رفتارهای اعتراضی حامیان جریان منتقد دولت چقدر مردمی است؟

هر از چند گاهی موضوعی برای اعتراض پیدا می‌شود. این اعتراض‌ها گاهی شکل فریاد زدن از ارزش‌ها و اصولی که مدعی آن هستند را می‌گیرد و اغلب در تقابل با جریان مقابل است. حتی در مورد ارزش‌های ادعایی هم اغلب بهانه‌ای پیدا می‌شود که توپ را در زمین رقیب بیندازند. بسیار پیش می‌آید که دود آتشی که بر می‌افروزند، به چشم همه می‌رود، اما مسئولیت آثار کارشان را هم بر عهده نمی‌گیرند و نتایج نامطلوب حاصل را هم به گردن رقیب و یا نهایتا دشمنان خارجی می‌اندازند. گاهی ماجرا در حد پیامک است؛ چه درخواست مودبانه باشد و چه تهدید به حتی قتل! گاهی اوقات ماجرا به تجمع و راهپیمایی می‌رسد. شاید در این میان مثلا پیش بیاید که سفارتی هم آتش بگیرد! بعضی وقت‌ها هم ماجرا از دست در می‌رود و اعتراض علیه دولت، به سلسله تجمع‌های اعتراضی تبدیل می‌شود که این بار شعارهای‌شان نه در تضاد با دولت که در تضاد با کل نظام است؛ نظامی که آن‌ها خود را اصلی‌ترین صاحب و مدافع اصول آن می‌دانند و می‌خوانند. اما مساله این است که سال‌های سال این حرکات «خودجوش» و «مردمی» معرفی می‌شوند، در حالی که نه تنها ظواهر امر این طور نشان نمی‌دهد که این روزها و در شرایطی که اطلاعات به سادگی بیشتری دست به دست می‌شوند، شواهد حاکی از سازماندهی شدن این حرکات دارد.

به نظر می‌رسد که ماجرا ابعادی گسترده دارد. از یک سو تلاش می‌شود با ارائه اطلاعات جهت‌دار و حتی گاه غلط به نوک هرم‌های نخبگی این جریان، واکنش‌های لازم از دفتر آیات عظام یا تریبون‌های نماز جمعه کسب شود. این واکنش‌ها خود می‌تواند به عنوان سندی بر حقانیت مدعا به کار رود اما اگر در جمع سمپات‌ها کسی هم بود که به این استدلال‌ها و دلایل کاری نداشت، کافی است پلاکاردی به دستش داد و روانه میدانش کرد و از او خواست شعارها را تکرار کند، حتی اگر معنی واژه‌های روی پلاکارد یا کلمات گفته شده در شعارها را نداند. سپس این نوبت جریان رسانه‌ای حامی بانیان اعتراض است تا به انحاء مختلف اهداف مورد نظر خود را خواست علماء و مردم نشان دهند.

نمود این فرآیند را می‌توان در تصویب لوایح چهارگانه FATF و به طور خاص مورد اخیر CFT در مجلس شورای اسلامی دید؛ جایی که جریان اصولگرای تندروی منتقد دولت، از همه ابزارها برای تصویب نشدن این لایحه کمک گرفت و در نهایت هنگامی که موفق هم نشد، نمایندگان رای دهنده به لایحه خائن نامیده شده و حتی به قتل تهدید شدند!

مقابله با تصویب این لایحه که با نگارش یادداشت‌ها و گزارش‌ها و گرفتن مصاحبه‌های در ذم آن در رسانه‌های اصولگرایان آغاز شده بود، با سخنرانی‌های برخی چهره‌های خاص در جمع ائمه جمعه ادامه یافت و به اخذ واکنش از برخی آیات عظام رسید. در سوی دیگر، سیل پیامک‌هایی با مضمون درخواست رد لایحه و حتی تهدید نمایندگان به عدم تصویب آن به سوی گوشی‌های وکلای ملت جاری شد. همزمان با روز رای‌گیری هم در حالی که نمایندگان مخالف لایحه پیشتر با طومار راه به جایی نبرده بودند، با پلاکارد به صحن مجلس رفتند و عده‌ای هم در تجمعی که به نظر می‌رسد برایش نیازی به مجوز هم نداشتند، مقابل مجلس به شعار علیه لایحه پرداختند. اتفاقاتی که در نهایت با تصویب لایحه ناکام ماند و حالا محور توجه به تاثیرگذاری روی نظر شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام تغییر کرده است.

