مجمع تشخیص مصلحت نظام برای حل اختلافات مجلس تاسیس شدمجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت نظام که پس از تصویب قانون اساسی از سال ۱۳۵۸ برای نخستین بار فراروی جامعه جهانی قرار گرفت دارای ویژگی های منحصر بفرد حقوقی و سیاسی می باشد.
تاریخچه مجمع تشخیص مصلحت نظام
در اوایل انقلاب اسلامی و در پی بروز اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان برای تصویب مصوبات مجلس و لزوم تطابق آنها با شرع اسلام، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی طی نامه ای از امام خمینی (ره) در تاریخ پنجم مهر ۱۳۶۰ درخواست ارائه راه حلی را کرد. او به مجلس، نامه ای داد که در آن مجوز تصویب موارد مصلحتی با اکثریت اعضا نمایندگان و قید موقت را صادر کرده بود اما با وقوع اختلافات بیشتر در این زمینه، مشکلاتی رخ داد و سرانجام بین مقامات عالی رتبه و ذیربط وقت کشور، مکاتباتی صورت گرفت که براساس آن درخواستی برای چاره جویی در این باره در بهمن ماه ۱۳۶۲ به امضاء رییس جمهور وقت، رییس وقت دیوان عالی کشور، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، نخست وزیر وقت و سید احمد خمینی به سید روح الله خمینی (ره) ارسال گردید. سید روح الله خمینی (ره) در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ هجری خورشیدی، فرمانی را صادر کرد به این صورت که برای رسیدگی به چنین اموری مجمع تشخیص مصلحت نظام را تأسیس کرد.
هدف از تأسیس این مجمع در ابتدا، تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان بود، پس از بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸، بحث های مشروح دربارهٔ جایگاه مجمع تشخیص مصلحت صورت گرفت و وظایف یازده گانه ای مستند به اصول ۱۱۲، ۱۱۱، ۱۱۰ و ۱۷۷ به این مجمع محول شد تا در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف بعنوان حلقه تکمیلی، ایفای نقش نماید.
روسای مجمع تشخیص مصلحت نظام از زمان تاسیس
از زمان تأسیس رسمی این مجمع، سیّد علی خامنه‌ای به عنوان رئیس آن بود. پس از او، اکبر هاشمی رفسنجانی به مدت ۲۷ سال ریاست این مجمع را بر عهده داشت. پس از درگذشت او، محمدعلی موحدی کرمانی به عنوان رئیس موقت این مجمع منصوب شد و در تاریخ ۲۳ مرداد ۹۶، سید محمود هاشمی شاهرودی به عنوان رئیس جدید این مجمع انتخاب شد. وی در تاریخ ۳ دی ماه ۱۳۹۷ درگذشت. در حال حاضر، ریاست این نهاد در دست صادق لاریجانی است.
مجمع تشخیص مصلحت نظام کجاست؟
قبلاً، مقر مجمع تشخیص مصلحت نظام در کاخ مرمر تهران قرار داشت، اما هم‌اکنون، مقر آن در ساختمان پیشین مجلس شورای اسلامی است. جلسات این مجمع نیز در سالن اجتماعات ساختمان قدیمی مجلس برگزار میشود و دفتر رئیس و دبیر مجمع نیز در همین ساختمان قرار دارد.
ساختار مجمع تشخیص مصلحت نظام
ساختار مجمع تشخیص مصلحت نظام، متشکل از کمیسیون های دائمی، شورای مجمع( که اعضای منصوب رهبری هستند)، کمیسیون های خاص و دبیرخانه می باشد. تعيين دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام به پیشنهاد رئیس مجمع و با موافقت رهبری است، در واقع او باید بتواند کمیته ها یا کمیسیون هایی را با حضور کارشناسان در موارد لازم، تشکیل دهد. از کمیسیون های تخصصی دائمی مجمع تشخیص مصلحت نظام می توان به کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی، کمیسیون حقوقی و قضایی، کمیسیون زیربنایی و تولیدی، کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی و کمیسیون اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری اشاره کرد.
اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام موظفند که مقررات مربوط به مجمع را تهیه و تصویب کنند؛ ولی آن ها باید توسط مقام رهبری تائید شوند.
برخی از مراکز وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام، شامل پژوهشکده تحقیقات راهبردی( مرکز تحقیقات استراتژیک سابق)، بازوی علمی و پژوهشی دبیرخانه و مدیریت امور پژوهشی کمیسیون های تخصصی دائمی مجمع، اندیشکده سياست گذاري دولت اسلامی، مرکز مطالعات و بررسی های راهبردی، پژوهشگاه سیاستگذاری، توسعه پایدار و امور زیربنایی می باشند.
