گفتگو با ایرج حسابی،پسر دکتر حسابی

«بنیانگذار دانشگاه تهران پدر من بود»، «پدر من اینشتین و خواهرش را برای دیدن سفره هفت سین دعوت کرد و برای او ساز زد»، «پدر من حق السکوت شاه برای ریاست مجلس را رد کرد تا به کاپیتولاسیون و کنسرسیوم اعتراض کند.» و... همه این ها و کلی خاطره عجیب دیگر حرف هایی است که ایرج حسابی در مورد پدرش بیان می کند.

تقریبا تنها راوی این صحبت ها فرزند ارشد پروفسور است و آن ها را به قدری جذاب و با جزییات خاص تعریف می کند که هر کسی مخاطبش باشد، برای خود و همنسلانش تاسف می خورد که چرا دکتر حسابی را از نزدیک درک نکرده است.

بعد از گذشت دکتر حسابی تا سال ها بازار ایرج حسابی و خاطراتی که از پدرش نقل می کرد، گرم بود اما در چند سال اخیر افرادی مانند ضبا موحد، رضا منصوری، محمدتقی توسلی و... که هر کدام در رشته خودشان شاخص به حساب می آیند، به شکل جدی نسبت به صحبت های ایرج حسابی واکنش نشان داده اند و برای خاطراتش از واژه هایی مانند بزرگنمایی و دروغ استفاده کرده اند. این صحبت ها باعث شد خیلی ها به ایرج حسابی به چشم دیگری نگاه کنند که تنها شناسه اش پسر دکتر حسابی بودن است. به همین خاطر سراغ ایرج حسابی رفتیم تا نظرش را نسبت به این شایعات بشنویم.

فکر می کنم مدت هاست هیچ اثری از شما و خاطراتتان از پروفسور حسابی در تلویزیون نیست، درست است؟

بله، آخرین باری که در تلویزیون حاضر شدم حدود نه سال قبل بود اما بعد از آن به یکباره در هیچ برنامه ای حضور پیدا نکردم و فقط به دانشگاه ها رفتم. الان هم صبح تا شب در دانشگاه ها حضور دارم.

دلیل خاصی دارد؟

بله، یکی از دوستان به من خبر داد که فلان مسئول مهم کشور از تو خوشش نمی آید و در سفر اخیر به فلان استان کشور گفته: «چه خبر است که هر روز پسر حسابی به تلویزیون می آید و خاطره می گوید؟» من هم دیدم که بهتر است با این بزرگان در نیفتم. به همین خاطر تصمیم گرفتم بی خیال تلویزیون شوم و فقط به دانشگاه ها بروم.

غیبت شما در رسانه ها باعث شد خیلی ها تصور کنند که شایعات علیه شما درست بوده و لابد خاطرات شما از آقای دکتر دروغ بوده که دیگر آن ها را بیان نمی کنید.

جدا؟ من تا به حال چنین چیزی به گوشم نرسیده بود، البته در چند سال اخیر خیلی صحبت ها ضد پدر من و خود من مطرح شد. آقای دکتر حسابی یک عمر در این مملکت خدمت کردند و به جانورهایی مثل ... و ... کمک کردند. نتیجه اش چه شد؟ گذاشتند ۲۰ سال از مرگ آقای دکتر بگذرد و بعد حرف هایشان شروع شد. یکی از آن ها فردی است که اول آمده بود فیزیک بخواند اما چون توان علمی و سوادش کافی نبود رفت فلسفه! نمره های علمی این آدم در کلاس آقای دکتر را دارم و نگه داشته ام. سه سال پشت سر هم ماکزیمم نمره ای که می گیرد شش است اما آقای دکتر نگذاشت اخراج شود و او را فرستاد فلسفه بخواند. گذاشتند ۲۰ سال از درگذشت آقای دکتر بگذرد تا هر کاری که می خواهند بکنند و هر حرفی که می خواهند بزنند.

البته موحد فقط گفته آقای دکتر، استاد خوبی نبودند.

حدود ۴۰ زونکن از شاگردان آقای دکتر و نسل های بعدی شاگردانش این جا هست که باید ببینید. تا سه نسل بعد از شاگردان آقای دکتر از نحوه تدریس آقای دکتر تقدیر و تشکر می کنند اما موحد آمده و این حرف ها را زده! بعد هم که فشارها زیاد شد، خود موحد حرف هایش را منکر شد و گفت حرف من چیز دیگری بوده و خبرنگار بد نوشته است.

چطور؟

یک بار من را بردند شبکه چهار که درباره همین بحث ها جواب یکی از این افراد و... را بدهم. این ها را یک شست و شوی کاملی دادم که دیگر عقب نشستند. در همان برنامه به فلانی گفتم: «تا آقای دکتر زنده بود می آمدی روی این صندلی می نشستن تا زمان دیدارهای آقای دکتر با مسئولان کشور و فرزندانش حضور داشته باشی تا خودت را شیرین کنی و با آن ها ارتباط بگیری. آخر هم با این کارها مسئول شدی! ما صدایمان در نمی آید لااقل شما ساکت شوید.»