تریبون‌های مذهبی در خدمت اهداف سیاسی

آیت‌الله علم‌الهدی در مشهد و آیت‌الله موحدی کرمانی در تهران، از جمله امامان جمعه‌ای بودند که اظهارات‌شان در مخالفت با تصویب CFT از تریبون نماز جمعه مورد توجه قرار گرفت. این سخنان واکنش‌هایی را هم به دنبال داشت و از جمله علیرضا رحیمی نماینده مردم تهران این صحبت‌ها را شبیه به پیامک‌های ارسالی به نمایندگان تعبیر کرد و در توئیتی نوشت: «اظهارات خطیب موقت نماز جمعه از جنس موجی است که مخالفان FATF به سوی مجلس در پیامک‌ها و طومارها طی چند ماه گذشته و روزهای اخیر روانه کرده‌اند».

نظرات شخصی یا هدفمند؟ 

ناصر ایمانی فعال سیاسی اصولگرا در پاسخ به این سوال که اگر قرار است در تریبون نماز جمعه تکلیف برای یک تصمیم مشخص شود چه نیازی به نهادهای تصمیم‌گیری است، گفت: منافاتی بین این دو موضوع نمی‌بینیم. تریبون نماز جمعه یک تریبون باز است. نماز جمعه بحث روز است و هیچ منافانی ندارد که در آن مباحث مهم روز مطرح شود. اگر اینچنین نباشد که نماز جمعه تبدیل می شود به یک سری موعظه. وی در گفت‌وگو با خبرآنلاین ادامه داد: اینکه اظهارات ائمه جمعه درست است یا خیر خود بحث متفاوتی است اما این موضوع منعی برای طرح چنین مباحثی ندارد. ایمانی ادامه داد: به هر حال نمازجمعه تریبون اظهار نظرهای ائمه جمعه است و هیچ کدام الزامی برای یک نهاد به دنبال ندارد. مضاف بر آن که بارها در نمازهای جمعه مباحثی مطرح شده است و مراجع قانونی کار خود را انجام دادند. بنابراین این صحبت‌ها الزامی نمی‌آورد. البته لازم است بر این نکته هم تاکید کرد که ائمه جمعه در مواردی که نهادهای تصمیم‌گیرنده ما در حال تصمیم‌گیری در زمینه‌های مهم هستند در بیان نظرات خود احتیاط بیشتری قائل شوند. این فعال سیاسی درباره این که ائمه جمعه از نهادهایی چون ستاد نمازجمعه خط میگیرند و نمی‌توان آن را مستقل معرفی کرد، گفت: این صحبت درست است اما به هر حال مراجع تصمیم‌گیرنده نیز به آن نهادها دسترسی دارند و می‌توانند بپرسند آیا این صحبت از جای خاصی صادر شده است یا خیر. ایمانی در پایان تاکید کرد: آنچه در نماز جمعه مطرح می شود مجموعه ای از نظر شخص امام جمعه و نظرات ستاد نماز جمعه است و البته اینگونه هم نیست که همه چیز کاملا نظر شخص ائمه جمعه باشد.

