بارش شهابی برساوشی چگونه اتفاق می‌افتد؟

بارش شهابی برساوشی یکی از مهم‌ترین بارش های شهابی سالیانه است که امشب شب می‌توان آن را در ایران رصد کرد. در این مطلب با ویژگی‌ها و واقعیت‌های این شهاب باران مهم آشنا می‌شوید.

بارش شهابی برساوشی که نرخ ساعتی سرسویی آن حدود ۱۰۰ است،‌ از توده ذرات بر جای مانده از دنباله دار سوئیفت تاتل پی ۱۰۹ (Swift Tuttle P/109) حاصل می‌شود و معمولا از اواخر تیر تا اوایل شهریور فعال است اما اوج بارش آن در نیمه شب ۲۱ و ۲۲ مردادماه اتفاق می‌افتد.

این دنباله دار هر ۱۳۳ سال یک بار خورشید را دور می‌زند و آخرین بار در سال ۱۹۹۲ میلادی به ملاقات خورشید آمد. کانون بارش شهابی برساوشی در صورت فلکی ذات الکرسی و در نزدیکی مرز آن با صورت فکلی برساوشی بوده و از قدیم که مکان کانون دقیق این بارش شهابی ناشناخته بود، نام برساوشی بر روی آن گذاشته شد و همچنان نیز با این نام شناخته می‌شود.

بارش شهابی چیست؟

در فضای میان سیاره‌ای و فراتر از جو زمین،‌ ذراتی با منشا و اندازه‌های مختلف وجود دارند که هر از گاهی با جو زمین برخورد می‌کنند و در‌ آن می‌سوزند. این اتفاق در آسمان شب به شکل ردی از نور دیده می‌شوند که آن را با نام شهاب می‌شناسیم.

این شهاب‌ها هر روز و در همه جا با جو زمین برخورد می‌کنند اما بسیاری از آن‌ها به طور کامل در جو زمین می‌سوزند و برخی از آن‌ها هم که بزرگ‌تر هستند و چگالی بیشتری دارند به سطح زمین می‌رسند. گاهی اوقات مجموعه‌ای از این ذرات به یک باره با جو زمین برخورد می‌کنند و در چنین مواقعی ممکن است تا چند صد شهاب در هر ساعت در آسمان شب رصد شود که به این پدیده،‌ بارش شهابی گفته می‌شود.

بارش شهابی برساوشی،‌ یکی از معروف‌ترین، جذاب‌ترین و پرتعدادترین بارش های شهابی سالیانه است و رصدگران در زمان اوج بارش و در شرایط به دور از آلودگی نوری می‌توانند بین ۶۰ تا ۱۰۰ شهاب را در هر ساعت مشاهده کنند. برای بهتر رصد کردن این بارش شهابی پیشنهاد می‌شود به منطقه‌ای که از آلودگی نوری و روشنایی شهرها به دور باشد بروید.

همچنین برای این کار به ابزار خاصی نیاز نیست اما همراه داشتن یک دوربین دو چشمی می‌تواند هیجان رصد بارش شهابی را دوچندان کند. تراکم شهاب‌ها در مناطق نزدیک به کانون بارش بیشتر بوده و بهتر است بیشتر به حوالی صورت فلکی برساوشی توجه داشته باشید. این صورت فلکی در حوالی نیمه شب از افق شمال شرقی طلوع می‌کند. طبق مطالعات انجام شده،‌ پربارترین بارش شهابی برساوشی تاریخ در روز ۱۲ آگوست ۱۹۷۲ اتفاق افتاده است.

واقعیت‌هایی در مورد بارش شهابی برساوشی

در ادامه این مطلب با چند واقعیت مهم و بسیار جالب در مورد بارش شهابی برساوشی آشنا می‌شویم:

۱. دنباله دار سوئیفت تاتل در سال ۲۱۲۶ میلادی یا ۱۵۰۵ هجری شمسی به نزدیکی خورشید باز می‌شود و بر اساس محاسبات انجام شده در آن زمان به دنباله‌داری درخشان و جذاب مانند دنباله‌دار هیل باپ تبدیل می‌شود.

۲. بر اساس گمانه‌زنی‌های صورت گرفته، دنباله دار سوئیفت تاتل همان دنباله داری است که در سال ۱۸۸ پس از میلاد و حتی قبل‌تر از آن در سال ۶۹ پیش از میلاد توسط چینی‌ها کشف و رصد شده بود.

