معاهده آسمان‌های باز چیست؟

معاهده آسمان‌های باز یک نظام پروازهای نظارتی غیرمسلح میباشد

معاهده آسمان های باز

در بین ۳۴ کشور جهان، توافقنامه ای به نام معاهده آسمان های باز برای اجازه پرواز هواگردهای شناسایی و تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این پیمان نامه ایجاد شد. تاریخ امضای این پیماننامه به مارس ۱۹۹۲ برمیگردد و براساس آن کشورهای عضو می توانند بر فراز خاک کشورهای دیگر با اطلاع قبلی، پروازهای غیرمسلح شناسایی برای گردآوری اطلاعات دربارهٔ نیروها و فعالیت های نظامی انجام دهند. هواپیماهای شناسایی بخاطر استفاده در چنین مأموریت هایی باید به حسگرهایی مجهز باشند که قابلیت تشخیص تجهیزات مهم نظامی همچون توپخانه، هواپیماهای جنگنده و خودروهای زره پوش رزمی را داشته باشند. با این که جمع آوری چنین اطلاعاتی توسط ماهواره ها امکانپذیر است ولی همه ۳۴ کشور عضو پیماننامه نمیتوانند رصد ماهواره ای شوند.

تاریخچه معاهده آسمان های باز

در سال ۱۹۵۵ رییس جمهور وقت آمریکا به نام دوایت آیزنهاور برای نخستین بار ، پیشنهاد کرد که ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، اجازه پرواز های شناسایی به طرف مقابل بر فراز خاک یکدیگر بدهند.

استدلال شوروی این بود که کاربرد چنین معاهده ای برای جاسوسی گسترده است؛ به همین خاطر، پیشنهاد آیزنهاور را نپذیرفت. جورج بوش پدر، رییس جمهور وقت آمریکا در سال ۱۹۸۹ مجددا چنین پیشنهادی را مطرح کرد و مذاکره در فوریه ۱۹۹۰ میان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو) و همتای شرقی اش پیمان ورشو آغاز شد و در هلسینکی( پایتخت فنلاند) در ۲۴ مارس همان سال تصویب شد.

از روز اول ژانویه ۲۰۰۲ معاهده آسمان های باز، اجرایی شد و در این معاهده ۳۴ کشور عضو بودند. تنها کشوری با وجود امضای معاهده، آنرا به اجرا نگذشت؛ قرقیزستان بود. کشورهایی که هم زمان با اجرایی شدن این معاهده، به آن پیوسته اند شامل بوسنی و هرزگوین، لیتوانی، کرواسی، فنلاند، استونی، لتونی، اسلوونی و سوئد می باشند.

هدف معاهده آسمان های باز

معاهده آسمان های باز با هدف اعتمادسازی میان کشورهای عضو بوجود آمده است.

کشورهای عضو معاهده آسمان های باز

کشورهایی همچون بلاروس، بلژیک، کانادا، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، گرجستان، مجارستان، ایسلند، آلمان، یونان، ایتالیا، لیتوانی، نروژ، لهستان، پرتغال، لوکزامبورگ، هلند، رومانی، اسلوواکی، لتونی، سوئد، اسلوونی، اسپانیا، ترکیه، اکراین و بریتانیا از اعضای کنونی معاهده آسمان های باز به شمار می روند.

خروج آمریکا از معاهده

روسیه و آمریکا یکدیگر را متهم به زیر پا گذاشتن شرایط معاهده آسمان های باز می کنند. از نظر وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا به نام مایک پومپئو، روسیه تخلف کرده است که مجوز پرواز بر فراز منطقه کالینینگراد و مناطقی از گرجستان را صادر نکرده است. روسیه در سپتامبر ۲۰۱۹ برای آمریکا و کانادا مجوز پرواز شناسایی بر فراز ناحیه ای از مرکز روسیه را صادر نکرد. برطبق گزارشاتی در اکتبر همان سال، دونالد ترامپ، خروج از معاهده آسمان های باز را در دست بررسی دارد. متحدان آمریکا در ناتو و اوکراین، بخاطر ترس از روسیه به منظور ممنوعیت یا کاهش پروازهای شناسایی دیگر کشورهای عضو و همچنین کاهش اطلاعات موجود از تحرکات نظامی روسیه، با چنین تصمیمی مخالفت کردند.

