عبور اصولگراها و اصلاح‌طلبان از تندروی و تنش زیر سقف«خانه احزاب»

تفاسیر از گفت‌وگو میان دو جریان سیاسی کشور متفاوت است؛ اصلاح‌طلبان از این دیالوگ مشترک به «گفتگوی ملی» و اصولگرایان از آن به «اتاق فکر مشترک بین دو جناح» یاد می‌کنند. طرحی که همچنان میان اردوگاه سیاسی کشور بلاتکلیف است.

 مناسبات و چینش های سیاسی چند سالی هست که تغییرات عمده‌ای کرده است؛ از همان سال ۹۲ که موسم اعتدال از راه رسید و دولت ۸ ساله‌ و پرحاشیه احمدی نژاد، کنار رفت. 

آمدن حسن روحانی به صحنه سیاسی کشور فرصتی بود برای کسانی که راه اعتدال را بهترین مسیر برای کنار گذاشتن تندروی‌ها می دانستند و البته می‌خواستند از این فرصت نهایت استفاده را برای دورهمی های سیاسی ببرند. به همین خاطر هم بود که بعد از انتخابات خرداد سال ۹۲ بعضی از چهره‌های شاخص نظام هم روی به استقبالِ گفتمان اعتدال خواه روحانی آوردند و هر ازچند گاهی از بین این اظهارات نشانه‌هایی از استقبال بعضی چهره‌های اصلاح طلب و اصولگرایان معتدل برای فراهم کردن زمینه‌های شروع دیالوگ بین دو جناح شنیده می‌شد. ایده ای برای«گفت وگو» بین دو جریان اصلی سیاسی.

حالا چهار سال از آن انتخابات گذشته و حسن روحانی کمتر از ۲۰ روز دیگر باز هم بر صندلی پاستور تکیه خواهد زد و همین موضوع به نظر باز هم زمینه‌های بحث‌وتحلیل درباره این دیالوگ‌های جناحی را آماده کرده است؛ هرچند تعبیر دو جریان سیاسی کشور از آن متفاوت است و اصلاح طلبان از این دیالوگ مشترک به «گفت وگوی ملی» و اصولگرایان از آن به «اتاق فکر مشترک بین دو جناح» یاد می کنند، اما طرح این موضوع از سوی عقلای هر دو جناح سیاسی می تواند راهی باشد برای پایان دادن به اختلافات و تخریب دو جریان سیاسی کشور علیه یکدیگر و حرکت به سمت جایگزینی اعتدال گرایی به جای تندروی. طرحی که به نظر همچنان دو اردوگاه سیاسی کشور را به نقطه مشترکی نرسانده است.

از آشتی ملی تا تشکیل یک کمیته در مجلس

سال گذشته بود که کلید واژه آشتی ملی از سوی رییس دولت اصلاحات و به تبع از او از سوی چهره‌های اصلاح طلب مطرح شد؛ طرحی برای برون رفت از بگو ومگوهای سیاسی. این طرح اما با استقبال جریان رقیب مواجه نشد.

بعد از آن و در بهمن ماه سال گذشته بود که از مجلس دهم خبر آمد که فراکسیون امیدی‌ها می خواهند با تشکیل کمیته ای به نام «کمیته گفت وگوی ملی» در این فراکسیون به این موضوع رنگ واقعیت بدهند. محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید مجلس همان زمان از امکان حل اختلافات بزرگان نظام در فضای دوستانه گفت؛ «با تدبیری که عزیزان ما در فراکسیون امید داشتند، ما می‌خواهیم گفت و گو را در سطح مجلس به طور جدی دنبال کنیم تا الگویی برای جامعه شود.» او ضمن تبیین شاخصه‌های گفت‌وگوی ملی از بزرگان نظام و نهادهای مسئول خواست برای تحکیم نظام اسلامی از ایجاد شقاق و فاصله بین خانواده بزرگ انقلاب جلوگیری و راه را برای حضور همه سلایق که دل در گرو آرمانهای انقلاب دارند فراهم کنند.» کمیته گفتگوی ملی در مجلس هم اما در حد حرف باقی ماند و ورود به انتخابات ریاست جمهوری آن را به حاشیه راند.

