دموکراسی سعودی!

سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، «محمد بن نایف» برادرزاده خود را از ولیعهدی و معاونت رئیس شورای وزیران و وزارت کشور برکنار کرد و به جای او با صدور فرمانی محمد بن سلمان را به‌عنوان ولیعهد و معاون رئیس شورای وزیران برگزید. اقدامی که بر خلاف وصیت عبدالعزیز بن‌عبدالرحمن بن‌فیصل، موسس سلسله آل‌سعود، محسوب می‌شود که وصیت کرده بود فرزندانش پس از فوت او به صورت زنجیره‌ای و بر اساس سن و‌ سال به مقام پادشاهی برسند.

به این ترتیب محمد بن سلمان ٣١ ساله با حفظ سمتش به‌عنوان وزیر دفاع عربستان سعودی به‌عنوان وارث پادشاهی عربستان و ادامه‌دهنده این راه تأیید شده است.

به گزارش گاردین، خبرگزاری رسمی عربستان گزارش داده که صبح روز گذشته، (چهارشنبه) ملک سلمان، پادشاه عربستان، فرزندش محمد بن سلمان را به‌عنوان ولیعهد برگزید. در عربستان‌سعودی تاج و تخت از برادر به برادر می‌رسیده است. این نخستین‌بار در تاریخ عربستان‌سعودی است که پدری، پسرش را ولیعهد خود می‌کند. طبق فرمان پادشاه سعودی قانون نظام سلطنتی در این کشور تغییر یافته و شاه باید یکی از فرزندان یا فرزند اصلح فرزندان پادشاه موسس (عبدالعزیز بن عبدالرحمن الفیصل آل سعود) باشد.

بر اساس فرمان ملک سلمان «محمد بن نایف»، ولیعهد پیشین عربستان از تصدی وزارت کشور هم عزل شده است.

شورای علمای اعظم، ولایت‌عهدی محمد بن سلمان را تأیید کرده است. شامگاه چهارشنبه، بعد از نماز «تراویج» و در مکه مراسم بیعت با ولیعهد تازه عربستان‌سعودی برگزار می‌شود.

خوش‌رقصی ولیعهد برای پادشاه

فرمان عزل محمد بن نایف از ولیعهدی عربستان‌سعودی غیرمنتظره نبود. در چند روز گذشته پادشاه سعودی با صدور فرمان‌هایی اصلاحاتی را در دستگاه قضائی عربستان آغاز کرد. براساس این اصلاحات، از این پس دادستان‌ها می‌بایست گزارش‌هایشان را مستقیما به پادشاه ارایه کنند.

بحران قطر هم در عزل و نصب ولیعهد عربستان بی‌تأثیر نبود. خبرگزاری رویترز گزارش داده که ظاهرا محمد بن نایف از عهده مدیریت این بحران برنمی‌آمده است.

اتفاقات چند ماهه اخیر، ازجمله احیای روابط با واشنگتن و طراحی حملات دیپلماتیک علیه قطر و افزایش فشارها بر یمن و تشدید جنگ در این کشور بحران‌زده و فقیر عربی، همگی از دفتر محمد بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان‌سعودی آغاز شده است.

بن سلمان در بسیاری از اتفاقات دیگر مثل بلندپروازی‌های اقتصادی و اصلاحات فرهنگی داخل کشور نیز نقش کلیدی داشته است و همین موضوع باعث شده که پادشاه ٨١ ساله این کشور، تقریبا در بسیاری از موارد، دست فرزندش را برای قدرت‌نمایی باز بگذارد و در نهایت او را ولیعهد خود بسازد.

محمد بن سلمان، سه ماه پیش، در مارس‌ سال جاری به دیدار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا رفت و زمینه‌های سفر ترامپ به عربستان‌سعودی و معامله کلان تسلیحاتی با آمریکا را فراهم کرد. رویدادی که احتمالا در تصمیم ملک سلمان برای تعیین ولیعهد بی‌تأثیر نبوده است. چراکه پادشاه سعودی، از سفر ترامپ به عربستان که نخستين سفر خارجی رئیس‌جمهوری آمریکا به شمار می‌آمد و در تاریخ سیاسی ایالات متحده بی‌سابقه بود، به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت عربستان در خاورمیانه و جهان اسلام یاد کرده است.

