سایه دموکراسی و دوری از حزب سازی

فعاليت‌هاي حزبي، يکي از مهم‌ترين عوامل ممانعت از بروز فساد در نهادهاي قدرت بوده و احزاب نيز نقش مؤثري براي استمرار دموکراسي در کشور دارند. بر همين اساس، بارها قانون احزاب از سوي بهارستان‌نشينان مورد بازنگري قرار گرفته است اما همچنان فعاليت‌هاي سياسي و انتخاباتي بدون توجه به کارنامه فعاليت‌هاي حزبي کانديداها صورت مي‌گيرد.

مي‌توان گفت که احزاب در ايران جدي گرفته نمي‌شوند و نگاه برخي از بدنه کشور نيز به اين مهم حرفه‌اي نيست. مردم نيز تمايلي به فعاليت در احزاب ندارند و به نوعي حزب‌گريزي در جامعه وجود دارد. اين امر نيز عاملي مهم در جهت تضعيف جايگاه حزب در عرصه سياسي بوده است.

حسين کنعاني‌مقدم، عضو هيأت‌رئيسه خانه احزاب در اين رابطه گفته است: «هم‌اکنون احزاب نقش اصلي خود را در شکل‌گيري اراده سياسي و تصميم‌سازي و تصميم‌گيري کشور نداشته و غير‌از فصل انتخابات، حضور فعالي در صحنه مشارکت سياسي ندارند و بعد از انتخابات به فراموشي سپرده مي‌شوند، اين در ساختار نظام مردمسالاري ديني يک نقص به حساب مي‌آيد.

احزاب مي‌توانند پل ارتباطي مردم و دولت باشند اما فقط در انتخابات فعال هستند و دولت، آنها را عمدتا زينت‌المجالس و به‌عنوان يک فاکتور که نشان‌دهنده دموکراسي در ايران است، به حساب مي‌آورد که در ساختار شکل‌گيري اراده سياسي، چندان نقشي ندارند.

باوجود اينکه دولت‌ها بايد از طريق فعاليت احزاب شکل بگيرند، نه اينکه احزاب، دولت ساخته باشند. هم‌اکنون بايد کاري کرد که مردم مايل و راغب به عضويت و فعاليت در احزاب شوند و حزب‌گريزي در کشور از بين برود.» فعالان احزاب در اين مورد نظرات متفاوتي داشته و راهکارهايي را هم براي تقويت تحزب‌گرايي ارائه دادند. 

اعلام حزب‌گريزي از سوي رؤساي‌جمهوری زمينه تضعيف جايگاه احزاب را فراهم مي‌کند

مجيد محتشمي، دبيرکل حزب آزادي با بيان اقداماتي که مي‌تواند مانع از حزب‌گريزي در کشور شود، گفت: در قانون اساسي، فصل حقوق ملت، اصل بيست‌و‌ششم، نحوه فعاليت احزاب مشخص شده است. طبيعتا افرادي که اين قانون را تدوين کرده‌اند، اين ذهنيت را داشته‌اند که در آينده‌اي نه‌چندان دور، اين احزاب هستند که تعيين‌کننده سرنوشت سياسي کشور خواهند بود. 

وي ادامه داد: هم‌اکنون نيز گمانه‌زني‌هايي مبني براينکه کليت نظام به سمت حزب‌گرايي سوق پيدا خواهد کرد، ‌وجود دارد؛ به اين معنا که احزاب به مرور، بر‌اساس تمريني که براي تقويت فعاليت تشکيلاتي درون‌سازماني دارند، به يک منظومه فکري مي‌رسند تا از طريق آن در حوزه اجرايي يا قانون‌گذاري به مسند قدرت دست پيدا کنند.

محتشمي از عدم رغبت رؤساي‌جمهوری و نخبگان سياسي به اعلام فعاليت‌هاي حزبي که داشته‌اند را به‌عنوان يکي از دلايل تضعيف جايگاه احزاب در کشور ياد کرد و افزود: بسياري از رؤساي‌جمهوری منتخب از هر دو جناح بر عدم وابستگي خود به حزب يا گروه سياسي خاص تأکيد کرده، تفکرات خود را فراجناحي دانسته و به نوعي از تحزب گريزان بوده‌اند. هرچند برخي از آنها زمينه‌هايي هم براي حزبي‌شدن فعاليت‌هاي سياسي، به‌ويژه براي ورود به انتخابات ايجاد کرده‌اند. 