ریشه‌های پنهان تجمع‌های خودجوش

اگر به گفته ناصر ایمانی، ریشه گفته‌های ائمه جمعه مشخص باشد، یافتن ریشه اعتراض‌های به ظاهر مردمی جریان منتقد دولت دشوارتر است. به عنوان مثال می‌توان به تجمع جمعی از روحانیون در مدرسه فیضیه قم در اعتراض به دولت اشاره کرد. عنوان این تجمع، «مطالبه عدالت اقتصادی» بود. شرکت‌کنندگان این مراسم که اغلب آنان لباس طلبگی به تن داشتند، پلاکارد و تابلونوشته‌هایی را با شعارهایی در دست داشتند که مخاطب آن فقط دولت بود؛ تابلونوشته‌هایی نظیر: «ملت ما نجیب است، وزیر به فکر جیب است»، «شد ملت ما بدنام، گور پدر برجام»، «ای آن که مذاکره شعارت، استخر فرح در انتظارت»، «محصل انگلیس، مذاکره کلید نیس». نکته جالب توجه اما تصویری بود که در آن نوشته روی دسته یک پلاکارد به چشم می‌خورد و از تحویل‌گیرنده می‌خواست آن را بعد از تجمع عودت دهد. سوالی که مطرح شد، این بود که پلاکاردهای یک شکل و یک فرم باید به چه کسی یا چه نهادی عودت داده شوند؟ این ماجرا به ویژه با تعبیر یکی از شعارها به ادعای قتل آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و تهدید حسن روحانی به سرنوشت مشابه، به قدری تنش‌زا بود که هیچ کس مسئولیت آن را نپذیرفت و حتی با واکنش تند مراجع تقلید و برخی نهادهای حوزوی، کشور مواجه شد. این در حالی بود که مجموع شرایط از پلاکاردها و بنرها تا فراخوان و ... نشان می‌داد که این حرکت چندان خودجوش هم نیست! این ماجرا درباره تجمع‌های اعتراضی دی‌ماه ۹۶ هم مطرح شد. در حالی که استارت تجمع‌های زنجیره‌ای در سراسر کشور، از فراخوان جریان منتقد دولت در مشهد کلید خورد، ماجرا از دست این جمع خارج شد و شعارهای تجمع‌ها نه دولت که کل نظام را هدف گرفت. در واقع رفتار مدعیان انقلابی‌گری به جایی رسید که خود نیز مجبور شدند نتایج آن را محکوم کنند و حتی بعضا آن را توطئه دشمنان خارجی بدانند! اما چنان که در مورد ماجرای آغاز تجمع‌های اعتراضی دی ماه سال گذشته شواهدی به دست آمد، در ماجرای پیامک‌های تهدیدآمیز به نمایندگان مجلس علیه تصویب CFT ریشه‌های متقن‌تری هم از پشت پرده ماجرا طرح شد. 

سرنخ در مشهد

علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی تصویب لایحه CFT در پاسخ به نماینده مشهد که او را به ترساندن نمایندگان با قرائت نامه رهبر انقلاب در جلسه غیرعلنی مجلس متهم کرده بود، گفت: «این که شما می‌گویید در جلسه غیرعلنی افراد را ترساندم واقعیت ندارد، در جلسه غیرعلنی حرفی نزدم که نمایندگان را بترسانم و تنها نقطه‌ای را که از طرف مقام معظم رهبری مطرح شد به ایشان یادآوری کردم، بنابراین تهدیدی در کار نبوده است، تهدید، پیام‌هایی است که از بیرون از طریق پیامک به نمایندگان فرستاده می‌شود. مجلس فعلی بالغ‌تر از آن است که با ۴ پیام نظرش تغییر کند».

این که علی لاریجانی در پاسخ به نماینده مشهد صحبت از پیامک‌های تهدیدآمیز می‌کند شاید چندان بی‌ارتباط به منشا و منبع این پیامک‌ها نباشد. به هر حال انبوهی از پیامک‌های ارسال شده به نمایندگان با پیش شماره ۰۹۱۵ بوده است یعنی باید رد آن را در خراسان پی گرفت. محمدرحیم نوروزیان معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری خراسان رضوی در این باره به ایسنا گفته است: «متولی اصلی پیامک‌های ارسالی به نمایندگان شناسایی نمی‌خواهد و خود افراد دخیل در این امر اعلام کرده‌اند که ارسال این پیامک‌ها کار چه کسی است. این فرد تاکنون دستگیر نشده و از سوی یک حسینیه است که آشکارا اعلام کردند که کار آن‌ها بوده و مساله پنهانی نبوده است. این فرد آقای خلیل موحدی‌محصل (عضو سابق شورای شهر مشهد) بوده که در حسینیه‌ای در خیابان چمران مشهد مشغول فعالیت است». جالب این که به گفته نوروزیان «بعضی از افرادی که این پیامک‌ها را ارسال کردند، اصلا نمی‌دانند FATF چه هست».