در مقایسه با بن سلمان، اما بن نایف، وزیر سابق کشور و اطلاعات عربستان و متحد سنتی آمریکا به‌طور فزاینده‌ای به حاشیه رانده شده و حالا با این حکم ملک سلمان همه موقعیت‌های او از بین رفته است. او نقش اندکی در برنامه اصلاحاتی کشور داشته و زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در ماه مي به ریاض آمد و به‌طور گسترده‌ای این خبر سروصدا به پا کرد، حضور کمرنگی داشت. از همان زمان گمانه‌زنی‌هایی در مورد جانشینی پادشاه سعودی مطرح شد و پیش‌بینی‌ها حاکی از کنار گذاشتن بن نایف بود.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد که از نگاه سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی، محمد بن سلمان به‌عنوان یکی از طراحان جنگ یمن و مخالف سرسخت هرگونه مذاکره و گفت‌و‌گو با ایران گزینه بسیار مناسبی برای ادامه‌دادن سیاست‌های خصمانه سعودی‌ها در منطقه باشد.

بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان، در جایگاه خود به‌عنوان وزیر دفاع باقی خواهد ماند و در عین حال پست معاون نخست‌وزیر نیز به او داده می‌شود. او همچنین ریاست نشست‌های هفتگی کابینه را برعهده دارد که بر تمام جنبه‌های اجتماعی عربستان تمرکز دارد. شورای علمای اعظم که ۳۴ عضو دارد، با ۳۱ رأی این تغییرات را تأیید کرده است.

نقش جدید، قدرت بن سلمان را که پیش‌تر پدرش در ژانویه ٢٠١٥ برعهده او گذاشته بود، رسمی می‌کند. از آن زمان و طی این ٢ سال او بیش از هر فرد دیگری در این کشور نفوذ داشته است. او طرح‌هایی را برای خصوصی‌سازی شرکت نفتی

 آرامکو (Aramco) پیش برده و در کنار آن مسئولیت جنگ در یمن و یکی از بزرگترین بودجه‌های تسلیحاتی در جهان را برعهده گرفته است.

منشأ تصمیم بلوکه‌کردن روابط با قطر و منزوی‌کردن این کشور در منطقه و در میان سایر کشورهای عربی نیز از دفتر بن سلمان آغاز شد. جرقه این حرکت که همچنان در میان شورای همکاری منطقه‌ای خلیج‌فارس ادامه دارد، از زمان بازدید ترامپ از ریاض زده شد. دونالد ترامپ با این کار، تجدید رابطه‌ای با متحد منطقه‌ای‌اش صورت داد و نیز روابط آمریکا را با ایران را که در زمان دولت باراک اوباما، به واسطه توافق هسته‌ای، کمی کم‌تنش‌تر شده بود، به حالت قبل بازگرداند. از آن زمان، ریاض تلاش کرد تا ژست جدید خود را تثبیت و حضور خود را در منطقه تحمیل کند. قطر به دلیل روابطش با ایران و همچنین اخوان‌المسلمین، تحت محاصره عربستان و متحدان آن قرار گرفته است؛ ارتباطاتی که اصلا برای ریاض قابل تحمل نبود.

تقابل تهران و ریاض

تنش‌های ریاض و تهران ریشه در گذشته دارد اما در چند هفته گذشته اتفاقاتی افتاده که به این تنش‌ها دامن زده است. ازجمله این اتفاقات می‌توان به گفت‌وگوی تلویزیونی محمد بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان اشاره کرد که در آن وی ایران را به فرقه‌گرایی و تلاش برای گسترش تشیع در خاورمیانه و مداخله در امور کشورهای منطقه متهم کرد.