اعضا مجمع تشخیص مصلحت نظام
تعيين برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برعهده ی رهبری میباشد که از آن ها می توان به اعضا، دبیر و رییس اشاره کرد. مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از نهادهای وابسته به رهبری تلقی میشود که قوای سه گانه در آن به صورت غیر مستقیم دخالت دارند.
ساختار مجمع تشخیص مصلحت نظام از شورای مجمع و... تشکیل شده استاعضای مجمع تشخیص مصلحت، متشکل از دو گروه حقوقی و حقیقی می باشند. اعضای حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، شامل رؤسای سه قوه، فقهای شورای نگهبان، وزیر یا رییس دستگاه مورد بحث، رئیس کمیسیون مربوط به موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی، دبیر شورایعالی امنیت ملی از دوره هفتم و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح از دوره هشتم می باشد. مجمع تشخیص مصلحت نظام دارای دو عضو ثابت و متغیر می باشد. از اعضای ثابت مجمع تشخیص مصلحت نظام می توان به رؤسای سه قوه و فقهای شورای نگهبان اشاره کرد. در نظر داشته باشید که سایر اعضا، متغیر هستند و در هر دوره تغيير می کنند.
اعضای دوره نخست مجمع تشخیص مصلحت نظام، نظیر سید علی خامنه ای، محمدرضا توسلی، هاشمی رفسنجانی، سید محمد موسوی خوئینی ها، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و میرحسین موسوی بودند. همچنین از اعضای حقیقی در دوره های مختلف مجمع تشخیص مصلحت نظام می توان به محمدرضا مهدوی کنی، محمدعلی موحدی کرمانی، ابراهیم امینی، حسن حبیبی، محمد امامی کاشانی، حسن صانعی( برادر یوسف صانعی)، قربانعلی دری نجف آبادی، احمد جنتی، حسن روحانی، سید مصطفی میرسلیم و علی اکبر ولایتی اشاره نمود.
وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت نظام موظف است که با تشخیص مصلحت نظام در موارد اختلاف مجلس شورای اسلامی با شورای نگهبان، به حل اختلاف آن ها بپردازد. از این رو وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام براساس قانون اساسی به شرح زیر میباشد:
>> مجمع تشخیص مصلحت نظام وظیفه دارد که اختلافات میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را با تشخیص مصلحت، حل و فصل کند. به این ترتیب، مجمع در تزاحم بین مصلحت نظام و قانون اساسی یا احکام اسلامی، باید آنرا تعيين کند که مهمتر از بقیه است.
>> مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پس از ارجاع رهبری به مجمع، معضلات نظامی را حل کند که از راه‌های عادی رفع نمیشوند.
>> مجمع تشخیص مصلحت نظام باید بتواند با رهبری درباره ی تعيين سیاست های کلی نظام مشورت کند.
>> مجمع تشخیص مصلحت نظام موظف است که اموری که رهبری به مجمع ارجاع می دهد را مورد بررسی قرار دهد.
از دیگر وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام می توان به عضویت اعضای ثابت مجمع در شورای بازنگری قانون اساسی، تصویب و تجویز اِعمال برخی وظایف شورای موقت رهبری، ارائه مشورت درباره اصلاح یا بازنگری قانون اساسی، تعيين یکی از اعضای شورای موقت رهبری و تعيين فرد جایگزین در صورت ناتوانی یکی از اعضای آن و نظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی نظام اشاره کرد. وظایف مجمع از نظر برخی از افراد به سه دسته ی وظایف مستقل، وظایف مشورتی و وظیفه نظارتی تقسیم میشود.
عقیده و باور برخی این است که مجمع تشخیص مصلحت نظام با استناد به بند هشتم اصل ۱۱۰ قانون اساسی، یک نهاد قانون گذار محسوب نمیشود و صرفا در موارد استثنا و فوق العاده مانند حل معضلات نظام، مجوز قانون گذاری و ارائه ی تصمیمات لازم الاجرا را دارد. در مقابل، عده ای بر این تصورند که مجمع، حق قانون گذاری در هیچ موردی را ندارد.
مجمع تشخیص مصلحت نظام از نظر برخی، محدود به جمهوری اسلامی ایران میباشد درحالیکه افراد یا نهاد هایی در قانون اساسی کشورهای دیگر وجود دارد که وظایفشان به مجمع، شباهت دارد. برای نمونه شورای قانون اساسی در فرانسه، مرجع حل اختلاف قوا تلقی میشود.
اعضای مجمع تشخیص مصلحت از دو گروه حقوقی و حقیقی تشکیل میشودگردآوری: بخش سیاست سرپوش
- 16
- 6