طی روزهای اخیر اما حجت الاسلام احمد مازنی از مبتکران این ایده، باز هم از این طرح و جلسات این کمیته خبر داد؛«تا پیش از این، جلسات کمیته «گفت‌وگوی ملی» به‌صورت منظم برگزار نشده و به اقتضای شرایط جلساتی تشکیل دادیم که در این راستا، در نشست نخست این کمیته اصل موضوع مورد بررسی قرار گرفت، و با تهیه پیش‌نویس اولیه طرح، ترکیب کمیته مشخص شد.»

این عضو کمیته «گفت‌وگوی ملی»‌ فراکسیون امید مجلس به تشریح جلسه چند روز گذشته کمیته «گفت‌وگوی ملی» ‌ فراکسیون امید پرداخت و گفت: ‌ «در این جلسه درباره نحوه ادامه فعالیت این کمیته و همچنین طرح گفت‌وگوی ملی بحث و تبادل‌نظر صورت گرفت.  در این جلسه در چند مورد تصمیم‌گیری کردیم که اولاً برگزاری منظم جلسات کمیته و درثانی تلاش برای انجام کار پژوهش با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس درباره مباحث مربوط به «گفت‌وگوی ملی» در دستور کار قرار داشت.»

تاکید چهره‌ها بر یک راه مشترک

در حالی کمیته گفت و گوی ملی در بین اعضای فراکسیون امید سر و شکلی جدی تر به خود گرفته است که پیش از این، این ایده از سوی بعضی از چهره های محوری اعتدالی هم مطرح شده بود. آیت الله هاشمی رفسنجانی یکی از این چهره ها بود. او که سال ها به عنوان وزنه تعادلی، نقش یک میانجی گر را میان دو جریان اصلاح طلب و اصولگرا بازی می کرد، یکی از کسانی بود که در سال های آخر عمرش از طرح حزب فراگیر و آشتی ملی سخن می گفت.

علی اکبر ناطق نوری هم یکی از چهره هایی پیشقدم در این مسیر بود، چنانچه در مراسم هفتمین روز درگذشت آیت الله هاشمی مانند دوست دیرینش بر اجماع نظر هر دو جریان سیاسی کشور بر مشترکاتشان تاکید کرد و گفت: « من از برادران وخواهران ایرانی‌ام به عنوان یک طلبه کوچک خواهش می‌کنم از چپ و راست تا اصلاح‌طلب، اصولگرا و اعتدال‌گرا این اجتماعی که کردید را همچنان داشته باشید و این اجتماع با تفکرات، عقیده‌ها و گروه‌های متفاوت منافات ندارد. در مشترکات با هم باشید و در جایی که اختلاف نظر وجود دارد بنشیند و اختلافات را حل کنید. اگر هم قانع نشدید تهمت نزنید.»

محمدرضا خاتمی، نایب رئیس مجلس ششم یکی دیگر از اصلاح طلبانی بود که فضای گفت و گو و تعامل بین جناح ها در کشور را کم می داند به از رفتارهای حب و بغض آمیز سیاسیون علیه یکدیگر که باب گفت و گو را می بندد، انتقاد دارد.

اما علاوه بر این چهره های اصلاح طلب، محسن کوهکن، نایب رئیس جبهه پیروان خط امام و رهبری از چهره های اصولگرایی است که از وجود نیروی لازم برای گفت وگو در میان افراد و جناح های مختلف در سطوح گوناگون از نیروهای نظام می گوید و معتقد است چیزی که امروز بیش از هر چیز دیگر در آن احساس نیاز می شود، راهکاری است که بتوان با آن به باوری مشترک رسید.

چندی پیش هم حجت الاسلام محسن غرویان استاد حوزه علمیه قم هم بر این موضوع تاکید کرد و گفت که باید شخصیت یا شخصیت‌های محوری با اندیشه‌های اعتدالی که مرضی‌الطرفین هستند، به این اتحاد و گفت‌و‌گوی ملی ورود کنند و در این شرایط شخصیت هایی مانند آقای ناطق نوری، آقای سیدحسن خمینی، حتی خود آقای روحانی، می توانند تاثیرگذاری زیای داشته باشند. در جناح اصولگرایان نیز شخصیت های معتدلی هستند که میتوانند در این زمینه راهگشا باشند.

