ولایتی؛ مرد پشت پرده سیاست منطقه‌ای ایران

به گزارش ایسنا، مجله فارین پالیسی در مقاله‌ای به سابقه علی‌اکبر ولایتی و نقش او در سیاست خارجی ایران پرداخته و نوشته است: محمد جواد ظریف طی پنج سال گذشته وزیر امور خارجه ایران بوده است. او در این زمان به چهره‌ای آشنا در غرب تبدیل شد و به عنوان یکی از شخصیت‌های کلیدی در مذاکره برای حل هرگونه مخالفت با تهران اعتبار یافت. فارغ‌التحصیل شدن او در کلرادو و انگلیسی روانش در کنار اعتبار او برای فعالیت به عنوان یکی از چهره‌های برجسته در جمع مقامات اصلاح‌طلب ایران نیز به وجهه او در سطح جهانی کمک کرده است.

فارین پالیسی در این گزارش مدعی شد که با اینکه ظریف پس از مذاکرات هسته‌ای به سفرهای غربی خود برای رایزنی به نفع ایران ادامه داده، در صحنه منطقه‌ای اما این علی‌اکبر ولایتی است که کشتی سیاست خارجی ایران را هدایت می‌کند؛ چهره‌ای با نفوذ که مدت‌هاست مشاور آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب در زمینه سیاست خارجی است.

به نوشته فارین پالیسی، هر کس که به درک استراتژی‌های کنونی ایران در سیاست خارجی علاقه‌مند باشد، بهتر است موضع ولایتی در داخل ایران و طی سفرهای مکررش به کشورهای منطقه را بررسی کند. چالش حیاتی برای غرب، درک جهان‌بینی محافظه‌کارانه ولایتی است که هم از عملگرایی ظریف مجزا است و هم با جسارت ایدئولوژیک تندورهای ایران متفاوت است.

با اینکه ولایتی در عرصه خارجی تقریبا چهره‌ای ناشناخته ( در مقایسه با ظریف) است، اما یکی از چهره‌های ثابت سیاست ایرانِ پس از انقلاب بوده است. او نیز همچون ظریف در آمریکا تحصیل کرده و در دهه ۱۹۶۰ میلادی در دانشگاه جان هاپکینز، پزشکی خوانده است، با این وجود به جای آنکه مجذوب عادات و رفتارهای فرهنگ آمریکایی شده باشد، بیشتر آن‌ها را پس زده است. او پس از سرنگونی شاه فورا به دولت پیوست و در نهایت عنوان طولانی مدت‌ترین وزیر خارجه جمهوری اسلامی را از آن خود کرد و از سال ۱۳۶۰ به مدت ۱۶ سال در این سمت ماند. دوران او در وزارت امور خارجه ایران در سال ۱۳۷۶ و با پیروزی محمد خاتمی در انتخابات به عنوان یک رییس جمهور اصلاح طلب که خواستار کاهش تنش‌های ایران در روابط با غرب بود، پایان یافت. پس از آن آیت‌الله خامنه‌ای او را به عنوان مشاور شخصی خود در امور بین‌الملل منصوب کرد.

این مقاله با اشاره به رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ و مناظرات انتخاباتی او می‌نویسد: پس از پیروزی حسن روحانی در این انتخابات، ولایتی مورد استقبال اصلاح‌طلبان و جبهه میانه رو ایران قرار گرفت و اواخر همان سال از سوی علی اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس مرکز تحقیقات استراتژیک معرفی شد و به طرز قابل توجهی از مذاکره هسته‌ای مستقیم ظریف با آمریکا حمایت کرد اما موضع ولایتی در سال‌های اخیر دوباره تغییر کرده  است.

با درگذشت رفسنجانی، ولایتی ریاست هیات امنای دانشگاه آزاد را عهده‌دار شد و عزل و نصب‌هایی که در آغاز دوران ریاست این هیات به دست او صورت گرفت، اعتراضاتی را در پی داشت.

به نوشته این مجله، پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، رویکرد ولایتی نیز درباره توافق‌هسته‌ای ایران موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تغییر کرد. او علنا برجام را با معاهده گلستان و ترکمانچای مقایسه کرد. او همچنین اظهار کرد: مشکل دیگر برجام عدم برخورداری از نسخه فارسی است که حس بی‌اعتنایی (به طرف ایرانی) را منتقل می‌کند. حتی معاهدات گلستان و ترکمانچای هم با چنان محتوای تحقیرآمیزی، نسخه فارسی داشتند.