حسینیه‌ای برای ساماندهی اعتراض‌های خودجوش

خلیل موحد با نام کامل خلیل موحدی محصل طوس را به‌عنوان یکی از چهره‌های سیاسی وابسته به جبهه پایداری در مشهد می‌شناسند. وی عضو سابق شورای شهر مشهد بوده و یکی دو سال می‌شود که کانال تلگرامی «خط هشتم» را مدیریت می‌کند. این کانال یکی از مراجع دعوت‌کننده مردم به تجمعاتی بود که منجر به اعتراضات دی ماه سال ۹۶ شد.

خلیل موجد از سال ۱۳۸۷ با دوستان همفکر گروهی تشکیل داد که در مشهد به‌عنوان اهالی حسینیه فرهنگی قرآن و عترت مشهور است. خلیل موحد در دوران مذاکرات هسته‌ای، یعنی همان زمان که موج تجمعات موسوم به «دلواپسیم» در برخی شهرها به راه افتاده بود سخنران اصلی این مراسم در شهر مشهد بود. کانال تلگرامی حسینیه قرآن و عترت پس از الحاق ایران به کنوانسیون منع تامین مالی تروریسم، هنوز هم فعال است و شماره نمایندگان را در کانال خود منتشر می‌کند و از اعضا می‌خواهد به نمایندگان پیام ارسال کنند. بسیاری معتقدند او خود را برای کاندیداتوری در انتخابات مجلس یازدهم آماده می‌کند. وی درباره ماجرای ارسال پیامک به نمایندگان علیه تصویب لایحه CFT در گفت‌وگو با خبرآنلاین گفته است: «یکی از راه‌های ما ارسال پیامک بود. ما هم جلسات روشنگری داشتیم و هم مباحثه می‌کردیم و ارسال پیامک تنها یکی از آن راه‌ها بود. این یک دستور جمعی بود. در واقع ما تصمیمات مختلفی گرفتیم که یکی از آن‌ها پیامک بود که همه هم انجام دادند». موحد درباره مرجع صدور این دستور گفت: «ما یک حسینیه داریم که آن‌جا این تصمیم گرفته شد اما چون تشکل‌ها با ما مرتبط هستند این تصمیم را همه اجرا کردند».

وی در پاسخ به این که آیا پیامک‌ها با نمایندگان مشهد در مجلس هماهنگ شده بود نیز پاسخ داد: «نه هماهنگ شده نبود. اما ما جلسات متعددی داشتیم که رسانه‌ای هم شد و نمایندگان مشهد هم در آن شرکت کردند. درباره اثرگذاری این پیامک‌ها هم همین بس که از آقای رحیمی تا آقای لاریجانی و مطهری مصاحبه کرده‌اند و واکنش نشان دادند. این نشان می‌دهد این پیامک‌ها چقدر تاثیرگذار بوده است». وی درباره لحن این پیامک‌ها هم گفت: «ما فقط روشنگری کردیم و این کار را در کمال ادب انجام دادیم. به نظر می‌رسد عده‌ای طراحی کردند تا با ارسال پیامک‌های توهین‌آمیز آن را به حرکت ما نسبت بدهند. اما این حرکت مبراست چون مشخص است ۲۰۰ الی ۳۰۰ نفر آدم فرهنگی که در سطح شهر هیئتی دارند هیچ کدام حاضر نیستند خودشان را برای چنین چیزی تخریب کنند لذا ما همه جا حاضریم از رفتار خود دفاع کنیم».

وی درباره تکرار این پیامک‌ها در ماجراهای دیگر نیز اذعان کرد: «بله در حوزه‌های شهری هم ما ارسال این پیامک‌ها را داشتیم. به هر حال یکی از راه‌های ارتباطی ارسال پیامک است دیگر. هر جا صحبت از امر به معروف و نهی از منکر باشد این موضوع اولویت کار ما قرار می‌گیرد». موحد تاکید کرده است که در مورد برجام یا معرفی و استیضاح وزرا هم اقداماتی مثل تجمع را انجام داده‌اند: «برنامه «اجازه نمی‌دهیم» میدان شهدا را داشتیم. تجمع ۵۰ هزار نفری در اعتراض به کشته شدن دانشمندان هسته‌ای توسط آمریکا نیز کار ما بود». وی درباره برخورد با این حرکات نیز تاکید کرد: «در رسانه‌ها مرا تهدید کردند. مثلا همین صحبت اخیر معاون استاندار که می‌گوید هنوز ایشان بازداشت نشده برای سومین بار است که مطرح می‌شود. هر کاری می‌کنند تا این موضوع اتفاق بیفتد اما ما ابایی نداریم و حتی حاضریم برای اسلام سیلی بخوریم». موحد با اشاره به این که به این حرکات «حتما» ادامه خواهد داد، اضافه کرد: «این امر به معروف و نهی از منکر است و ما هیچ وقت از این واجب الهی دست برنمی‌داریم اما توهین و تهدید کار ما نیست بلکه این کار شیوه انسان‌های عاجز است و ما عاجز نیستیم».

