تأثیر غیرمنتظره شیوع طاعون در قرون وسطی بر محیط‌زیست!

از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ میلادی بیماری کابوس واری سراسر اروپا را ویران کرد، قربانیان این بیماری مهلک که در آن زمان به آن “مرگ سیاه گفته” می‌شد، جوش‌های بزرگ سیاهی درمی‌آوردند و به دنبال آن دچار تب شدید و تهوع می‌شدند و سرانجام مرگ انتظارشان را می‌کشید. با گسترش مرگ سیاه در دوران قرون وسطی، زندگی روزمره مردم مختل شد و تصور می‌شود، حدود ۲۰ میلیون نفر جان خود را از دست داده باشند. حال، محققان می‌گویند، طاعون اثر غیرمنتظره‌ای دیگری هم داشته، درواقع آن‌ها ادعا می‌کنند که طاعون برای اولین بار در بیش از یک هزار سال اخیر؛ یک آلاینده سمی را پاک‌سازی کرده است.

آلاینده‌ها مشخصه دوره صنعتی محسوب می‌شوند، اما تحقیقات گسترده‌ای که انجام‌شده، نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی در طی هزاران سال هوا را به وسیله فلزات سنگین آلوده کرده‌اند. نتایج یافته‌های جدید که در نشریه “GeoHealth” منتشر شده‌اند، از این فرضیه حمایت می‌کنند که حداقل در اروپای غربی، فعالیت معدنکاری و ذوب فلزات، برای ۲۰۰۰ سال روی هوا اثرگذار بوده است. درواقع تنها زمانی که ابزارهای دانشمندان هوای بدون آلودگی را نشان می‌دهد، سال‌های بین ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۳است، یعنی زمانی که مردم با مرگ سیاه ‌دست‌وپنجه نرم می‌کردند و در نتیجه آن‌هم فعالیت‌های معدن کاری به‌شدت کاهش یافته بود.

الکساندر مور، مورخ علمی از دانشگاه هاروارد و محقق ارشد این مطالعه، به Gizmodo گفت: “با بسته شدن معادن، سطح سرب هوا به صفر رسید. وقتی به ماه شروع طاعون می‌رسیم، کاهش فوری (سرب هوا) را مشاهده می‌کنیم که درست در زمان کاهش فعالیت‌های معدنی است.”

تابلوی طاعون اشدود (نقاشی شده در سال ۱۶۰۳ میلادی) اثر نیکولا پوسن. این بیماری مهلک در اواسط قرن چهاردهم سراسر اروپا را ویران کرد، قربانیان این بیماری مهلک که در آن زمان به آن “مرگ سیاه گفته” می‌شد، جوش‌های بزرگ سیاهی درمی‌آوردند و به دنبال آن دچار تب شدید و تهوع می‌شدند و سرانجام مرگ انتظارشان را می‌کشید.

مور و همکارانش می‌گویند که یافته‌های آن‌ها می‌تواند برای سیاست‌های سلامت و محیط‌زیست امروز هم به کار رود که نشان می‌دهد، سطح سرب هوا در طول سال‌های طاعون کاملا نزدیک به صفر رسیده است. اما محققان دیگر در مورد این ادعا تردید دارند و گفته‌اند که برای اطمینان از کاهش آلودگی هوا در طول دوران گسترش طاعون و دلیل کاهش فعالیت‌های صنعتی نیاز به اطلاعات بیشتری است.

مطمئنا این محققان اولین کسانی نیستند که می‌گویند، جوامع پیش صنعتی با شراب سازی، لوله‌سازی و ضرب سکه در امپراتوری روم، شیشه‌گری در اروپای قرون وسطی و ذوب نقره در آمریکای جنوبی مقادیر زیادی سرب را وارد هوا می‌کرده‌اند. حتی شواهد رسوبی دریاچه آلپ در اسپانیا نشان از سطح بالای آلودگی سرب ناشی از فلزکاری در دوران برنز، حدود ۴۰۰۰ سال پیش دارد.

