سریال«اعترافات تلویزیونی»؛ حراج دین و اخلاق

این طرح به دنبال علنی شدن پشت پرده ماجرای اعتراف تلویزیونی مازیار ابراهیمی کسی که به عنوان عامل ترور دانشمندان هسته‌ای معرفی شده بود، ارائه شده است. زمزمه‌های درون مجلس نشان می‌دهد این طرح موافقان و مخالفان سرسختی دارد. اما با وجود این، به نظر می‌رسد پخش اعترافات تلویزیونی دیگر مشتری‌های سابق خود را ندارد.

از مائده هژبری تا مازیار ابراهیمی

پخش چهره‌ شطرنجی یا واضح متهمانی که با گردنی کج شده از کارهای گذشته خود ابراز ندامت می‌کنند، از تلویزیون اتفاق تازه‌ای نیست.

از قدیمی‌ترین موارد می‌توان به پخش برنامه هویت و اعترافات عزت الله سحابی، سعیدی سیرجانی، غلامحسین میرزا صالح و دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار وقت تهران اشاره کرد. شاید اگر نسل جوان آن روزها را به یاد نیاورند ولی پخش اعترافات متهمان دادگاه‌های حوادث سال ۸۸ را احتمالا به یاد دارند. البته این موضوع فقط مسئله‌ای سیاسی نیست.

در سال‌های اخیر از این دست موارد کم نبوده است. هر متهمی با هر سن‌ و سالی و در هر موردی دیده شده که اعترافاتش در تلویزیون پخش شده است. برای مثال مائده هژبری نوجوانی که در شبکه‌های اجتماعی شهرت داشت، روزی در مقابل دوربین تلویزیون نشست و با پشیمانی از فعالیت‌های گذشته خود مانند رقص و مدلینگ سخن گفت. پخش اعترافات مائده در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌های زیادی را در پی داشت.

با توجه به حواشی پخش اعترافات تلویزیونی، چندی پیش نماینده مردم تهران در مجلس از تقدیم طرح «ممنوعیت ضبط و پخش اعترافات اشخاص از صداوسیما و دیگر رسانه‌ها» به هیئت‌ رئیسه مجلس خبر داده و در توییتی نوشته بود: «به موجب اصل سی‌ ونهم قانون اساسی هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده، به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است. بر این اساس مراجع قضائی و ضابطان دادگستری مکلف‌اند حرمت و حیثیت اشخاصی را که به هر نحو در مظان اتهام و مورد بازجویی و تحقیق قرار گرفته‌اند، رعایت کنند.»

۳ سال حبس برای ‌ضبط و پخش اعترافات

در همین راستا، محمود صادقی گفته است: «گاه دیده می‌شود صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران مبادرت به پخش اعترافات اشخاصی می‌کند که در مظان اتهام و مورد بازجویی قرار گرفته‌اند که چه‌بسا پس از تحقیقات بیشتر و رسیدگی قضایی بی‌گناهی آنها ثابت می‌شود». نماینده مردم تهران در مجلس تصریح کرد: «این امر علاوه بر اینکه موجب هتک حیثیت اشخاص می‌شود، به اعتماد عمومی و اعتبار دستگاه‌های حکومتی نزد افکار عمومی آسیب جدی وارد می‌کند. در طرح حاضر ضبط و پخش اعتراقات ممنوع و برای آن متناسب با مقررات جزایی در موارد مشابه ضمانت اجرای کیفری مقرر شده است». ‌صادقی عنوان کرد که در متن این طرح آمده است: «ضبط اعترافات اشخاص و پخش آن از صداوسیمای جمهوری اسلامی و دیگر رسانه‌های گروهی در هر مرحله از مراحل تعقیب و تحقیقات مقدماتی ممنوع است و مرتکب، اعم از تهیه‌کننده و پخش‌کننده، علاوه‌بر الزام به اعاده حیثیت از متهم به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد».

۵سال انفصال و محرومیت مشاغل دولتی

او خاطرنشان کرد که در این طرح همچنین آمده است: «در صورتی که عمل ضبط یا پخش توسط یا به دستور مقامات یا ماموران وابسته به نهادها و دستگاه‌های حکومتی انجام شده باشد مقام یا مامور مذکور علاوه بر مجازات فوق به انفصال از خدمت و محرومیت از یک تا پنج سال از مشاغل حکومتی محکوم خواهد شد».