نمی‌دانم‌های معترض

در عین حال شنبه این هفته همزمان با بررسی CFT در مجلس، عده‌ای که تعدادشان حدود ۵۰۰ نفر می‌رسید با در دست داشتن پلاکاردهایی حاوی شعارهایی همچون «نه به خود تحریمی»، «برجام نمی‌خواهیم»، «FATF خیانت است به ملت» مقابل مجلس تجمع کردند. محسن فرامرزی، خبرنگار ایسنا در گزارشی درباره این تجمع نوشته است: مرد جوانی درباره دلیل حضور خود در مقابل مجلس اظهار کرد: «ما با آمریکا مشکل اساسی داریم و زیر بار حرف زور آن‌ها نمی‌رویم». اما وقتی از وی درباره FATF و CFT‌سوال می‌شود، می‌گوید: «از ماهیت این لوایح اطلاع دقیقی ندارم اما دشمن دنبال جهانی‌سازی است و می‌خواهد مسائل امنیتی و اقتصادی را یکدست کند. هدف اصلی دشمن محدود کردن قدرت نظامی ایران است. آنها می خواهند تسلط بیشتری بر اقتصاد ایران داشته باشند». این جوان در پاسخ به این پرسش که آیا FATF برای کشور منافعی هم دارد؟ بیان می‌کند: «ما یقین داریم که آمریکا دشمن ماست و به چراغ سبز آمریکا اعتماد نمی کنیم. ما با آمریکا سر سازش نداریم. نمایندگانی که به این لایحه رای موافق می‌دهند، گرایش به شیطان پیدا کرده‌اند». جمعیتی که در بیرون از مجلس تجمع کرده بودند، لزوما نسبت به زمینی که در آن بازی می‌کردند، آگاه نبودند. تا‌جایی‌که وقتی خبرنگار از یکی از آنها سوال می‌کند که CFT یا FATF چیست، پاسخ می‌دهد: نمی‌دانم!

سنگر بعدی، شورای نگهبان

به هر ترتیب چنان که از سوی نمایندگان مجلس ادعا می‌شود و البته از نتیجه رای‌گیری به نظر می‌آید، این رفتارهای اعتراضی نتیجه‌ای نداشته‌اند. در همین حال، عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در واکنش به تهدید عامل تهدید‌های پیامکی که در گفت‌وگو با سایت دیده‌بان ایران گفته بود «دور جدید فعالیت‌های حسینیه قرآن و عترت از امروز بعدازظهر شروع و خیانتی که نمایندگان مجلس کرده‌اند، برای اعضای شورای نگهبان تبیین می‌شود.» در گفت‌وگو با ایرنا تاکید کرد: شورای نگهبان تحت تاثیر فشار قرار نمی‌گیرد و در چارچوب قانون اساسی و شرع اعلام نظر می‌کند. او در حالی که می‌گوید اکنون نمی‌تواند نظر نهایی شورای نگهبان درباره CFT را اعلام کند، تاکید دارد که شورای نگهبان تنها با کارشناسان جلسه برگزار می‌کند نه با افراد دیگر.

به هر ترتیب به نظر می‌رسد خودجوش خواندن این رفتارهای اعتراضی دیگر قابل ادعا نیست و اکنون این سوال پیش می‌آید که چرا برخورد با این جریان‌ها نسبت به برخورد با رفتارهای مشابه جریان‌های مقابل این قدر متفاوت است؟