نحوه پرورش قارچ و نکات مهم درمورد آن

مراحل و تجهیزات بسیاری برای کشت و پرورش قارچ وجود دارد

پروش قارچ

پروش قارچ تأثير چشمگیری در اقتصاد خانواده دارد. قارچ ها دسته ای بزرگ از جانداران هو هسته (یوکاریوت) به حساب می آیند. هو هسته جاندارانی اند که سلولهای آن ها هسته ای واقعی دارد. به علت اینکه قارچ ها سبزینه ندارند، جزء گروه گیاهان دسته بندی نمی شوند. از سویی دیگر بعنوان یک مصرف کننده برای تغذیه نیاز به استفاده از مواد الی می باشند که پرورش دهندگان قارچ خوراکی از کمپوست بعنوان منبع تغذیه استفاده می کنند.

قارچ های خوراکی دسته ای بزرگ را تشکیل میدهند که مرسوم ترین آن ها شامل قارچ دکمه ای، صدفی و … میباشد.  به هرشكل و شیوه ای تولید قارچ سود آور است و توجیه اقتصادی دارد و سود سراسری را نصیب تولید كننده می كند. پرورش قارچ به دو روش اصولی و غیر اصولی انجام میشود! غیر اصولی یعنی این که بدون این که آموزشی ببینید می توانید در زیر زمین منازل و اتاق های غیر استاندارد و ... این نوع پرورش قارچ را شروع کنید و با نصف قیمت بازار محصول را به فروش برسانید ولی پرورش قارچ به روش های اصولی می توانند سبب ضمانت آینده کاری و پولی شما شوند.

تهیه ی کمپوست برای پرورش قارچ

نخستین مرحله ی پرورش قارچ اینست که پرورش دهنده باید برای پیشبرد اهداف خود برنامه ای مدون در پیش بگیرد و با توجه به تجهیزات و توان مدنظر نقشه ی راه خود را ترسیم کند. برای کاشت و پرورش قارچ،  ابتدا باید نوع قارچی را انتخاب کنید که میخواهید پرورش دهید. روش کاشت این سه نوع قارچ صدفی( Oyster)، دکمه ای سفید( White button) و شیتاکه ( Shiitake) یکسان است، ولی بسترهای کاشت این سه نوع متفاوت است.

یکی از مواد مورد نیاز برای پرورش قارچ، کمپوست مخصوص آن قارچ است به عنوان مثال باید کمپوست قارچ دکمه ای را برای تولید قارچ دکمه ای تهیه کنید که شرکتهای بزرگی در ایران در این زمینه فعالیت می کنند و محصول کمپوست قارچ خود را به اقصی نقاط کشور ارسال می کنند. برای پرورش قارچ  مواد اولیه لازم به صورت کامل در درون کشور وجود دارد و بیشتر از ضایعات کشاورزی مانند کاه و کلش گندم و کود مرغی و…. که به واردات از خارج کشور احتیاج ندارد و تحت‌تأثیر تحریم ها قرار نمی گیرد، تامین می شود. برای کاشت قارچ، انتخاب نوع آن می تواند در طعم و مزه ی آن تاثیر گذار باشد.

یکی از مواد مورد نیاز برای پرورش قارچ، کمپوست مخصوص آن قارچ است

مکان مناسب برای پرورش قارچ

برای پرورش قارچ، به یک مکانی احتیاج دارید که اندازه ی آن با توجه به میزان تولید قارچ متفاوت است. برای پرورش قارچ نیاز به فضاهای محدود و سربسته ای دارید که از جمله ی آن می توان به زیرزمین منزل، انباری، پارکینگ و یا یک سالن جداگانه اشاره نمود ولی بطور متوسط برای پرورش پنج تن قارچ، نیاز به یک مکان چهل متری دارید. در زمان پرورش قارچ، باید سالنی را برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه بندی و مهیاسازی و نصب تجهیزات عایق کاری کنید تا مانع از ورود آلودگی و یا حشرات مضر به داخل سالن شود.

پیش سالن مورد نیاز برای پرورش قارچ

علاوه بر مکان اصلی که برای پرورش قارچ در نظر گرفته اید، به یک اتاقک کوچک احتیاج دارید که بهتر است ابعاد آن ۲* ۲ یا ۵/۱* ۵/۲ باشد. هدف از داشتن چنین اتاقکی اینست که در این مکان هوا را با کولر سرد کنید و بعد وارد سالن شوید یا هوا را با بخاری گرم کنید و بعد به سالن بفرستید و یا از این اتاقک در زمان های برداشت قارچ بعنوان یک انبار کوچک استفاده کنید.

پرورش قارچ کسب و کاری زود بازده است که نیاز به سرمایه اولیه زیادی هم ندارد

بهترین زمان پرورش قارچ  

پرورش قارچ صرفا به یک فصل خاصی محدود نیست و در تمامی فصل ها با ایجاد شرایط مناسب می توان به انجام این کار پرداخت. برترین زمان برای پرورش قارچ بین ماه های مهر تا آذر است ولی درصورتی می توان پرورش قارچ را در ماه های دیگر سال انجام داد که امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد.