اين فعال سياسي اصلاح‌طلب يادآور شد: آقاي روحاني نيز که فعاليت‌هاي ارزنده‌اي در جهت احياي تحزب انجام داشته است، خود را وابسته به هيچ جناح خاصي نمي‌داند، چنانکه در دولت گذشته، افرادي را براي حضور در کابينه خود انتخاب کرده بود که سابقه فعاليت حزبي جدي نداشته و بيشتر به‌عنوان ديوان‌سالار يا بروکرات، داراي تجربيات شخصي هستند.

ضمن اينکه نحوه عملکردشان به‌ويژه در بخش صنعت، معدن و تجارت نشان داد که گاهی اين تجربيات شخصي، روزآمد هم نشده است. وي تأکيد کرد: انتخاب افرادي براي حضور در کابينه که فعاليت حزبي کمرنگي داشته‌اند، آفت و پاشنه آشيل احزاب سياسي است.

همچنين در عمل، موجب کند‌شدن روند اداره کشور مي‌شود زيرا در احزاب، تمرين دموکراسي، تشکيلاتي، محتوايي، مهارتي و تجربه‌اندوزي صورت مي‌گيرد و ما در بدنه دولت، به وجود اين ميزان تجربه و مهارت سياسي نياز داريم. اين درحالي است که در کابينه دولت قبل، حضور افرادي را شاهد بوديم که با احزاب، تنها در حد سلام و احوالپرسي و اطلاع از نام آنها ارتباط داشتند.

رئيس جبهه اصلاح‌طلبان با تأکيد بر اينکه رئيس‌جمهوري بايد براي تعيين اعضاي کابينه، بيشتر به سوابق حزبي و تشکيلاتي افراد توجه کند تا موضوع قوميت‌گرايي و تبعيض نژاد تصريح کرد: هم‌اکنون ضروري است که کانديداهاي منتخب رئيس‌جمهوری، براي فعاليت در سمت وزير، از ميان افرادي که داراي شناسنامه حزبي هستند، انتخاب شوند.

ضمن اينکه از افراد فاقد شناسنامه حزبي که داراي تجربيات کافي هستند نيز به‌عنوان مشاور استفاده شود. وي با اشاره به اينکه احزاب در ايران بيشتر کارکرد انتخاباتي دارند، در ارائه راهکار براي فعال نگه‌داشتن آنها بعد از برگزاري انتخابات خاطرنشان کرد: بايد تدابيري اتخاذ شود تا بعد از برگزاري انتخابات نيز جناح پيروز به صورت حاکم و جناح مقابل به صورت منتقد فعال باقي بمانند.

هرچند مسئوليت‌هاي اجرايي و تصميم‌سازي با حزب حاکم بوده اما حزب مقابل اين حق را دارد که به‌عنوان منتقد فعاليت کند. اين امر باعث مي‌شود تا جابه‌جايي قدرت، به بهترين شکل صورت بگيرد؛ بنابراين آقاي روحاني، بايد به گونه‌اي عمل کند تا تحزب‌گرايي در کشور تقويت شود و دو جبهه به‌طور مداوم در قدرت ورود پيدا کنند زيرا در پي اين نوع آرايش سياسي، کمتر شاهد شکل‌گيري فساد در ساختار قدرت خواهيم بود. 

تقويت فعاليت احزاب قدرتمند از نان شب براي کشور واجب‌تر است

قاسم ميرزايي‌نيکو، عضو کميسيون ماده «۱۰» احزاب با اشاره به تأثير حزبي‌شدن فعاليت‌هاي سياسي کشور در ممانعت از بروز فساد در نهادهاي قدرت گفت: به رسميت شناختن و تقويت احزاب قدرتمند، از نان شب براي کشور واجب‌تر است، به اين معنا که اگر سه يا چهار حزب قوي از هر جناحي داشته باشيم، مي‌توانند نقش ويژه‌اي در حيات سياسي کشور داشته باشند زيرا آنها اصلي‌ترين عنصر، براي نجات کشور از فساد و ممانعت از بروز اختلاف در عرصه سياسي هستند.