اما تجزیه‌وتحلیل‌های جدید، بالاترین سطوح سرب موجود در جو زمین تا به امروز را نشان می‌دهد که همراه با تجزیه‌وتحلیل‌های گسترده سوابق تاریخی، به نظر داستان قانع‌کننده‌ای را بازگو می‌کند. این محققان با استفاده از تجهیزات پیشرفته لیزری موجود در دانشگاه مین در ارونو ایالت متحده آمریکا، به همراه اسپکترومترهای جرمی؛ غلظت سرب در قسمت فوقانی هسته یخی ۷۲ متری یخچال کول گنیفتی در آلپ سوئیس و ایتالیایی را اندازه‌گیری کرده‌اند. هسته یخی که لایه‌هایی از آن سوابق زیست‌محیطی مربوط به آن زمان را در خود حفظ کرده‌اند، به محققان امکان بررسی سطح سرب هوای اروپا در قرن‌های گذشته را می‌دهد.

جای تعجب نیست که محققان دریافتند که سطح سرب هوا در اوایل قرن هجدهم، یعنی همزمان با شروع انقلابی صنعتی مداوما در حال افزایش بوده است. پیش از آن، میزان سرب هوا متفاوت بوده است، اما تقریبا هرگز نزدیک به صفر نرسیده است. به‌جز در یک دوره کوتاه پس از گسترش طاعون. این تجزیه‌وتحلیل‌ها به همراه سوابق تاریخی نشان از کاهش فراوان فعالیت‌های معدنی در طول سال‌های طاعون، به‌ویژه در بریتانیای قرون ‌وسطی دارند.

محققان میگویند که طاعون اثر غیرمنتظره‌ای دیگری هم داشته، آن‌ها ادعا می‌کنند که طاعون برای اولین بار در بیش از یک هزار سال اخیر؛ یک آلاینده سمی را پاک‌سازی کرده.

مور گفت: “چشم‌انداز تاریخی ما نشان می‌دهد که ما همیشه سرب ذوب می‌کرده‌ایم و سطح (سرب هوا) بالا بوده است.و سپس، شاهد بودیم که در زمانی که ۵۰ درصد مردم اوراسیا به دلیل یک بیماری همه‌گیر جان خود را از دست دادند، سطح سرب هوا به صفر رسیده است.”

این تفسیر نشان می‌دهد که سطح سرب در دوران پیش صنعتی که به‌عنوان اساس استانداردهای کیفیت هوا محسوب می‌شود، چنانچه پیش از این فکر می‌کردیم، از تأثیر انسان در امان نبوده است. مور گفت: “ما فرض می‌کنیم که هیچ‌چیزی قبل از قرن هجدهم اهمیت ندارد و در آن زمان هیچ صنعت و آلودگی وجود نداشته است. اما این درست نیست، ما بیش از ۲۰۰۰ هزار سال است که طبیعت و هوا را آلوده می‌کنیم که پیامدهای در برداشته که هنوز هم در حال کشف آن هستیم.”

در حقیقت، تحقیقات گسترده انجام‌شده نشان می‌دهد که حتی مقادیر کمی از سرب در هوا، آب‌وخاک می‌تواند اثرات مضری روی هر چیزی از باروری تا رشد کودکان در برداشته باشد. مراکز کنترل بیماری می‌گویند که هیچ سطحی از سرب در خون کودکان ایمن نیست و حتی سطوح پایین آن‌هم می‌تواند روی هوش کودکان تأثیر منفی بگذارد. محققان باور دارند که ارتباط آلودگی سرب قبل از دوران صنعتی به فعالیت‌های انسان می‌تواند، زمینه را برای تشدید استانداردهای کیفیت هوا افزایش دهد.