دمای مناسب برای پرورش قارچ  

با توجه به محلی که برای پرورش قارچ تهیه میشود، باید تجهیزات مایحتاج خویش را خریداری کنید .بطور کلی طرز پرورش قارچ بسته به نوع آن متفاوت است و میتوان آن ها را در یک محیط تاریک پرورش داد که قابلیت تحمل هر مقدار نور را به جز نور مستقیم آفتاب، دارد. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر تهویه هوای خوب باید دمای مناسب برای پرورش این محصول را با توجه به مراحل رشد و نوع قارچ تعیین کرد ولی بطور کلی دمای مناسب برای پرورش قارچ دکمه ای و صدفی بین ۱۶ الی ۲۶ درجه میباشد و همینطور دمای مورد نیاز برای پرورش قارچ گانودرما نیز بین ۲۵ الی ۳۲ درجه می باشد.

قفسه بندی برای پرورش قارچ

بهتر است قفسه بندی برای پرورش قارچ از لوله های گالوانیزه انتخاب شود و با سیم گالوانیزه بسته شود. تعداد طبقه ی قفسه ها متفاوت است که بسته به ارتفاع آن مکان از ۲ تا حداکثر ۴ طبقه متفاوت است.

سیستم گرمایش در پرورش قارچ

زمانی که قصد پرورش قارچ در منزل دارید اصلاً نگران سیستم گرمایشی یا وسیله خاصی برای اینکار نباشید، به این علت که خیلی از افراد برای اینکار از وسایل معمولی مانند بخاری یا اجاق گاز تک شعله استفاده می کنند، فقط توجه کنید که نباید آن ها را در سالن اصلی بگذارید و آن ها را در پیش سالن خود قرار دهید تا هوای سالن پرورش را خشک نکند و قارچ هایتان خراب نشوند.

سیستم سرمایش در پرورش قارچ

سیستم سرمایشی در پرورش قارچ مناسب است که کولر به همراه لوله های پلاستیکی داشته باشد مثل سیستم هواساز که از تماس مستقیم باد کولر با سطح بستر جلوگیری می کند. همچنین بعضی از افراد برای کاهش دمای محیط ازهوای خنک بیرون مخصوصاً شب ها استفاده می کنند و همینطور بعضی دیگر در شرایطی که دمای محیط بالا باشد برای کاهش دمای محیط، کف سالن را میشویند و یا به در و دیوارها آب می پاشند. همینطور برای تامین هوا و رطوبت مورد نیاز میتوان از یک رطوبت ساز ارزان در قسمت پیش سالن استفاده کرد.

مهمترین نکته در پرورش قارچ استفاده از بستر کاشت مناسب می باشد

تهویه در پرورش قارچ

یکی از مهمترین نکات پرورش قارچ، تهویه میباشد و باید حداقل تا جایی که ممکن است هوا از یک طرف به سالن جریان داشته باشد، ولی ایده آل ترین حالت ممکن اینست که سالن پرورش قارچ از هر دو سمت به هوا متصل شود.

رطوبت هوا و آبیاری پرورش قارچ

مکان مورد نیاز برای پرورش قارچ، به رطوبت نیاز دارد. برترین درجه رطوبت برای کشت بطور میانگین بین ۷۰ – ۸۰ درصد می باشد. درصورت کم تر شدن درجه رطوبت هوا از مقدار ذکر شده، سطح کلاهک ها ترک برمیدارد یا سطح کلاهک قارچ لک دار می شود همچنین سطح بستر خشک میشود و به آبیاری بیشتری نیاز دارد. برای کاهش میزان رطوبت هوا باید در نقاط گوناگون آن مکان، از رطوبت سنج هایی استفاده شود و بطور منظم مورد بازدید قرار گیرد.

اگر در زمان پرورش قارچ به دلیل خشک شدن خاک سطح بستر، به آبیاری احتیاج داشته باشید، باید روی سطح خاک را به وسیله غبارپاش آن هم به حدی که آب در سطح بستر، جریان پیدا نکند و یا در یکجا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را باید با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار با احتیاط انجام دهید.  

دما و رطوبت عامل مهمی در کشت و پرورش قارچ است

برداشت قارچ

بعد از پرورش قارچ، وقتیکه رشد این محصول به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا کرد باید قارچ های رسیده را برداشت کرد. در حین برداشت قارج توجه کنید که قارچ هایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده، در بازار ارزشی برای فروش ندارند. همینطور این قارچ ها وزنشان کاهش یافته و قارچ هایی که سریعتر از موعد چیده شوند وزن آنها سبک و از قارچ های درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارند.

به خاطر داشته باشید که بعد از پرورش قارچ، در زمان جمع آوری این محصول نباید از سبدهای بزرگ برای برداشت استفاده کنید به علت آنکه فشار قارچ ها روی هم در سبد منجر به خراش برداشتن و سیاه شدن قارچ های زیر می شوند. برای برداشت قارچ اول باید کلاهک آن را در دست گرفته و به آن یک پیچ بدهید تا پایه آن از زمین جدا شود و سریعاً ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کنید و قارچ تمیز را داخل سبد قرار دهید. بهتر است که جمع آوری این محصول با دستکش انجام شود. مدت زمان برداشت قارچ هر پانزده روز یکبار انجام می شود و طول مدت این برنامه دو تا سه ماه می باشد.

