فریدون مجلسی:برجام نیاز به مکمل داشت

 تعلیق تحریم‌های هسته‌ا‌ی، تحریم‌های جدید موشکی و حقوق‌بشری برای ۱۴ فرد و نهاد ایرانی یا مرتبط با ایران، همچنین دوشرط دشوار مهم‌ترین بخش‌های بیانیه تند رئیس‌جمهور آمریکا درباره برجام و ادامه مسیر توافق هسته‌ای است. دونالد ترامپ بازهم تمدید کرد. حالا تقریبا رسانه‌های ایران و جهان عادت کرده‌اند که شومن سابق یک‌شوی تمام‌عیار را درباره برجام راه بیندازد. تمدید یا خروج به یک سوال بزرگ درباره راهبرد آمریکا نسبت به برجام تبدیل شده است. ایران و آمریکا که در بسیاری از جلسات برجام چشم در چشم روبه‌روی هم می‌نشستند، ۴۰ سال تنش را با خود یدک می‌کشند. از تحریم‌های متعدد از سوی واشنگتن تا شعارهایی که از تهران به سمت طرف مقابل فرستاده می‌شود، اما دونالد ترامپ خود به تنهایی مرزهای تنش میان ایران و آمریکا را جابه‌جا کرده است.

او در یک‌سال اخیر بارها تاکید کرده برجام بدترین توافق تاریخ برای آمریکاست. توافقی که به گمان رئیس‌جمهور ایالات متحده هیچ دستاوردی برای واشنگتن نداشته و ایران به‌عنوان پیروز آن شمرده می‌شود، اما تنها برجام نیست. نفوذ منطقه‌ای ایران، برنامه موشکی و... لیست بالا بلندی است که او هر بار درباره آن گفته و توئیت کرده است. رئیس‌جمهور آمریکا حالا به متحدان اروپایی خود هم هشدار داده و اتمام‌حجت کرده که آخرین بار است که برجام را تایید می‌کند مگر آنکه این توافق بهبود یابد و شرایط جدید در آن وضع شود. اروپا گفته بیانیه ترامپ را مورد توجه قرار می‌دهد، اما ایران از همین روز اول با موج واکنش از سوی دولتی‌ها و غیردولتی‌ها همراه شده که می‌گویند تسلیم زیاده‌خواهی‌های واشنگتن نمی‌شوند. اما سرنوشت برجام چه خواهد شد؟ با توجه به فشارهای دامنه‌دار ایالات متحده و نزدیکانش در خاورمیانه چه راهکارهایی پیش‌روی ایران است. با وجود همه این چالش‌ها یک تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل می‌گوید «کلید حل مشکل در تهران است». «آفتاب‌یزد» با فریدون مجلسی گفتگویی را انجام داده که در ادامه می‌خوانید.

رئیس‌جمهور آمریکا جمعه شب بعد از گمانه‌زنی‌های ضد و نقیض بار دیگر برجام و تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کرد. سیاست‌های دونالد ترامپ در یک‌سال گذشته در قبال برجام تا چه حد بر این توافق اثر گذاشته است؟

ایران و آمریکا درحالی به برجام رسیدند که نزدیک به چهار دهه تنش میان دوطرف وجود دارد. دولت ترامپ در یک سال اخیر تلاش کرده با ابزارهایی هرچند واهی که در اختیار دارد ایران را تحت‌فشار قرار دهد و تضعیف برجام یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای واشنگتن در یک سال اخیر قلمداد می‌شود. ترامپ با سیاست مبهم خود و ابراز تمایل‌های مکرر به خروج از برجام سرمایه‌گذاری در ایران، همچنین در روابط بانکی کشور با سیستم جهانی اخلال ایجاد کرده است. در این میان نه تنها بانک‌های آمریکا که برخی بانک‌های اروپایی و چینی نیز از تبادل با ایران سر باز می‌زنند. ایالات متحده نیازی به کنار رفتن از برجام ندارد، چراکه در دو سال گذشته آنها به تعهدات خود در برجام چندان پایبند نبودند. از سوی دیگر اگرچه کاخ‌سفید تحریم‌های هسته‌ای و ثانویه را تعلیق می‌کند، اما هربار به لیست تحریم‌های دوجانبه افزوده می‌شود و این موجب تزلزل در وضعیت دستاوردهایی است که با استفاده از برجام می‌خواهد به‌دست بیاید. خط آمریکا، عربستان و اسرائیل برای تضعیف ایران با تمام توان در حال تلاش است.