پس چرا این حرف ها را می زنند؟

چون قدر بزرگان مان را نمی دانیم! شما فرض کنید یک نفر پریستون، شیکاگو، اینشتین، بور و... را بی خیال شده است و به ایران آمده تا خدمت کند. در طول سال های خدمتش هم دانشگاه ساخته، راکتور ساخته، لیزر را معرفی کرده و... با این حال آخرش هم یک عده نمک نشناس می گویند که طرف بی سواد است و همه چیزهایی که پسرش تعریف می کند، غلو و دروغ است. ناگهان در اوج خدمت به جای قدردانی با تهمت و تخریب و دروغ مواجه می شوید. جوان ها وقتی این ها را می بینند به فکر مهاجرت می افتند. مگر آقای دکتر حسابی نمی توانست نوبل بگیرد؟ آمد این جا و نتیجه اش شد این.

اولین شایعاتی که در مورد عدم صحت حرف های شما مطرح شد، برای چه زمانی است؟

خاطرم نیست. اگر قرار باشد این ها را حفظ کنم که از زندگی خودم می مانم. به طور کلی یادم هست که ۲۰ سال بعد از فوت آقای دکتر شروع شد. یعنی حدودا از سال ۹۱ مصاحبه های ضد آقای دکتر شروع شد. بیشترشان قبل از آن حرفی نمی زدند ولی به مرور زمان شروع کردند.

یعنی خاطرات شما اغراق ندارد؟ همه واقعی هستند و در ذهنتان با همین جزییات ثبت شده است؟

خیر! آقای دکتر نیازی به این کارها ندارند. ماجرای خاطرات من هم این است که در اتاق نشیمن ما دو صندلی بزرگ برای پدر و مادر وجود داشت که روی آن ها می نشستند. پدر از وقتی که من شش سالم بود تا آخر عمرش هر شب ساعت ۱۰ تا ۱۲ شب با من و خواهر درس کار می کرد، البته خواهرم بعد از یک دوره ای ازدواج کرد و فقط من ماندم.

آقای دکتر هر شب ساعت ۱۲ درس دادن را متوقف می کرد و یک خاطره از زندگی شان تعریف می کردند. شما جای من باشید و پدر شما یک شخصیت بزرگ باشد که خاطره ای از زندگی اش برایتان تعریف کند، نمی خواهید این خاطره را به گوش بقیه برسانید؟

این قدر این خاطرات مهم و جذاب و... است که قطعا شما هم مثل من می خواستید این ها را برای بقیه بگویید که یاد بگیرند. اگر برعکس این عمل می کردم هیچ کس چیزی از پدر من به یاد نداشت؛ مثلا فرزندان آقای دکتر هشترودی، خمسوی، فرشاد، عابدی یا خیلی از پروفسورها و استادان مهم دیگر با من همبازی و دوست نزدیک بودند. به این ها التماس کردم که خانه پدری شان را نگه دارند و برای زنده ماندن یاد و خاطره پدرشان تلاش کنند اما هیچ کدام گوش نکردند. من می توانستم این زمین را در خیابان فرشته بفروشم و پورشه سوار شوم اما یاد پدرم را زنده نگه داشتم تا بقیه درس بگیرند و امیدشان به این کشور باقی بماند. این وسط هم کلی دروغ به من نسبت دادند.

جایی گفته بودید که ماجرای عکس معروف گودل و اینشتین که برخی ها به عنوان عکس پدر شما می شناسند هم کار این هاست؛ یعنی شما اصلا عکسی را منتشر نکردید؟

قطعا این کار را نکردم. این کار را همین افراد مغرض کردند. اولین بار این عکس با یک مطلب در مورد من در یک روزنامه منتشر شد. یکی از دوستان این را برای من ارسال کرد. زیر این عکس نوشته بود: «پسر شیاد پروفسور حسابی گفته است که این تصویر متعلق به پدر من است.» من حالم بد شد و پیش یکی از دوستان در آن روزنامه رفتم و از او پرس و جو کردم. او گفت که فردی این عکس و متن را برای ما آورد و حتی خودش این چینش را برای مطلب در نظر گرفت. این حرف ها را برای من ساخته اند که بدنام شوم. من کجا نوشتم که این عکس پدر من است؟ من کی گفتم پدرم با اینشتین عکس دارد؟ فکر می کنید که من پدرم را نمی شناسم؟ چرا باید بگویم گودل پدر من است؟ من هرچه که گفتم تا الان مستند بوده است.

البته فقط بحث با عکس گودل تمام نمی شود. ماجرای دانشگاه تهران و فاضلاب فرانسه و خیلی موارد دیگر هم هست.

هر مصداقی که هست، بگویید تا من پاسخ دهم.