بعد از پرورش قارچ، در زمان جمع آوری آن نباید از سبدهای بزرگ استفاده کنید

 مراحل پرورش قارچ

برای پرورش قارچ اول باید اقداماتی بر اساس مطلب فوق تهیه کنید، سپس بعداز تهیه امکانات، باید موارد ذیل به ترتیب اجرا شود:

- ضدعفونی کردن سالن:

برای پرورش قارچ، اول سالن را استریل کنید.

- ورود کمپوست به سالن و چیدن آن در قفسه ها:

پس از تهیه ی کمپوست ها برای پرورش قارچ، آن ها را داخل قفسه ها بچینید.

- میسلیوم رانی (پنجه دوانی):

توجه داشته باشید که در حین پرورش قارچ، رشد میسلیوم ها از زمان ورود کمپوست به سالن شروع می شود به طوریکه اطراف بذرها در روز سوم به شکل کرکهای سفید متمایل به خاکستری رنگی دیده می شوند. به حدود ۲۴ روز اول دوره پرورش قارچ، مرحله پنجه دوانی یا میسلیوم رانی گفته می شود که ۱۲ روز اول آن پیش از خاکدهی و ۱۲ روز دوم آن پس از خاکدهی است. در این مرحله میسلیوم های قارچ از بذر شروع به رشد می کنند و در تمامی کمپوست و بعد در خاک پراکنده می شوند.

پرورش قارچ شغلی مفید و مورد نیاز جامعه امروزی است

- بریدن کیسه های روی بلوک ها و تخته کوبی (تخت کوبی):

در این مرحله از پرورش قارچ که به آن تخته کولی یا تخت کوبی گفته میشود، باید کیسه های روی کمپوست ها را ببرید و سطح روی بلوک های کمپوست را جدا کنید و مجدداً آن ها را با یک تخته یا ماله بنایی صاف کنید.

- خاکدهی و آبیاری خاک:

بعد از این که کمپوست بطور کامل با میسلیوم سفید شد به وسیله ی لایه ای از خاک مخصوص به نام پیت روی آنرا به ضخامت ۴ سانتی متر بپوشانید تا داخل این لایه خاک، قارچها رشد کنند.

- انداختن روزنامه:

در حین پرورش قارچ، روی بستر این محصول روزنامه بیندازید و آن ها را مرطوب نگه دارید.

- رافلینگ (پنجه کشی):

عمل پنجه کشی یا شخم زدن خاک در حین پرورش قارچ زمانی انجام میشود که میسلیوم هایی که در خاک رشد کرده اند به هم برخورد کنند تا این محصول در آینده رشد یکنواختی داشته باشد.

- برداشتن روزنامه ها و شوکدهی از روز اول تا سوم:

شوکدهی در مراحل پرورش قارچ سبب می شود تا رشد میسلیوم متوقف شود و میسلیوم ها یکپارچه شده و شروع به تولید قارچ دکمه ای کنند.

در تمام اقیلم کشورمان امکان پرورش قارچ وجود دارد

- فلش یک (اولین محصول دهی)، فلش دو، فلش سه:

بعد از شوکدهی که یکی از مراحل پرورش قارچ میباشد ، رویش و چیدن قارچ هر روزه و بطور یکسان نیست بلکه صرفا در بعضی از روزها قارچها قابل برداشت هستند و در بعضی از روزهای دیگر قابل برداشت نیستند( به روزهایی که قارچ قابل برداشت متعددی وجود دارد فلش می گویند.)

- تخلیه کمپوست و نظافت:

معمولاً پس از برداشت قارچ، بقایای قارچ شامل ته پایه، ریشه قارچ و تکه های دیگر قارچ که در بستر می مانند شدیدا باعث تحریک و بروز آلودگی های کپکی می شوند. بروز این خسارات، هنگامی که آبیاری کنید، تشدید می شود، در مرحله بعد بقایای آلوده،  محل تجمع بیماری هایی میشود که از جمله ی آن می توان به بیماری های  ویروسی و باکتریایی و نیز محل تجمع حشرات اشاره کرد. با مشاهده آلودگی هایی مثل،  انواع کپک ها، در مراحل بعد بهتر است نسبت به جمع کردن تمام آلودگی ها از بستر مبادرت کرد.

نظافت بستری که در آن پرورش قارچ صورت گرفته نباید به صورت یک باره و با از بین بردن سطح خاک پوششی همراه باشد، بلکه این کار باید در ظرف روزهای متوالی و هر روز بعد از قارچ چینی صورت پذیرد. بنابراین شایسته است که در پایان هر روز بعد از قارچ چینی، سطح خاک پوششی که از باقی مانده بقایای قارچ است را تمیز کنید و بعد اقدام به آبیاری کنید.

گردآوری: بخش علمی سرپوش