اما همه محققان با یافته‌های این مطالعه موافق نیستند. پائولو گابریلی، دیرینه اقلیم‌شناسی از مرکز تحقیقات آب و هوایی برد پولار و مرکز تحقیقات اقلیمی دانشگاه ایالتی اوهایو به Gizmodo گفت که نتایج این مطالعه را جالب‌توجه می‌داند، اما او هشدار داد که این یافته‌ها را باید با داده‌های موجود در دیگر هسته‌های یخی منطقه هم تطبیق داد.

گابریلی گفت: “مطالعات مستقل باید با استفاده از داده‌های هسته‌های یخی نواحی دیگر آلپ هم انجام شود. درواقع، بازسازی ویژگی‌های کوچکی که در سوابق یخی مشاهده‌شده‌اند (همچون کاهش سرب در دوران مرگ سیاه در سال‌های بین ۱۳۴۹-۱۳۵۳ میلادی) همیشه واضح نیستند، حتی اگر تجزیه‌وتحلیل‌ها از هسته‌های یخی متعددی از همان محل به‌دست‌آمده باشند.”

مارگت شواویکوفسکی، شیمیدانی از موسسه پل اسکارر که تحقیقاتی در مورد دیگر هسته‌های یخی یخچال کول گنیفتی انجام داده، به Gizmodo گفت که نتایج این مطالعه او را متعجب نکرده است. او گفت: “ما انتشار آلاینده‌های هوا را در دوران پیش صنعتی بررسی کرده‌ایم و حتی از دوران یونان و رومیان هم شواهدی در دست داریم.”

اما او همچنین گفت که مرتبط دانستن کاهش آلودگی سرب هوا به مرگ سیاه، مشکوک است، چراکه از تاریخ‌گذاری لایه‌های هسته یخی مطمئن نیست و اشاره کرد که گردوغبارهای معدنی نیز ممکن است به برخی افزایش سطح سرب هوا کمک کرده باشند. دیگران محققان به نتایج مطالعه جدید علاقه‌مند شده‌اند. گونزالو خیمنز مورنو، دیرینه اقلیم‌شناسی از دانشگاه گرانادا در اسپانیا، می‌گوید، این مطالعه چشم‌انداز جدیدی را آشکار کرده. او به Gizmodo گفت: “این مطالعه چیزی را نشان می‌دهد که در سایر شواهد رسوبی اروپا مشاهده‌شده. در واقع هوا برای بیش از هزاران سال آلوده شده است.”

سلایا سارار، دیرینه اقلیم‌شناس دیگری از دانشگاه لیبرال بروکسل به Gizmodo گفت که او “الگوهای مشابهی را برای ترکیبات دیگری هم مانند متان مشاهده کرده است.”

بازسازی غلظت سرب جو زمین طی ۲۰۰۰ سال گذشته. محققان می‌گویند که ما همیشه سرب ذوب می‌کرده‌ایم و سطح (سرب هوا) بالا بوده. آن‌ها می‌گویند، درزمانی که ۵۰ درصد مردم اوراسیا به دلیل یک بیماری همه‌گیر جان خود را از دست دادند، سطح سرب هوا به صفر رسیده است.

او با اشاره به مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۲ به همراه همکارانش در مورد آلودگی متان انجام داده، گفت: “آن‌ها از اطلاعات ما در مطالعه خود استفاده نکرده‌اند، اما قطعا یافته‌های آن‌ها به شدت از نتایج ما حمایت می‌کند، از اینکه دیدم این یافته‌ها شبیه مطالعه ما هستند، شگفت‌زده شدم.”

بازسازی گذشته، بحث مناقشه آمیزی است و اینکه برخی رویدادهای فاجعه‌آمیز همچون مرگ سیاه را به آلودگی هوا مرتبط بدانیم، سال‌هاست که موردبحث است. اما چیزی که روشن است، این‌که باید ایده دوران پیش صنعتی عاری از آلودگی را فراموش کنیم. انسان‌ها همیشه روی محیط‌ زیست تأثیر می‌گذاشته‌اند و ما تنها اکنون است که با پیامدهای آن مواجه شده‌ایم.

منبع: gizmodo