اما حمیدرضا ترقی عضو حزب موتلفه اسلامی  در مقابل با انتقاد از جناح اصلاح طلب با بیان اینکه چندین بار آقای رئیس جمهور دو جناح را به مناسبت های مختلف دور هم جمع کردند، اما متاسفانه یک جناح آداب تعامل را بلد نیست، می گوید «وقتی در چنین جلساتی خط قرمز نظام زیر سوال می رود، نمی توان به نتیجه بخش بودن گفت و گوی ملی امیدوار بود. کسانی که در مصدر قدرت هستند باید به انتقادات اهمیت دهند. اگر با منتقدین برخورد چکشی صورت گیرد و با الفاظ تحقیر کننده خطاب شوند، نمی توان از گفت و گوی ملی سخن گفت. باید از منتقدان منصف و خیرخواه دعوت به عمل آید و نظر آنها را شنید.»

اتاق فکر برپا شود

اما اصولگرایان نیز بعد از انتخابات اردیبهشت ماه به جای گفت وگوی ملی ترجیح می‌دهند از لفظ «اتاق فکر» استفاده کنند؛ حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم سخنگوی جامعه روحانیت مبارز یکی از این چهره‌ها است او هم معتقد است تشکیل اتاق فکر میان اصولگرایان و اصلاح‌طلبان دیدگاه‌ها را به هم نزدیک می‌کند. او در این باره گفته است که مجموعه اتاق فکر بایستی احزاب، جمعیت‌ها و شخصیت‌های برجسته دو جناح را شامل شود. مصباحی مقدم با بیان اینکه  فهرستی از موارد اختلافی میان دو جناح تهیه شود، گفته که ایجاد چنین اتاق فکری می‌تواند موجب نزدیک شدن دیدگاه‌ها و کاهش تنش‌ها شود.

محمد هاشمی اما پیشنهاد تشکیل اتاق گفت وگو و تفاهم را در حد لفظ می داند و می گوید مهم این است که در عمل چه می‌کنیم.

بی‌مهری به خانه احزاب

چهره‌های هر دو جریان سیاسی کشور در حالی از ضرورت دیالوگ با یکدیگر و سازوکارهای آن می‌گویند که خانه احزاب به ویژه بعد از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و بازگشایی مجدد آن سعی بر جمع آوری احزاب گوناگون زیر پرچم خود داشته است؛ مکانی که می تواند سازوکارهای گفت وگو میان احزاب و تشکل های هر دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب را بیش از پیش فراهم کند و مکانی قانونی برای پیگیری و شاکله بندی این موضوع باشد.

اما از همان زمان بازگشایی این خانه در دولت یازدهم، به نظر اصولگرایان دل آزردگیشان را پس از شکست انتخابات سال ۹۲ و ۹۴ به جلسات خانه احزاب کشاندند و با جلسات آن با بی مهری برخورد کردند؛ این بی مهری بعد از انتخابات اردیبهشت ماه امسال جدی تر هم شد؛ به گونه ای که هیچ کدام از احزاب اصولگرا در همایش فصلی خانه احزاب که دو هفته پیش برگزار شد شرکت نکردند.

این در حالی است که ابوالقاسم رئوفیان از چهره های اصولگرا و  دبیرکل حزب اسلامی ایران زمین معتقد است در حال حاضر خانه احزاب مکانی برای ادامه این گفت وگوهای هر دو جناح سیاسی است که می توان از این مکان برای طرح گفت وگوی ملی بین تشکل ها سود برد. او در گفت وگو با خبرآنلاین می گوید که باید چهره های سیاسی یاد بگیرند تا به جای پرخاشگری به یکدیگر به ارائه برنامه برای حل مشکلات کشور بپردازند.

گرچه او هم مانند دیگر دوستان اصولگرایش گفت وگوی ملی بین دو جریان اصلی سیاسی کشور را فارغ از اشکال نمی داند. او معتقد است این گفت‌وگو ملی برای نزدیکی جریان های سیاسی و هم‌افزایی احزاب گوناگون است.

عبدالله ناصری فعال سیاسی اصلاح طلب اما معتقد است نهادهای صرفا حزبی که تجربه و ماهیت صرفا حزبی دارند نمی توانند این موضوع را به صورت کامل شکل دهند و گفت و گوی ملی باید در یک سطح ملی و با کمک رسانه ملی در کشور شکل بگیرد.