مثلا در همین ماجرای دانشگاه تهران، کافی است یک نفر برود سایت دانشگاه و تاریخچه آن را بخواند. کاملا با داستانی که شما تعریف می کنید، متفاوت است. شما باز هم می گویید که دانشگاه تهران را دکتر حسابی  بنیان گذاشت؟

بله، قدیم ترها روایت آن ها با روایت من از دانشگاه تهران یکسان بود اما بعد یک دستور داد تا حرف شان را عوض کنند. چندین سال قبل ویژه نامه ای برای سالگرد دانشگاه منتشر شد که بنده عکس آن را دارم. در آن دقیقا حرف من تایید شده است و پدر من به همراه مرحوم حکمت که وزیر آن موقع بود و یک نفر فرانسوی، سه بنیانگذار دانشگاه تهران معرفی شدند. آقای حکمت که وزیر بود و طبیعی است اسمش بیاید، آن فرد فرانسوی هم نمی تواند خیلی در ایران قدرت داشته باشد یا دلش برای دانشگاه در ایران بسوزد. می ماند پدر من که یک فرد دانشگاهی بود و آمد به مرحوم حکمت پیشنهاد داد و پیش رضاخان هم رفت تا هرجوری که هست این دانشگاه تاسیس شود.

رابطه حسابی و اینشتین چگونه بود؟

دلداده بودند

ارتباط دکتر حسابی و اینشتین یکی از هیجان انگیزترین بخش های مصاحبه بود. ایرج حسابی هنوز سرسختانه اعتقاد دارد پدرش و اینشتین دو دوست صمیمی بوده اند.

ماجرای هفت سینی که آقای دکتر برای اینشتین پهن کردند چه بوده؟

این ها می گویند دکتر حسابی را در فلان دانشگاه آمریکایی، سفره هفت سین چید. آقای دکتر فقط در آمریکا سفره هفت سین نینداخت، در مدرسه مهندسی بیروت هم این کار را به پیشنهاد مادرشان انجام دادند. آن هفت سین روی میزی چیده شده به اندازه یک وجب در دو وجب؛ سفره ای نبوده! آقای دکتر یک میز کوچک در آزمایشگاه گذاشته و روی آن میز یک سفره هفت سین کوچک چیدند. تا یادآوری کنند پیوند علم و مذهب در ایران متعلق به چه دورانی است و ایرانی ها قرآن در سفره هفت سین می گذارند تا به برکت الهی سوگند بخورند. ما عکس آن میز را هم در موزه دکتر حسابی گذاشته ایم.

به جز اینشتین افراد دیگری هم حضور داشتند، البته من ریزاسامی مهمان های آقای دکتر را به خاطر ندارم ولی اینشتین با خواهرش صد در صد جزء مهمان ها بوده است. ادعای آقایان در این باره که اینشتین در آن سال در پرینستون نبوده، کاملا غلط است. اینشتین و دکتر حسابی در آن سال، هر دو در پرینستون بودند. این حرف ها را خود دکتر حسابی در یک مصاحبه با تلویزیون هم مطرح کرده است و از رابطه اش با اینشتین، دلدادگی های او، رفتار ملایم، برخورد مساعد و همراهی او با یک غیرآمریکایی، نکاتی را گفته است.

بعضی ها گفته اند آقای دکتر برای اینشتین ساز هم زده. تکذیبش می کنید؟

خیر. آقای دکتر یک قطعه ساده موسیقی ایرانی را با ویولون برای اینشتین نواختند؛ به همین سادگی. بعضی ها مثل منصوری می گویند پدر من و اینشتین رابطه ای با هم نداشتند و فقط چند بار در دیداری عمومی پیش  هم بودند. این ها دروغ است و صحبت های من را افراد مهم دیگری هم تایید کرده اند.

مثلا چه کسی؟

حدود ۱۰ سال قبل، آقای دکتر ریاضی، رییس دانشگاه امیرکبیر بودند و بزرگداشتی برای دکتر حسابی در سالگرد فوت ایشان برگزار کرد. پروفسور ماسینی که برنده جایزه نوبل شده هم به ایران آمد. پروفسور ماسینی در آن مراسم به من گفت: «من از پدر تو و آلبرت اینشتین در دانشگاه پرینستون، دو سال خاطره دارم.» این که دیگر حرف من نیست؛ سخن دکتر ماسینی است و نوار آن هم در دانشگاه امیرکبیر موجود است.

پس شما معتقدید که همه مواردی که مطرح کردید مستند است و هر چیز غیر مستندی مانند عکس گودل که مطرح شده تهمت و دروغ به شماست؟

بله. من این همه سال در مورد پدرم حرف زدم و خاطره گفتم اما تا الان چیزی به دروغ در مورد او نگفتم و همه اش واقعی و مستند بوده است، چون معتقدم پدرم به این کارها احتیاج ندارد. در نهایت هم از کارم راضی هستم، چون موفق شدم یاد و خاطره پدرم را زنده نگه دارم، این رویه را هم ادامه می دهم. می دانم که بعضی ها با این کارها مشکل دارند اما چون کارم درست است، ادامه می دهم.