معاهده آسمان‌های باز در سال ۱۹۹۲ امضا شد

سرانجام بنابر اعلام دونالد ترامپ در ۲۱ مه ۲۰۲۰ وی به دلیل تخلف روسیه، در اکتبر ۲۰۲۰ به صورت رسمی از معاهده آسمان های باز خارج می شود. روسیه دربرابر آن، اعلام کرد که پایبند به این معاهده، خواهد بود. تصمیم روسیه مورد استقبال اعضای ناتو قرار گرفت. در نهایت، وزارت خارجه امریکا در روز یکشنبه ۲۲ نوامبر ۲۰۲۰، خروج رسمی امریکا از پیمان آسمان های باز را در بیانیه ای اعلام کرد.

آسمان باز چطور کار می کند؟

پروازهای عبوری بر اساس معاهده آسمان های باز، میتوانند بر فراز کل قلمرو هر کشور انجام شوند و کشور میزبان، حق اعلام کردن بخش هایی از خاک خود به عنوان منطقه ممنوعه را ندارد.

هر کشور عضو در سال، متعهد به پذیرش تعداد مشخصی از پروازهای عبوری( سهمیه غیرفعال) می شود. این شمار با وسعت جغرافیایی کشور میزبان، وابستگی نسبی دارد.

تعداد پروازهایی که هر کشور عضو معاهده آسمان های باز می تواند بر فراز خاک دیگر کشورهای عضو انجام دهد؛ به عنوان “سهمیه فعال” هر کشور محسوب میشود. تعداد پروازهای عبوری برای هر کشور، به میزان پروازهای کشور مقابل است. سهمیه فعال کشور عضو نباید بیشتر از سهمیه غیرفعال آن باشد و یک کشور نمی تواند بیشتر از نصف سهمیه غیر فعال یک کشور دیگر را درخواست کند.

روسیه در ماه اوت ۲۰۰۲، برطبق معاهده اسمان های باز، نخستین پرواز شناسایی را انجام داد و همچنین در دسامبر همان سال، اولین پرواز رسمی ایالات متحده انجام شد.

کشورهای عضو معاهده آسمان های باز در سال ۲۰۰۸، پانصدمین پرواز عبوری را جشن گرفتند. بیش از ۱۵۰۰ پرواز عبوری در فاصله سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۹، انجام شد.

شرایط مجاز برای پرواز شناسایی

>> کشوری که قصد انجام پرواز شناسایی را دارد باید ورود خود به حریم هوایی کشور میزبان برای عملیات شناسایی را حداقل ۷۲ ساعت قبل، اطلاع دهد.

پیمان آسمان‌های باز از سال ۲۰۰۲ به اجرا در آمده است

>> کشور میزبان برای اعلام وصول درخواستش ۲۴ ساعت فرصت دارد تا مجوز استفاده از هواپیمای خود را به کشور دیگر اطلاع دهد یا اینکه هواپیما توسط کشور میزبان به او داده میشود.

>> طرف شناسایی کننده باید حداقل ۲۴ ساعت پیش از شروع پرواز، نقشه پرواز را ارائه دهد تا کشور میزبان به بررسی آن در طول مدت چهار ساعت بپردازد. میزبان در صورتی میتواند درخواست دهد که در نقشه پرواز، تغییراتی ایجاد شود که پرواز عبوری برای ایمنی هوایی خطر آفرین باشد یا مشکلاتی از نظر تدارکاتی ایجاد کند.

>> دو کشور برای به توافق رسیدن بر سر تغییرات بمدت هشت ساعت، زمان دارند وگرنه پروازشان لغو میشود. پایان مأموریت شناسایی به حریم هوافضایی میزبان باید کم تر از ۹۶ ساعت پس از ورود هواپیمای شناسایی باشد.

>> با اینکه کشور های عضو می توانند بر فراز کل قلمرو اعضای دیگر، پرواز کنند ولی نقاط مشخصی برای ورود و خروج، و فرودگاه های خاصی برای سوخت گیری توسط معاهده آسمان های باز، ذکر شده است.

>> حداکثر وضوح دوربین‌های عکاسی و فیلم برداری حمل شده توسط هواپیمای شناسایی در معاهده آسمان های باز، تعيين شده است. هر هواپیمایی باید یک فرآیند بازرسی را پیش از اجازه یافتن برای پرواز در آسمان های باز، طی کند تا عدم تجاوز دوربین هایش از میزان وضوح مقرر، تایید شود.

>> همچنین باید برای کشور میزبان، یک نسخه از کل اطلاعات گردآوری شده را ارسال کرد. گزارش مأموریت توسط تمامی کشور های عضو دریافت میشود و مجوز خرید کل اطلاعات گردآوری شده از کشور شناسایی کننده وجود دارد.

هدف از معاهده آسمان‌های باز، اعتمادسازی میان کشورهای عضو است

گردآوری: بخش سیاست سرپوش