 او در گفت وگو با خبرآنلاین با بیان اینکه مشی عمومی جامعه آنقدر قدرتمند شده است که بتواند هر دو نگرش حاکم بر فضای سیاسی کشور را در کنار یکدیگر تحمل کند.

او ادامه داد: گذشته از اختلافات موجود در بین جریانات سیاسی، یک شکاف عمیق اجتماعی بین دو جریان فکری در جامعه به وجود آمده است که باید برای آن فکری کرد. ناصری در گفت و گو با خبرآنلاین در این باره گفت: بعد از ۸ سال مدیریت احمدی نژاد به نظر جریان های سیاسی با یکدیگر متفاهم تر شدند اما آن شکاف اجتماعی که در جامعه وجود دارد جامعه را دچار یک فضای دوقطبی کرده که حتی در رفتارهای اجتماعی منتسبان به دو جریان سیاسی کشور دیده می شود.

ناصری گفت: به نظر من احزاب در چارچوب خانه احزاب می توانند به سمت تنش زدایی در این زمینه حرکت کنند. بنابراین طرح گفت وگوی ملی یا اتاق فکر برای توسعه تفاهم ملی  حتما باید در دستور کار قرار بگیرد که این فضا را با توجه به قدرت فضای اجتماعی در بستر عمومی جامعه جا بیندازد که مخالفان هر دیدگاهی با یکدیگر درباره مسائل مختلف عقیدتی و سیاسی صحبت کنند.

این فعال سیاسی اصلاح طلب با بیان اینکه اگر ما بتوانیم طرح گفت و گوی ملی را در فضای مجازی به عنوان یک مطالبه ملی نهادینه کنیم و هر دو جریان هم خواهان آن باشند، می توانیم تفاهم سیاسی و اجتماعی را در کشور به وجود بیاوریم، گفت: جامعه خواهان صلح جویی و مسالمت جویی بین اقشار مختلف سیاسی- اجتماعی است. گرچه در این میان جریان های تندرویی هم وجود دارند که ممکن است به گسست ها دامن بزنند و تفاهم ملی را به عقب بیندازند.

طرحی برای جایگزینی تفاهم به جای تقابل

اردوگاه اصلاح طلبان و اصولگرایان سال‌ها است که روبروی یکدیگر به رقابت با هم مشغول‌اند. شاید در زمان‌هایی شاهد شکل گیری نوعی گفت وگو میان بعضی از چهره های هر دو گروه بودیم اما عمدتا نتیجه چیزی نبود جز همان تقابل همیشگی. تقابلی که نشان دهنده میل عمیق تشکل های سیاسی به ادامه مونولوگ در درون این تشکل‌ها است و نه میلی برای برقراری دیالوگ میان دو گروه.

اما حالا با انتخاب دوباره حسن روحانی و تمایل بیشتر چهره‌های اصلاح طلب و اصولگرایان اعتدالی به نظر بیشتر از هر زمان دیگری راه برای یک گفتگوی ملی - جناحی باز است.  گفت وگویی بر پایه اشتراکات دو جریان سیاسی. اشتراکاتی که به گفته چهره های هر دو جریان می تواند راه را بر دو قطبی های مضرّ سیاسی ببندد و راهی باشد برای حل مشکلات ریشه ای کشور؛ از فسادهای سازمان یافته گرفته تا تخریب دو جریان علیه یکدیگر و حل مشکلات اقتصادی.

هر دو جریان سیاسی کشور به ویژه اصولگرایان حالا باید تصمیم بگیرند که می‌خواهند ماهیت حزبی خودشان را حفظ کنند و زیر پرچم خانه احزاب ندای وحدت با جناح روبرو سر دهند یا هر دو طیف ترجیح می‌دهند به اظهارنظرهای شخصی در این میان بسنده کنند؛ هرچند جدی شدن تحرکات کمیته گفت وگوی ملی در فراکسیون امید مجلس دهم حرکتی رو به جلو در این زمینه است اما به نظر تا جدی تر شدن تحرکات این کمیته هم باید بیشتر صبر کرد. حالا چندان فرقی هم نمی کند که این موضوع در قالب گفت وگوی ملی باشد یا اتاق فکر تفاهم.