‌اند، اما آنها همین روسری را حفظ کرده‌اند و این نشان از اعتقادشان به حجاب است».

نگاهی به ماجرای مهسا امینی دختر جوانی که جانباختنش در بازداشت گشت ارشاد به اعتراضات گسترده سال پیش انجامید نشان می‌دهد این مرزهای فرهنگی،‌ عرفی و اجتماعی چگونه جابه‌جا شده است. کمتر از یک سال قبل پوشش او و زنانی دیگر با مانتو و شالی بلند در حالی از سوی ماموران ارشاد مسأله‌ساز و نیازمند دستگیری بود که حالا این پوشش نه تنها مشکلی ندارد که جای تقدیر و تشکر هم پیدا کرده است.

فردین علیخواه، جامعه‌شناس پیشتر در یادداشتی نوشته بود: «به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی یقین دارم که سرنوشت قانون دیش‌های ماهواره در انتظار الزام‌های سخت‌گیرانه‌ای است که این روز‌ها اعلام می‌کنند می‌خواهند درباره شیوه لباس پوشیدن متفاوت بخشی از زنان این سرزمین اجرا کنند. نمی‌دانم چه زمانی، ولی بی‌تردید روزی در یادداشتی خواهم نوشت که «ملاحظه کردید سخت‌گیری در عرصه فرهنگ نتیجۀ عکس می‌دهد». ماهیت فرهنگ ماهیتی گفتگویی، و نه زورگویی است».

تقابل با جامعه به ضرر حاکمیت است

در این میان در شرایطی که جامعه ایران در نتیجه اعتراضات میانه سال گذشته ملتهب شد، بسیاری بر این عقیده بودند، که برای آرام کردن فضای اجتماعی باید از حساسیت‌های سنتی کاست و از فشارهای اجتماعی کم کرد. با این حال درگذر زمان، نه تنها نشانی از کاهش این فشارها نیست که هر روز خبرهایی در خصوص جرم‌انگاری‌های بیشتر در این حوزه و اقدام برای تصویب قوانین سختگیرانه‌تر در حوزه پوشش و حجاب آغاز شده است.

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، روز یک‌شنبه بار دیگر به زنانی که از حجاب سر باز می‌زنند را به «برخورد محکم و قاطع» هشدار داد و احمدرضا رادان، فرمانده کل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، «ایجاد هراس» و «برخورد مقتدرانه» را دو محور برخوردهای نهاد تحت امر خود با هنجارشکنان از نگاه خود خواند.

از  اس‌ام‌اس تذکر تا ارسال ابلاغیه برای مراجعه به شعب کیفری دادگاه‌ها

این در حالی است که این روزها خبرهای فراوانی در خصوص جریمه، احضار زنان و ارسال ابلاغیه به آنها برای مراجعه به شعب کیفری دادگاه‌ها به دلیل پوشش نیز منتشر می‌شود. ابلاغیه‌هایی که گاهی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و دریافت‌کنندگانشان دیدگاه‌های گوناگونی درخصوص آن ابراز می‌کنند.

 موضوعی که به عقیده امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس نه تنها عبث و ناکارآمد در نیل به اهداف قانون‌گذارانش است، که به شکاف و تقابلی جدی میان جامعه و حاکمیت می‌انجامد. این جامعه‌شناس گفت: «تشدید سختگیری‌ها و توجه نکردن به روند تغییر و تحولی که در ذات هر جامعه‌ای وجود دارد و امری اجتناب‌ناپذیر است، می‌تواند به ضرر حاکمیت تمام شود».

وی با اشاره به تأثیر فناوری و استفاده از تکنولوژی در فرهنگ افزود: «گذر زمان و تغییرات فناوری، بر زندگی افراد جامعه اثرگذار است. جامعه یک بستر پویا و در حال تغییر است. نمی‌توان انتظار داشت همه چیز تغییر کند اما انسان‌ها، فرهنگ‌ها و رفتارها، سبک زندگی‌، پوشش، آرایش، مطالبات و توقعات تغییر نکند».

به عقیده این جامعه‌شناس، وقتی گروهی که اتفاقا بخش قابل‌توجهی از آنها در حاکمیت مسئولیت‌هایی دارند این تغییرات طبیعی که در هر جامعه‌ای رخ می‌دهد را به رسمیت نمی‌شناسند، شکاف و تندروی در جامعه زیاد می‌شود».

قرایی‌مقدم با اشاره به اینکه حاکمیت هر میزان که فشارها را افزایش دهد باز جامعه کار خود را انجام می‌دهد، اظهار داشت: «بهتر است که بسیاری از چیزها را ندیده بگیریم». وی افزود: «تحرکاتی که در مجلس برای مقابله با بی‌حجابی صورت می‌گیرد یا سخنانی که از سوی برخی ائمه جمعه برای مقابل با این افراد گفته می‌شود، بی‌تاثیر است؛ چرا که جامعه تغییر می‌کند و این تغییر و تحول اجتناب‌ناپذیر است پس بهتر است ما عزت و آبروی خود را حفظ کنیم».

این در حالی است که به نظر می‌رسد در چنین شرایط وخیم اقتصادی که  هر روز بر شمار افراد زیر خط فقر جامعه افزوده می‌شود، حاکمیت باید از بار تنش بر جامعه بکاهد، نه اینکه با فشار بر حوزه‌های دیگر مثل حوزه‌های اجتماعی طبقه متوسط جامعه که همواره حامی و خواهان حفظ وضع موجود است را به سوی طبقه زیر خط فقر و آشوب هل دهد.

سعیده علیپور