و در همین گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود که می‌بایست جنگ به داخل مرزهای ایران کشیده شود. فردای آن روز، گروه تروریستی داعش به تهران حمله کرد و همین مسأله، حمایت عربستان‌سعودی از گروه‌های افراط‌گرا و تروریستی، خصوصا داعش را بیش از پیش پررنگ کرد.پس از آن، نیروهای گارد ساحلی عربستان‌سعودی به یک قایق ماهیگیری شلیک كرده و یک ماهیگیر را به ضرب گلوله کشتند. همچنین گارد ساحلی عربستان سه نفر ایرانی را به بهانه ورود به آب‌های این کشور بازداشت کرد.

خبرگزاری گاردین، به نقل از فارس، گزارش داده که سیدحسین نقوی حسینی، نماینده و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، خواهان محدودیت عربستان‌سعودی شده است. او گفته است: «پس از انتصاب بن سلمان به‌عنوان ولیعهد این کشور، ما از مقامات سعودی می‌خواهیم که با احتیاط بیشتر و طبق استانداردهای بین‌المللی رفتار کنند و حد و اندازه خود را بدانند.»

نقوی حسینی گفته است: «جمهوری اسلامی ایران خواهان جنگ با هیچ کشوری نیست و معتقد است می‌توان همه مناقشات را با گفت‌وگو بین کشورهای منطقه حل کرد و نیازی به دخالت بیگانگان نیست اما ترامپ به عربستان رفت تا جنگ‌افروزی را بیشتر کند.»

منتقدان و مخالفان بن سلمان

محمد بن‌سلمان جوان‌ترین وزیر دفاع جهان محسوب می‌شود و در صورتی که در چند ‌سال آینده به پادشاهی عربستان برسد، جوان‌ترین پادشاه تاریخ این کشور نیز خواهد بود. رشد جایگاه شاهزاده در ریاض انتقادهایی را نیز به دنبال داشته است. ماه گذشته یک دیپلمات غربی در پایتخت عربستان گفته بود:   «بسیاری از مردم اینجا او (بن سلمان) را دوست ندارند و به نظر تعداد زیادی از مردم، وی ارزش قدرتی که به او داده شده را ندارد.»

از سوی دیگر، روزنامه «نیویورک‌تایمز» در واکنش به ولیعهدی بن سلمان و کنار گذاشتن بن نایف، در گزارشی نوشته است که تصمیم به حذف «محمد بن نایف» ولیعهد پیشین و ٥٧ ساله عربستان در زمانی رخ داده است که برخی از اعضای خاندان سلطنتی عربستان از ظهور شاهزاده جوان‌تر به خشم آمده‌اند.

بنا بر این گزارش، محمد بن سلمان از زمانی که به عنوان جانشین ولیعهد عربستان و وزیر دفاع این کشور روی کار آمد، قدرت بسیار زیادی را در پادشاهی ثروتمند عربستان برای خود جمع‌آوری کرده است و منتقدان وی را «بی‌تجربه» و «تشنه قدرت» می‌دانند.

یکی از مواردی که منتقدان بن سلمان به آن استناد می‌کنند، حمله و تجاوز عربستان به یمن است. محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع عربستان، مسئولیت اصلی مداخله نظامی ریاض در یمن را برعهده داشته است؛ اما حمله عربستان به یمن در دو ‌سال گذشته دستاورد چندانی برای این کشور نداشته است و گروه‌های حقوق بشری نیز ریاض را به بمباران غیرنظامیان و نابودی اقتصاد یمن که از قبل نیز فقیرترین کشور در دنیای اعراب به حساب می‌آمد و تشدید بحران انسانی از طریق محاصره هوایی و دریایی متهم کرده‌اند.

بنا به گزارش نیویورک‌تایمز، در طولانی‌مدت، افزایش قدرت محمد بن سلمان در عربستان احتمالا پیامدهای گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت. «پائول استیونس» تحلیلگر نفت خاورمیانه در اندیشکده «چتم‌هاوس» درباره  محمد بن سلمان می‌گوید:   «مشکل این است که وی غیر قابل پیش‌بینی است و مشخص نیست که برای مشاوره قرار است به چه کسی تکیه کند.»