شادگان تشنه

 خاک نخلستان‌های جنوب ترک برداشته. درخت‌های خرما یکی پس از دیگری خشک و کشاورزانی که سال‌های‌ سال پای آنها عرق ریخته‌اند، بیکار می‌شوند. آب رودخانه جراحی هم تا به نخلستان‌های شادگان برسد، شور و بلااستفاده شده است.

شادگان، قطب اصلی تولید و فرآوری خرمای صادراتی کشور، حالا لبه تیغ قرار دارد. مرگ نخلستان‌های شهرستانی که بیش از یک‌سوم سطح نخلستان‌های استان خوزستان را در خود جای داده و برای بیش از ٧‌هزار کشاورز شغل ایجاد کرده، نزدیک است.

مرگی که یک مرگ تدریجی است نه ناگهانی. بهره‌برداران نخلستان‌های شادگان می‌گویند؛ آب شور قاتل درخت خرماست. «تحمل درخت‌های نخل بالاست، اما آب شور به مرور زمان، تمامی نخل‌ها را چه از نظر بقا و چه از نظر کمیت و کیفیت محصول تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. خرمای این درخت‌ها را باید دور ریخت.»

احمد مستعان، رئیس پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری به «شهروند» می‌گوید: در منطقه شادگان بیش از ٣‌میلیون اصله نخل وجود دارد.

به گفته او، درحالی‌ که بیش از ٧‌هزار بهره‌بردار در نخیلات منطقه شاغل‌اند، فضای کار در بخش‌های خدمات و صنعت نه‌تنها جذبه‌ای برای کشاورزی برای مهاجران ایجاد نکرده بلکه با توجه به مشکلات تأمین آب و کاهش دوبی رودخانه‌ها مهاجرت داخلی نیروی کار از کشاورزی به سایر بخش‌ها را هم درپی داشته است. آبی که به نخلستان‌های شادگان می‌رسد، آن‌قدر شور است که عملا نمی‌توان انتظار محصول از درختان داشت.

سیدراضی نوری نماینده مردم شوش و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هم درباره این موضوع به «شهروند» می‌گوید: اگر وضع آب منطقه به همین شکل ادامه پیدا کند، یک درخت نخل در استان خوزستان باقی نخواهد ماند.

شادگان؛ قطب اصلی تولید خرمای صادراتی

شهرستان شادگان تنها ١٢٠کیلومتر با اهواز فاصله دارد. این شهرستان در‌ سال ۹۴ رتبه برتر تولید خرمای استان خوزستان را کسب کرده و حالا تبدیل به قطب تولید و صادرات خرمای جنوب شده است.

اگرچه شادگان اخیرا به‌عنوان یک منطقه نفت‌خیز مطرح می‌شود اما در عمل مردم سا‌های سال است که از طریق کشاورزی، عمدتا نخلداری یا ماهی‌گیری، امرارمعاش می‌کنند.

عمده نخیلات استان هم در این منطقه تمرکز یافته‌اند که در دوران دفاع مقدس، به دلیل آسیب‌های بسیار نخیلات آبادان و خرمشهر و شرایط به نسبت بهتر شادگان، این منطقه به‌عنوان قطب اصلی تولید و فرآوری خرمای صادراتی استعمران تبدیل شد.

اهمیت شادگان آن‌جا مشخص می‌شود که در مقام مقایسه بیش از یک‌سوم سطح نخیلات استان و حدود نصف بهره‌برداران نخیلات استان خوزستان، به این منطقه اختصاص دارد.

بهروز فرج‌اللهی فرماندار شهرستان شادگان پیش از این گفته بود؛ در‌ سال ۹۴ شهرستان شادگان با اختصاص ۸۰درصد از صادرات خرمای استان خوزستان به کشورهای روسیه- ترکیه و کشورهای اروپایی با ارزش مبلغ ۵۰‌میلیون دلار، بزرگترین صادر‌کننده منطقه نام گرفت.

بیش از ٣٠‌درصد نخل‌ها خشک شده ‌است

«شادگان تا همین چند‌ سال پیش، ٤,٥‌میلیون اصله درخت نخل داشت و حالا ٣ میلیون.» ولید آلبوناصر، فعال اجتماعی شادگان به «شهروند» می‌گوید: خرمای شادگان خرمای سعمران است. خرمای صادراتی است، اما امروز این نخیلات رو به زوال‌اند. تنها امید زمین‌های کشاورزی ما، رودخانه جراحی است که آن ‌هم ١٠ روز یک‌بار آبش را برای شادگان که پایین‌دست محسوب می‌شود، باز می‌کنند. الان ٣ ماه است یک قطره آب به نخلستان‌ها نرسیده است.