‌طرح ممنوعیت پخش اعترافات تلویزیونی در صورت تصویب، به قانونی مترقی در روند قانون‌گذاری ما تبدیل خواهد شد و حداقل دستاوردش گرفتن بهانه از دشمنان انقلاب و نظام است تا با نقد این اعترافات اعتبار رسیدگی به جرائم افرادی را که تن به اعترافات تلویزیونی داده‌اند، زیر سوال نبرند و مجرمان واقعی بعد از رهایی با رد اعترافات خود مفری برای پنهان‌کردن چهره مجرم خود پیدا نکنند و نقش انسان‌های مظلوم و بی‌اراده را بازی نکنند. از سویی دیگر، شاهد سوءاستفاده‌هایی مانند ماجرای متهمان ترور دانشمندان هسته‌ای نخواهیم بود تا پرونده مهم رسیدگی به این ترورها را به حاشیه ببرد و افراد بی‌گناه را جایگزین مجرمان واقعی کند.

مطهری: دولت و حکومت باید پاسخگو باشند

حالا محمود صادقی در پی نهایی‌کردن طرحی است که در صورت قانون‌ شدن، می‌تواند پایانی باشد بر فیلم‌هایی که متهمان مختلف برخلاف میل باطنی یا به خواست و اراده خود در مقابل دوربین می‌نشینند و با ابراز ندامت از کرده خود به تشریح نحوه وقوع جرم و اهداف و انگیزه خود می‌پردازند و گاهی برخی نیز بعد از رهایی از زندان، هرچه را گفته بودند انکار می‌کنند و به اما و اگرهای بسیاری دامن می‌زنند.

با لوث‌ شدن اعترافات تلویزیونی و کم‌ اهمیت‌ شدن تاثیرگذاری این سبک روشنگری از سوی رسانه ملی، ‌یک‌باره شاهد تکذیب اعترافات تلویزیونی متهمان ترور دانشمندان هسته‌ای بودیم. مازیار ابراهیمی که در برابر دوربین‌ها به ارتباط با موساد و قتل دانشمندان هسته‌ای اعتراف کرده و از کرده خود بسیار نادم و پشیمان بود و انتظار می‌رفت برای چنین جرمی اعدام شده باشد، یکباره مشخص شد که زنده است و در آلمان زندگی می‌کند. ابراهیمی در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی مدعی شده که او و برخی از افرادی که تن به اعتراف داده بودند، بر ‌اثر یک اتفاق بی‌‌گناهی‌‌شان اثبات شده و آزاد شده‌اند.

اعترافی برخلاف اخلاق

ادعایی که مسئولان دولتی مانند سخنگوی دولت آن را تایید کردند و به گفته محمود صادقی، آنها حقیقتا بی‌گناه بوده‌اند و پس از «احراز بی‌‌گناهی» آنها، وزارت اطلاعات چهار میلیارد تومان بابت جبران خسارت به این افراد پرداخت کرده است. تایید پخش اعترافات دروغین باعث انتقاد به این شیوه اطلاع‌‌رسانی در کشور شد. ‌از جمله منتقدان علی مطهری بود که در مصاحبه‌ای پای حیدر مصلحی را به پرونده ترور دانشمندان هسته‌ای باز کرد و گفت: «دولت و حکومت باید پاسخ‌گو باشند. اینکه تروری اتفاق افتاده و بعد مسئولان امنیتی و اطلاعاتی کشور برای اینکه به‌سرعت جوابی به مردم دهند و مسئولیت را از سر خود باز کنند، اقدام به بازداشت افرادی کنند و بعد هم آنان را تحت فشار مجبور به اعترافاتی درباره ترور دانشمندان هسته‌ای ایران کنند و در صداوسیمای جمهوری اسلامی هم نمایش دهند، اصلا متناسب با اخلاق و روش‌های اسلامی ما نیست. از نظام جمهوری اسلامی که وارد عمل شد و این افراد را نجات داد، متشکریم، ولی به‌هرحال دولت و حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات سابق، حتما باید پاسخگوی این موارد باشند. آنها باید بگویند که چرا و به چه دلیل و با چه مجوزی این اقدامات را انجام دادند».

مطهری گفته است:‌ «این طرح خوب و لازمی است و من هم آن را امضا کرده‌ام. در واقع نیازی به قانون عادی ندارد و قانون اساسی ما این کارها را اجازه نمی‌دهد، ولی چون به فصل سوم قانون اساسی که درباره حقوق ملت است، توجه نمی‌شود، مجبوریم قانون عادی تصویب کنیم. درباره متهمان ترور دانشمندان هسته‌ای، اعترافات غیرواقعی گرفته شده و از صداوسیما پخش شده است. کسانی که دست به این کارها می‌زنند، تصور غلطی از حفظ نظام دارند.»