اروپا به‌عنوان یک بازیگر مهم جهانی در این توافق نیز تلاش کرده تعهدات در برجام اجرایی شود. اما به‌نظر می‌رسد دولت‌های اروپایی تا حدودی در مواجهه با ترامپ دچار استیصال شده‌اند و هر چند ماه یکبار با یک چالش جدی درباره برجام و آمریکا مواجه می‌شوند. ارزیابی شما از جایگاه اروپا در معادله برجام چیست؟

اروپا امروز در موارد مختلفی با آمریکای ترامپ مشکل دارد و گلایه‌هایی را نسبت به واشنگتن مطرح می‌کنند. کشورهای اروپایی دارای بیشترین قدم در تشکیل حکومت‌های قانونمدار هستند و با دیدی عقلانی نسبت به موضوعات بین‌المللی رویکرد خود را اتخاذ می‌کنند. آنها از رفتارهای کوچه، خیابانی ترامپ بسیار رنجیده هستند و در راستای برجام تلاش می‌کنند. با این حال آنها نتوانستند آنطور که باید و شاید در پیشبرد اهداف برجام در حوزه‌های اقتصادی اقدام کنند. خبری از سرمایه‌گذاری‌های کلان یا گشایش اعتبار با بانک‌های بزرگ این قاره نبوده است. اروپا تلاش می‌کند رعایت حال کاخ‌سفید را بکند و درحالی که بر اجرای برجام تاکید دارد کج‌دار و مریز در این مسیر گام برمی‌دارد. اروپا همکاری‌های سیاسی نزدیک، همچنین تبادلات اقتصادی سنگینی را با آمریکا دارد. 

موضوع برنامه موشکی ایران که در ماه‌های اخیر پررنگ شده در آینده با چه شرایطی مواجه می‌شود؟

برنامه موشکی برای کشور الزام‌آور است و قابل مذاکره نیست، چراکه مطابق با قوانین بین‌الملل و در راستای برجام است. برد موشک‌های ایرانی نیز به‌گونه‌ای نیست که یک ابزار تهاجمی قلمداد شود. ایران خود از موشک آسیب دیده و حالا ما نیاز داریم که برنامه دفاعی خود را دنبال کنیم مانند دیگر کشورها شرایط خرید هنگفت تسلیحاتی و موشکی را نیز نداریم. 

با توجه به شرایطی که امروز کشور با آن مواجه است و تهدیداتی که از سوی آمریکای ترامپ وجود دارد و متحدان منطقه‌ای واشنگتن نیز نقش ترغیبی در افزایش تنش ایفا می‌کنند، ایران باید چه اقداماتی انجام دهد که برای منافع ملی بیشترین فایده را داشته باشد؟

امروز بسیاری از مشکلاتی که در قالب برجام، با آن مواجه هستیم ناشی از نقش‌آفرینی لابی اسرائیلی است. مقابله با این کشور باید از حالت انفرادی خارج و در یک چارچوب جمعی در دستورکار قرار گیرد. سیستم‌های جمعی بهترین روش برای مقابله با چنین مشکلاتی است. اعلامیه‌ای که چند هفته پیش در استانبول از سوی کشورهای اسلامی علیه اسرائیل صادر شد و رئیس‌جمهور ایران نیز آن را امضا کرد یک گام مناسب است که باید سرلوحه اقدامات ایران باشد. ما باید سیاست خارجی را به کارشناسان خبره وزارت‌خارجه بسپاریم و اینکه هر شخصی با هر جملاتی در بُعد سیاست خارجی تنش بیافریند نمی‌تواند صحیح باشد. امروز بهانه‌گیری‌ها از سوی اسرائیل است. 

در سال‌های اخیر نیز عربستان هم به سمت تل‌آویو کشیده شده است تا یک جبهه کامل علیه ایران تشکیل شود. آنها با تمام توان برای تضعیف ایران گام برمی‌دارند. ما نباید به طرف‌های مقابل خود بهانه بدهیم تا فرصت پیدا کنند علیه ما به اجماع برسند. باید توجه کرد ما باید بیشتر در یک قالب جمعی در عرف بین‌الملل قرار بگیریم.

با وجود همه این چالش‌ها برجام را در دو سال گذشته چگونه ارزیابی می‌کنید؟

برجام را می‌توان از زوایای گوناگونی بررسی کرد. در قدم اول باید گفت اقتصاد ایران متکی به نفت است و فروش این ماده بخش مهمی از اقتصاد ما را تامین می‌کند. برجام این فرصت را به ایران داد تا با فروش و توسعه بخش‌های پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی خود تاحدودی شرایط را ترمیم کند. یا در بخش‌هایی مانند فولاد و برخی دیگر زیرساخت‌ها نیز گشایش‌هایی صورت گرفت، اما انتظارات بیشتری از این توافق وجود داشت که بخش‌هایی از آن به‌دلیل رویکردهای محافظه‌کاران در داخل و برخی اقدامات ناشیانه محقق نشد. باید گفت برجام نیاز به مکمل داشت و آن حل برخی اختلافات و رفع تحریم‌های دیگر بود. تحریم‌هایی که آمریکا به‌صورت یک‌جانبه وضع می‌کند و مستقیم و غیرمستقیم بر ایران تاثیرگذار است. این همان وعده‌ای است که رئیس‌جمهور نیز در دور اخیر انتخابات آن را اعلام کرد، ولی انجام نشد، لذا مذاکره با هرکسی باید در جهت رفع تهدیدات و دستیابی به آرامش و توسعه انجام شود.

برخی معتقدند دونالد ترامپ سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی و دیوانه‌وار دارد و نمی‌توان با چنین فردی مذاکره کرد. ارزیابی شما از چنین استدلالی چیست؟

حتی اگر چنین استدلالی را از سوی کسانی که آن را نقل می‌کنند بتوان پذیرفت باید به یک نکته توجه کرد او رئیس‌جمهور یک کشور است که اتفاقا در آن سازوکارها و سیستم‌های سیاسی مدونی نیز وجود دارد.