آلبوناصر ادامه می‌دهد: خیلی وقت است شادگان دیگر نه خربزه دارد، نه بامیه نه لوبیا. هیچ درختی جز خرما محصول نمی‌دهد که آن‌ هم با آب شور و کم، به جرم پایین‌دست بودن، از بین خواهد رفت.

چرا نخل؟

همه ایران این روزها کم و بیش درگیر بحران آب شده ‌است، اما چرا نخل از بیشتر محصول‌های کشاورزی مهمتر است؟ نباید از یاد برد که نخل بستر اساسی توسعه در مناطق جنوبی کشور است و همان‌طور که وجود آن سبب استقرار جوامع در سخت‌ترین شرایط اقلیمی شده، نبود آن هم می‌تواند سبب مهاجرت و عدم استقرار در این مناطق شود. در این مناطق نخل نماد زندگی است؛ این نماد باید همواه حفظ شود.

بنا بر آمارهایی که پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری در اختیار «شهروند» قرار داده است، نخیلات منطقه حدود ١١‌هزار هکتار و بیش از ٣‌میلیون اصله نخل برآورد می‌شود.

کشاورزان یا بیکار می‌شوند

یا تغییر شغل می‌دهند

آلبوناصر به‌عنوان یک شادگانی می‌گوید: در این شهرستان عده‌ زیادی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم توسط نخلستان‌ها امرار معاش می‌کنند. نخل‌های اخیر که خشک شد، عده‌ زیادی بیکار شدند. از طرفی شرایط ایجاد شده پسران کشاورزان و بهره‌برداران از نخیلات را بر آن می‌دارد که سراغ کشاورزی نروند.

او ادامه می‌دهد: همین موضوع باعث شده در این حوالی چه بسیار روستاهایی وجود داشته باشد که خالی از سکنه شده است. این جمعیت کم‌کم به حاشیه مرکز شهر نزدیک می‌شوند و به این ترتیب، حاشیه‌نشینی هم شیوع پیدا می‌کند.

به گفته نوری، نماینده شوش در مجلس شورای اسلامی، بیش از ٦٠‌درصد مردم منطقه شادگان جز کشاورزی خرما، شغلی ندارند و تعداد باقیمانده اگر بیکار نباشند، در حوزه شیلات و آبزی‌پروری مشغولند.

نمک آب‌، خاک منطقه را از بین می‌برد

سید راضی نوری، نماینده مردم شوش و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس به «شهروند» می‌گوید: پرواضح است که کم‌آبی و خشکسالی، نخلستان‌های خرمای شادگان را به این روز درآورده است. آب شور به پای درخت‌های خرما می‌رسد. نمک این آب ته‌نشین شده و با جا ماندن در پای درخت نه‌تنها تغییرات اقلیمی ایجاد می‌کند بلکه خاک منطقه را از بین می‌برد.  او ادامه می‌دهد: در گذشته آب رودخانه جراحی (که به نخلستان‌های شادگان جاری می‌شود) دارای جریان طبیعی بود، اما سدسازی‌های کارشناسی‌نشده، آب شیرین را کم کرد و موجب بالا آمدن آب شور شد. در پشت سدهای زده شده، کوهی از نمک جمع شده بود.

به گفته او، اگر وضع آب منطقه به همین شکل ادامه پیدا کند، یک درخت نخل در استان خوزستان باقی نخواهد ماند. نابودی در انتظار نخلستان‌های غرب و شرق (اروند، آبادان و ...) است.

آب بالادست را مدیریت کنید!

در مناطقی مثل شادگان که نخیلات سیستم غالب اقتصادی منطقه است، خشک شدن نخیلات می‌تواند روی اشتغال منطقه به شکل وسیعی تاثیرگذار باشد.  از یک طرف مدیریت نکردن آب بالادست باعث می‌شود حجم کمتری از آب به حوزه شادگان بریزد و از طرفی رهاسازی زهکش‌های بالادست در رودخانه باعث بالارفتن شوری آب شده است.  پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری براساس نتایج تحقیقات خود، به «شهروند» می‌گوید: «مدیریت یکپارچه آب در تمامی حوضه آبریز رودخانه مارون تا منتهی‌الیه هور شادگان با تعیین حق‌آبه برای پارامترهای حیاتی زیست‌محیطی و همچنین حق‌آبه محصولات دایمی» یکی از مهمترین راهکارهای فعلی است.

روش‌های آبیاری باید بهبود یابد و طرح‌های توسعه‌ای خارج از ظرفیت حوضه آبریز در مناطق بالادست کنترل شود.