۳. این دنباله‌دار،‌ آخرین بار در سال ۱۹۹۲ میلادی یا ۱۳۷۱ هجری شمسی به نزدیک‌ترین فاصله‌اش از خورشید رسید و پس از‌ آن از چشم‌ها پنهان شد و تنها با دوچشمی‌ها و تلسکوپ‌ها قابل دیده شدن بودند.

۴. هنگام حرکت زمین در مدار، سمتی از جو که در جلو یا لبه‌ حمله قرار دارد با سرعت و شدت بیشتری با ذرات بر جای مانده از دنباله دارها برخورد می‌کند و به این ترتیب،‌ شهاب‌های بیشتر و درخشان‌تری در آسمان خلق می‌شود.

با در نظر گرفتن زاویه تابش خورشید به زمین،‌ بخشی از همان جوی که در لبه حمله قرار گرفته، در نیم سایه است و با این حساب، ساعتی پیش از سپیده دم،‌ بهترین زمان برای دیدن بارش های شهابی خواهد بود.

۵. بین هر یک از ذرات بر جای مانده از این دنباله دار در چگال‌ترین نقاط پیش از برخورد با زمین،‌ حدود ۹۰ تا ۱۶۰ کیلومتر فاصله وجود دارد. نوار ذرات دنباله دار سوئیفت تاتل،‌ خود از نوارهای زیادی شکل گرفته که هرکدام بیان‌گر یک عبور دنباله دار در دوره تناوب مداری‌اش یعنی هر ۱۳۰ سال است.

این نوار ذرات در مسیر پیشین دنباله دار به دور خورشید در حرکت هستند و به مرور زمان پراکنده می‌شوند اما در هر عبور مجدد،‌ دنباله دار، ذرات جدیدی را در راستای مدارش پخش می‌کند و نوار دوباره پر می‌شود.

۶. دنباله دار سوئیفت تاتل،‌ خویشاوندان زیادی در ابر اورت دارد که بسیاری از آن‌ها هرگز به بخش درونی منظومه شمسی راه پیدا نمی‌کنند، اما بعضی از آن‌ها مانند سوئیفت تاتل در نتیجه اختلال گرانشی حاصل از عبور یک ستاره،‌ مدت‌ها قبل از مدار خود خارج شده و به داخل منظومه شمسی وارد می‌شوند.

۷. زمانی که یکی از ذرات دنباله دار سوئیفت تاتل وارد جو زمین می‌شود،‌ فشردگی توده هوای روبرو،‌ آن را داغ می‌کند تا جایی که دمای آن تا هزار و ۶۵۰ درجه سانتی‌گراد بالا می‌رود. این دمای بسیار بالا باعث از بین رفتن شهاب واره‌ها می‌شود اما اگر دوام بیاورند و بتوانند تا ارتفاع ۹۷ کیلومتری سطح زمین پایین بیایند، دیده خواهند شد.

۸. هسته دنباله دار سوئیفت تاتل در گسترده‌ترین وجه، حدود ۹.۷ کیلومتر است. این دنباله دار،‌ بزرگ‌ترین جرمی است که به دلیل نزدیکی مدارش نسبت به زمین،‌ بیشترین گذر از نزدیکی زمین را تجربه کرده و در‌ آینده نیز خواهد کرد. بر اساس مطالعات انجام شده، اندازه سوئیفت تاتل با دنباله داری که میلیون‌ها سال پیش باعث انقراض نسل دایناسورها شد برابر است.

۹. برایان مرسدن،‌ ستاره شناس معروف انگلیسی، در سال ۱۹۹۰ حرکت مداری دنباله دار سوئیفت تاتل را زیر نظر گرفت و اعلام کرد که این دنباله دار در گذر بعدی‌اش با زمین برخورد خواهد کرد اما در نهایت با انجام بررسی‌های بیشتر، جامعه علمی این فرضیه را رد کرد.

۱۰. شهاب های برساوشی بسیار سریع هستند و با سرعت ۵۹ تا ۶۰ کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می‌شوند. اندازه بیشتر این شهاب‌ها به مانند دانه‌های شن است و برخی از آن‌ها هم به اندازه یک نخود هستند. در چنیناندازه‌هایی،‌ بیشتر این ذرات در جو می‌سوزند و با زمین برخورد نمی‌کنند اما اگر اندازه و جرم بزرگ‌تری داشته باشند به سطح زمین می‌رسند.