فارین پالیسی در مقاله خود، تغییر رویکرد ولایتی درباره برجام را با هدف جلب حمایت و توجه محافظه کاران و تندروهای ایران می‌داند و آن را تلاشی موفق در راستای این هدف مطرح می‌کند.

این مقاله در ادامه به اظهارات حمیدرضا مقدم فر درباره ولایتی اشاره می‌کند که او را از اتهاماتی که در دوران رقابت‌های انتخاباتی به او زده شد، مبری دانست و او را شخصیتی انقلابی و متعصب عنوان کرد.

این مجله در ادامه می نویسد، ولایتی نقش مهمی در سیاست ایران در خاورمیانه دارد و مرتبا به مناطق جنگی و کشورهای منطقه نظیر سوریه و یمن فرستاده می‌شود و بر خلاف ظریف ابراز تمایلی در خصوص مذاکره با دشمنان و متحدان ایران درباره صلحی که به طور مشترک قابل پذیرش باشد، نمی‌کند.

او درباره سوریه گفته است: ایران دمشق را تنها به خواست سوریه ترک خواهد کرد و سیاست‌های استراتژیک خود در منطقه را تغییر نمی‌دهد و همانطور که به سوریه و عراق کمک کرد، اگر یمن بخواهد، به این کشور نیز کمک می‌کند.

همچنین روشن است که اولویت‌های ژئوپولیتیک ولایتی نیز با ظریف متفاوت است. ولایتی تردید و محافظه‌کاری بیشتری در خصوص تعامل با غرب دارد. او در همین راستا علنا شک و تردید خود را درباره عمل اروپا به تعهداتش درباره توافق هسته‌ای مطرح کرد و گفت: اظهارات متناقض  مقامات اروپایی شک برانگیز است.

ولایتی گهگاه روی آوردن ایران به شرق به جای غرب را به عنوان یک نیاز مطرح کرده است. او در این باره گفته: رویکردی استراتژیک درباره شرق آسانترین راه برای خلاص شدن قایم باشک بازی غربی‌هاست.

او در بیانات دیگری نیز اظهار کرده است: نباید تحت نفوذ غرب‌گرایانی قرار بگیریم که پاریس را از مسکو بیشتر دوست دارند. منافع ملی ما، روسیه و چین در بسیاری از زمینه‌ها با یکدیگر انطباق دارند و می توانیم با هم همکاری کنیم. روسیه نه‌ می‌تواند ایران را مجبور به کاری کند و نه برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. ما در زمینه‌های دفاعی با این کشور همکاری کرده‌ایم و آنان هرچه ما درخواست کرده‌ایم، کم‌ و بیش به ما داده‌اند.

مقاله فارین پالیسی ولایتی را چهره‌ای می‌داند که با توجه به قدرت فعلی که با اظهار نظرهای علنی‌اش به دست آورده، دیگر نمی‌تواند در پشت پرده سیاست خارجی ایران بماند. همچنین ایران برای پیروزی در مذاکرات یمن و سوریه به شخصیتی چون ولایتی نیازمند خواهد بود و این مساله در وهله اول مستلزم حل اختلاف‌نظرهای موجود در داخل ایران درباره توافق هسته‌ای و بازگرداندن منافع اقتصادی برجام برای ایران در تعامل با اروپایی‌هاست.

این مقاله در حالی منتشر شده که پیش از این نیز بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در نشست خبری با خبرنگاران داخلی و خارجی در پاسخ به سوالی در رابطه با سفر ولایتی به مسکو و نقش وی در عرصه سیاست خارجی گفت: سیاست خارجی مقوله‌ای از جنس حاکمیتی است و با توجه به منافع و مصالح ملی و آثاری که این آمد و شدها و رفت و آمدها بین ایران و سایر کشورها به وجود آورده و می‌آورد می‌بایست هماهنگی‌های لازم در سطوح مختلف وجود داشته باشد و ابتکار عمل در دست دستگاه دیپلماسی کشور است.