به گزارش هفته نامه صدا، دکتر مریم میرزاخانی در ۱۳ ام اردیبهشت ۱۳۵۶ (۳ ام مه ۱۹۷۷) در شهر تهران چشم به دنیا گشود. پدر مریم، احمد میرزاخانی یک مهندس برق کارکشته و معروف بود. همچنین وی ریاست هیات مدیره مجمتع آموزشی نیکوکاری «رعد» را برعهده داشت. مریم سومین فرزند از خانواده میرزاخانی است.
او دو برادر و یک خواهر بزرگ تر هم دارد. او دو برادر و یک خواهر بزرگ تر هم دارد. با اتمام تحصیلات ابتدایی مریم جنگ ایران و عراق را هم پایان می یابد و او با شرکت در اولین دوره جذب استعدادهای درخشان وارد دبیرستان فرزانگان تهران (زیر نظر سمپاد) می شود. به گفته خانم میرزاخانی مادرش در تمام دوران تحصیل و حتی بعدها در کار و زندگی، مهم ترین و استوارترین حامی و مشوق اوست.
عشق به ریاضی
آن طور که پدر مریم می گوید ۱۶-۱۵ ساله که بود می دانست علاقه وی به ریاضیات فوق العاده زیاد است و قطعا می خواهد ریاضی بخواند و در دبیرستان و دانشگاه ادامه اش بدهد. این دلیل بسیار بزرگی شد که مصمم شود در المپیاد ریاضی شرکت کند.
هرچند خودش داستان زندگی و عشقش را کمی متفاوت تر تعریف می کند: «بچه که بودم دوست داشتم نویسنده شوم. هر داستانی که به دستم می رسید و درواقع هر کتابی که به دستم می رسید می خواندم. اما قبل از آخرین سال حضورم در دبیرستان هیچ وقت فکر نمی کردم ریاضی دان شوم... برادرم کسی بود که مرا به طور عام به علم علاقه مند کرد.
او هر چیزی که در مدرسه می آموخت، برای من تعریف می کرد و فکر می کنم اولین خاطره ای که از ریاضیات دارم این بود که او مطلبی درباره جمع کردن اعداد یک تا ۱۰۰ را که در مجله ای خوانده بود، برایم مطرح کرد و این که چگونه گاوس با روشی نوآورانه آن را حل کرده بود.
این اولین باری بود که از زیبایی یک راه حل ریاضی به شوق می آمدم و مجذوب آن می شدم. البته وقتی وارد تیم المپیاد ریاضی شدم نمی خواستم ریاضی بخوانم، فکر می کردم که مهندس شوم ولی بعد با کلاس هایی که در دانشگاه شریف و برخوردهایی که با بچه های سال های بالاتر از خودمان داشتیم نه تنها من بلکه بقیه بچه هایی که هم دوره بودیم هم تصمیم گرفتند ریاضی بخوانند.»
میرزاخانی در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ از دبیرستان فرزانگان موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشور شود و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ میلادی در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با ۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز موفق به کسب مدال باارزش طلای جهانی شد. دقیقا یک سال بعد (۱۹۹۵) در المپیاد جهانی ریاضی که در کانادا برگزار شد مدال طلا را این بار با نمره کامل (۴۲ از ۴۲) به دست آورد.
دو المپیاد ریاضی
عبادالله محمودیان استاد دانشگاه صنعتی شریف و از مسئولان برگزاری المپیاد ریاضی در گفت و گویی پیرامون مریم میرزا خانی که در سالنامه شرقی ۱۳۹۳ منتشر شده گفته: «در سال ۱۳۷۲ از دکتر حداد عادل درخواست کردم اجازه دهند ایشان (مریم میرزاخانی) در المپیاد شرکت کنند چون آن زمان فقط سال سومی ها امکان شرکت در المپیاد را داشتند و ایشان سال دوم بودند.