وي ادامه داد: منظور از دولت در سايه که مخرب هم نيست، مي‌تواند همين فعاليت احزاب باشد زيرا از کادر مورد نياز حکومت برخوردار بوده و در زمان‌هايي که قدرت را در اختيار ندارند، مي‌توانند به تجزيه و تحليل موضوعات مختلف پرداخته و همچون نگهباني تمام مسائل را رصد کنند.

عضو کميسيون شوراها و امور داخلي کشور در مجلس شوراي اسلامي يادآور شد: هم‌اکنون در کشور بيش از صد حزب فعال وجود دارد که هر کدام با نيروي محدود و برخورداري از يک روزنامه به‌عنوان تريبون خود فعاليت مي‌کنند. اين درحالي است که لازم است سهم احزاب از قدرت حاکم به رسميت شناخته شود زيرا هم مي‌توانند مهم‌ترين نقش را در زمينه مبارزه با فساد داشته و هم رؤساي آنها در زمان بروز مسائل مختلف، پاسخگو باشند؛ بنابراين بايد تکليفشان در قانون مشخص شده و در اين مورد شفاف‌سازي شود. 

ميرزايي‌نيکو با يادآوري اينکه وقتي قدرت در دست اصول‌گرايان بود، به گونه‌اي اقدام کردند که احزاب اصلاح‌طلب، در عرصه سياسي حضور جدي نداشته باشند، بيان کرد: در تعريف احزاب سياسي آمده که بايد مجموعه نظام اعم از قواي سه‌گانه، مجمع تشخيص مصلحت نظام آنها را به رسميت بشناسند و اين درحالي است که هنوز اين اتفاق نيفتاده است، تاجايي‌که در دولت‌هاي مختلف، برخوردهاي متفاوتي با احزاب مي‌شود؛ به اين صورت که مانع از ديده‌شدن برخي احزاب غير‌همسو شده يا حتي در دولت‌هاي گذشته، زماني خانه احزاب را نيز تعطيل کردند. 

عضو شوراي مرکزي فراکسيون اميد تأکيد کرد: هم‌اکنون ضروري است که فعاليت‌هاي حزبي در کشور تقويت شود. اين اقدام تنها از راه قانون مي‌گذرد، به‌همين‌دليل لازم است قانون احزاب را مورد بازنگري قرار دهيم تا اگر نقصي در آن وجود دارد، رفع شود؛ البته يکي از مشکلاتي که دراين رابطه وجود دارد، اين است که وزارت کشور قانون را به طور سليقه‌اي ورق مي‌زند و استانداران هر طور که تمايل دارند، آن را اجرا مي‌کنند و اين يکي از مواردي است که بايد به آن توجه شود.

وي در واکنش نسبت به اظهارنظر برخي مبني‌بر اينکه احزاب تنها در پي سهم‌خواهي از دولت حاکم هستند، خاطرنشان کرد: چه اشکالي دارد، هر کدام از احزاب که براي فعاليت‌هاي سياسي کشور زحمت مي‌کشند، سهمي از قدرت خواسته باشند؟ آن‌هم در شرايطي که دغدغه بهتر اداره‌شدن کشور را دارند.

ضمن اينکه اين امري طبيعي در دنياست که هرکدام از احزاب، سهمي از قدرت داشته باشند؛ البته پرداختن به موضوعاتي که منافع ملي را درپي دارد، هيچگاه به احزاب سپرده نمي‌شود و آنها هم اين مهم را به‌عنوان خط قرمز، به خوبي رعايت مي‌کنند. 

يکي از مهم‌ترين عواملي که به حزب‌گريزي در کشور دامن زده، کتمان وجود سوابق فعاليت‌هاي حزبي در کارنامه رؤساي‌جمهوری است؛ ضمن اينکه اغلب مقامات عالي کشور براي توجيه عملکردشان، بر فراجناحي بودن آن تأکيد مي‌کنند.

گذشته از اين، هر کدام از احزاب سياسي که قصد ارائه پيشنهادي به دولتمردان داشته باشند، متهم به سهم‌خواهي مي‌شوند. بااين‌حال، هر دو جناح سياسي به اين نتيجه رسيده‌اند که تقويت جايگاه احزاب، منجر به سالم‌سازي نهادهاي قدرت مي‌شود.