‌ پاسخ مراجع تقلید: مشروع نیست

ماجرای ممنوع‌کردن یا غیراخلاقی‌ دانستن پخش ‌چنین اعترافاتی به استفتا از مراجع هم رسیده است. سیدعلی مجتهدزاده، وکیل دادگستری، در صفحه توییتر خود تصویری از پاسخ آیت‌ الله ناصر مکارم‌شیرازی را به استفتائی درباره پخش اعترافات تلویزیونی پیش از اثبات جرم منتشر کرده است. این مرجع تقلید در پاسخ به این استفتا نوشته است: «تا زمانی که جرم و اتهام شخص متهم ثابت نشده، نمی‌توان اسم و تصویر و اقراری را که داشته است، منتشر کرد و حتی بعد از ثبوت هم اگر جرم مخفی بوده، آشکارکردن آن جایز نیست». ‌آیت‌الله بیات‌زنجانی نیز دراین‌باره گفته ‌است: «این کار علاوه بر اینکه مشروع نیست، از نظر اخلاقی نیز درست در برابر کرامت انسان و حرمت اوست و بنا بر روایات مستند و مورد وثوق این اعترافات در دادگاه نیز قابلیت استناد ندارد».

پروانه سلحشوری:پخش اعترافات بی‌اعتمادی به تلویزیون است
یک نماینده مجلس شورای اسلامی معتقد است که پخش اعترافات متهمان از صداو سیما و یا سایر رسانه‌ها برافکار عمومی جامعه، تاثیر منفی می‌گذارد.

پروانه سلحشوری نماینده مجلس دهم و یکی از امضاکنندگان طرح ممنوعیت ضبط و پخش اعترافات متهمان از صداوسیما و سایر رسانه‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه همدلی می‌گوید: طرح ممنوعیت پخش اعترافات متهمان از صدا و سیما و سایر رسانه‌ها یک طرح چالشی خواهد بود و قاعدتا ممکن است مخالفان زیادی هم در مجلس شورای اسلامی داشته باشد، به گونه‌ای که حتی ممکن است روند قرار گرفتن آن در دستور کار مجلس با اما و اگرهایی روبه‌رو باشد.

سلحشوری می‌افزاید: به‌علاوه از آن جایی که عمر مجلس دهم رو به پایان است و فرصت آن چنانی برای رسیدگی به طرح‌ها و لوایح باقی نمانده است، امکان دارد روند بررسی این طرح به آسانی محقق نشود. به گونه‌ای که شاید صحبت بر سر تصویب شدن آن منوط به تشکیل مجلس بعدی شده و در مجلس آینده بررسی شود.
این نماینده مجلس درباره توجیه ارائه چنین طرحی به مجلس، معتقد است: تجربه‌های پیشین صداوسیما در ضبط و پخش اعترافات متهمان مختلف در رسانه ملی، با واکنش‌های مناسبی در میان مردم روبه‌رو نشده و خیلی مورد پذیرش افکار عمومی قرار نگرفت. به نوعی، موجب افزایش بی‌اعتمادی مردم و افکار عمومی نسبت به صداوسیما در این خصوص شده است. او همچنین توضیح می‌دهد: اگر چه برخی همکاران ما در مجلس، پخش چنین اعترافاتی از صداوسیما را موجب شفافیت مسائل در افکار عمومی می‌دانند، اما به واقع ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که مردم و افکار عمومی نسبت به این مسئله و پخش اعترافات متهمان از صداوسیما واکنش مطلوبی نداشته‌اند.
سلحشوری در پاسخ به این سوال که پخش اعترافات اشخاص در صداوسیما، در افکار عمومی جامعه چه تاثیری می‌گذارد؟ می‌گوید: قاعدتا پخش این اعترافات نه تنها تاثیر مثبتی در میان مردم ندارد بلکه باعث تاثیرگزاری منفی در افکار جامعه نیز می‌شود و بر باورپذیری آن‌ها نسبت به دریافت اخبار صحیح از این رسانه تاثیر می‌گذارد.

این نماینده اصلاح‌طلب مجلس دهم همچنین ادامه می‌دهد: ما و همکاران دیگرمان در مجلس شورای اسلامی، از جمله آقای محمود صادقی و برخی دیگر از نمایندگان، که زحمت اصلی تهیه و ارائه این طرح به مجلس با آن‌ها بوده است، با قاطعیت از این طرح دفاع می‌کنیم و امیدواریم شرایطی به وجود آید تا این طرح به سرعت بتواند مراحل در دستور کار قرارگرفتن در مجلس را پیدا کند و در نهایت به تصویب برسد.

پروانه سلحشوری اظهار امیدواری می‌کند که با تصویب و اجرای چنین طرح‌هایی، بتوان صداوسیما را تابع اجرای قوانینی کرد که به افزایش اعتماد و شفافیت در جامعه بینجامد به گونه‌ای که بتواند با انتشار اخبار و اطلاعات درست و بی‌طرفانه، سطح آگاهی صحیح مردم را نسبت به وقایع جامعه بالا برده و در نهایت موجبات ایجاد اعتماد بیشتر، از جانب مخاطبان را نسبت به این رسانه فراهم آورد.