در نهایت هم انتخاب شدند و سال بعد شرکت کردند و خانم میرزاخانی طی دو بار شرکت در المپیاد جهانی هر دو بار طلا گرفت. در ۳۰ تیر سال ۱۳۷۳ وقتی که از المپیاد بر می گشتند دکتر حداد عادل در سرمقاله روزنامه اطلاعات همه این ماوقع را نوشت.»
بهرنگ نوحی، استاد ریاضی دانشگاه کویین مری لندن، وقتی مریم میرزاخانی دوم دبیرستان بود در یک دوره حل مساله المپیاد به او و چند نفر دیگر درس می داد: «از همان زمان مشخص بود که مریم میرزاخانی و دوستش رویا بهشتی جزو بهترین ها هستند.»
به گفته بهرنگ نوحی، مریم میرزاخانی اولین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت. مردم میرزاخانی همچنین اولین دختری بود که در المیپاد ریاضی ایران طلا گرفت. اولین کسی که دو سال مدال طلا گرفت و اولین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت. میرزاخانی و بهشتی بعدا با هم کتابی تحت عنوان «نظریه اعداد» نوشتند.
مریم که عاشق ریاضی بود با پایان دبیرستان، ریاضیات را در دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد و دوره های لیسانس و فوق لیسانس خود را در این دانشگاه به پایان رساند.
هاروارد
مریم با پایان دوره فوق لیسانس خود برای ادامه تحصیل تصمیم به مهاجرت گرفت؛ دانشگاه هاروارد بورسیه اش کرد و میرزاخانی برای گذراندن دوره دکترا و ادامه تحصیل خود به ایالات متحده رفت. پدرش در این باره می گوید: «مریم رفت آنجا چون رشته تحصیلی اش را بهتر می توانست ادامه بدهد. امکان رشدش بیشتر بود. وقتی در این سطح می روی حتما امکانات بیشتری هم داری.»
پدرش می گوید که با تصمیم رفتن او مخالفت نکرده اما این تصمیم تاریخی آسان هم نبوده: «مخالفت نداشتم اما آدم حتما ناراحتی می شود حتی پر زدن یک گنجشک هم آدم را ناراحت می کند.»
دکتری
در سال ۲۰۰۴ با اخذ مدرک دکترای هاروارد به سرپرستی «کورتیس مک مولن»، از برندگان مشهور جایزه فیلدز، در دانشگاه های پرینستون و استنفورد به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان جهان برگزید و از او تجلیل کرد.
میرزاخانی مدتی در پرینستون مشغول به تدریس بود ولی بعد از مدتی به استنفورد رفت و کار تدریس و پژوهش را به صورت حرفه ای تر آن جا ادامه داد. او در شهریور ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) و در ۳۱ سالگی به درجه استادی این دانشگاه رسید.
فعالیت ها و افتخارها
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه حلی برای یک مشکل بزرگ ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم های هندسی هذلولی بوده اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه حلی روشن در اختیار داشت.
او به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پایولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشته USA Today این فهرست ۱۰ نفره، شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولا از چشم عموم پنهان مانده اند.
این فهرست براساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان های گوناگون، روسای دانشگاه ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده اند. این محققان برجسته جوان در حوزه های گوناگونی از گرافیک رایانه ای تا ریاضیات و علوم رباتیک، افق های تازه ای در مرزهای جهان اطراف ما گشوده اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی یکی از آن ها است.
میرزاخانی در سال ۲۰۰۹ به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه ای که انجمن ریاضی امریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، «خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولی گرفته تا روش های کلاسیک فرم های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به دست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب شده اند» عنوان شد.
حوزه فعالیت او به طور خاص روی فضاهای هندسی و همچنین نظریه ارگودیک متمرکز شده است. پرداختن به جزییات فعالیت های علمی او فراتر از این متن است، اما او در مرزهای دانش ریاضیات به جست و جو می پردازد و دامنه آگاهی ما را از جهان شگفت انگیز ریاضیات توسعه می دهد.
پژوهش های مریم میرزاخانی بارها از سوی جامعه ریاضیات جهان مورد ستایش قرار گرفته و جوایز و عناوین متعددی را برای او به ارمغان آورده است که یکی دیگر از آن ها اعطای جایزه پژوهش برتر سال ۲۰۱۴ موسسه ریاضیات کلی است. این جایزه به طور مشترک به او و پیتر اسکولز (Peter Scholze) اهدا شد.
این موسسه مریم میرزاخانی را به دلیل مشارکت چشمگیر و موثرش در زمینه نظریه هندسه و نظریه ارگودیک شایسته این عنوان دانسته بود.
او پیش تر جایزه دوسالانه روت لیتل ستر (Ruth Lyttle Satter) در ریاضیات را به خود اختصاص داده بود، جایزه ای که انجمن ریاضیات آمریکا به زنان تاثیرگذار در حوزه ریاضیات اهدا می کند.
مدال فیلدز؛ نوبل ریاضی دانان
مریم میرزاخانی ۱۶ آگوست (۱۸ مرداد) در سئول در کنفرانس جهانی ریاضیات ۲۰۱۴ سخنرانی کرد. این کنفرانس بزرگ ترین گردهمایی ریاضیات جهان به شمار می رود که هر ۴ سال یک بار برگزار می شود. کنفرانس ۴ ساله ریاضیات فرصتی برای جامعه ریاضیات جهان است تا جوایز چهارگانه خود را به برگزیدگان اهدا کند. این جوایز عبارتند از:
جایزه نوانلینا: (Rolf Navanlinna Prize) به برگزیدگانی اهدا می شود که نقشی فعال در توسعه جنبه های ریاضیاتی در علوم فناوری ارتباطات و محاسبات داشته اند.
جایزه کارل فردریش گاوس: به تحقیقات ریاضیاتی اهدا می شود که کاربردی در بیرون جهان ریاضیات پیدا کرده باشند.
جایزه کرن (Chern): به پاس یک عمر تحقیقات ریاضیاتی اهدا می شود.
مدال فیلدز: بسیاری از دانشمندان، جایزه فیلدز را در کنار جایزه اَبِل- معادلی برای نوبل ریاضیات می دانند. این جایزه نه از نظر مبلغ و نه از نظر دوره تناوب اهدا و نه از نظر شرایط دریافت کنندگان مشابه نوبل نیست اما مشهورترین نشان جامعه ریاضیات به شمار می رود. این جایزه هر چهار سال یک بار و در این کنفرانس به یاد جان چارلز فیلدز، ریاضی دان کانادایی به ریاضی دانانی اهدا می شود که کشفی چشمگیر در جامعه ریاضیات داشته و هنگام اهدای آن بیش از ۴۰ سال سن نداشته باشند. هر دوره این جایزه ممکن است به طور مشترک به دو، سه یا چهار ریاضی دان اهدا شود.
مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به دلیل تحقیقات برجسته اش در حوزه هندسه و نظریه ارگودیک، به عنوان نخستین زن و نخستین ایرانی، موفق به دریافت این مدال شد. پیش از میرزاخانی هیچ زن دیگری موفق به دریافت این مدال نشده بود. او جایزه خود را در مراسم افتتاحیه کنفرانس جهانی ریاضیات از دستان خانم پارک گئون های، رییس جمهور کره جنوبی دریافت کرد.
وقتی از او پرسیده شد که چه چیزی برایش بیش از هر چیز دیگری حکم جایزه را دارد، در پاسخ گفت: «قطعا رضایت بخش ترین اتفاق، همان لحظه ای است که می گویی آها! لحظه ای که شور و شوق کشف و لذت و شعف درک چیزی جدید را احساس می کنی و احساس این که بالای تپه ایستاده ای و چشم اندازی کامل را در مقابل داری. اگرچه در اغلب اوقات انجام کار ریاضیاتی برای من مانند این است که در حال کوهنوردی طولانی هستم، بدون آن که مسیر پاخورده ای وجود داشته باشد و یا حتی چشم انداز پایان مسیری در تیررس دیدگان باشد.»
امیرحسین محمدباقری
- 12
- 6
