هر آنچه باید درباره سیاره مریخ یا بهرام بدانید/ خصوصیات فیزیکی، اکتشافات و آیندهٔ مریخ

مریخ یکی از سیارات منظومه شمسی می باشد

سفری به سیاره مریخ (بهرام یا سیاره سرخ)

از دوران های اولیهٔ تمدن بشر، مریخ همواره یکی از بزرگترین معماها و انکار ناپذیر ترین شاهکارهای طبیعت بوده است. با مشاهدهٔ نور رخشان و قرمز مریخ در آسمان شب، بسیاری از انسان ها به دنبال معنی این جسم آسمانی پر سوال بودند. برای قرن ها، مریخ به عنوان یک نقطهٔ پر از راز، تخیل بشر را به چالش می کشید . از آنجا که دیدن مریخ با چشم غیر مسلح برای هزاران سال امکانپذیر بوده، تقریبا ناممکن است که بگوییم چه کسی اولین کاشف مریخ بوده است. در سال ۱۶۰۹ گالیلئو گالیله اخترشناس ایتالیایی مریخ را با یک تلسکوپ اولیه روئیت کرد تا عنوان پدر مشاهدت نجومی را به خود اختصاص دهد. اخترشناس آلمانی کریستین هایگنز با استفاده از یک تلسکوپ پیشرفته در سال ۱۶۵۹ تصویری از مریخ را ترسیم کرد.

سیاره مریخ چگونه تشکیل شد؟

تشکیل سیاره مریخ یک فرایند پیچیده و طولانی است که با آغاز تشکیل منظومه شمسی آغاز می‌شود. بر اساس نظریه شکل گیری سیارات، سیاره‌ها از دیسک گاز و گرد و غباری تشکیل می‌شوند که در اطراف خورشید می‌گردند. این ذرات گرد و غباری به مرور زمان با هم ادغام می‌شوند و سیارات شکل می‌گیرند.

سیاره مریخ نیز در این فرایند شکل گرفته است. به تدریج، ذرات گرد و غبار در اطراف خورشید با جاذبهٔ خود به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند و در نهایت یک دیسک مسطح شکل می‌دهند درون این دیسک، مواد شروع به تجمع می‌کنند و به شکل توده‌های بزرگتری تبدیل می‌شوند. تودهٔ مرکزی که در نتیجه تجمع این مواد شکل گرفته است، به عنوان جسم مرکزی سیاره شناخته می‌شود. به همراه رشد و تجمع بیشتر مواد، سیاره مریخ شکل می‌گیرد. این فرایند شامل ادغام توده‌های مختلف، انتقال و تجمع مواد، و تأثیر سایر عوامل مثل اصطکاک و برخورد با سایر جسم‌ها است. در نهایت، پس از میلیاردها سال، سیاره مریخ به شکل فعلی خود رسیده است. این شامل سطح سخت، هسته، پوسته و اتمسفر مخصوص خود است. عوامل مختلف مانند تشکیل کوه‌ها، دره‌ها، کراترها و سایر ویژگی‌های زمین‌شناسی مریخ در طول زمان به وجود آمده‌اند و سیاره را به شکلی که امروزه مشاهده می‌شود، تغییر داده‌اند.

بااین‌حال نظریه‌ای جدیدتر فرایند رشد متفاوتی را در نظر می‌گیرد. در این فرایند سنگ‌ریزه‌هایی در ابعاد میلی‌متر از بخش خارجی منظومه شمسی به سمت خورشید حرکت کردند. این سنگریزه‌ها در طول مسیر به شکل جنین‌های سیاره‌ای داخلی درآمدند و قدم به قدم به‌اندازه فعلی رسیدند. هر دو نظریه مبتنی بر مدل‌های تئوری و شبیه‌سازی‌های کامپیوتری هستند که هدفشان بازسازی شرایط و متغیرهای منظومه شمسی آغازین است.

مریخ چهارمین سیاره در منظومهٔ شمسی است

خصوصیات و ساختار مریخ

بیایید نزدیک تر به مریخ برویم و به برخی از خصوصیات و ساختارهای آن نگاهی بیندازیم. مریخ، چهارمین سیارهٔ از خورشید، بعد از زمین قرار دارد و از نظر اندازه و جرم، حدود نیمی از زمین است. با قطری حدود ۶۷۷۹ کیلومتر و جرمی نزدیک به ۰.۱۱ برابر زمین، مریخ به عنوان سیارهٔ کوچکتری در منظومهٔ شمسی معرفی می شود. وقتی در مقابل زمین، مریخ را تماشا کنید، رنگ قرمز آن خواهد شد. این رنگ ویژگی خاصی است که مریخ را از سایر سیارات تمایز می دهد و نام "سیارهٔ سرخ" را به آن داده است.

طول یک روز و یک سال در سیاره مریخ

مریخ یکی از بالاترین گریز از مرکز را در بین سیارات سامانۀ خورشیدی دارا میباشد که از ۲۰۶۷۰۰۰۰۰ کیلومتر در نزدیکترین فاصله به خورشید تا ۲۴۹۲۰۰۰۰۰ در دورترین حالت از خورشید متغیر است. این تنوع بسیار زیاد و فاصله زیادش از خورشید منجر به سالی طولانی‌تر شده است. در واقع مریخ معادل ۶۸۷ روز زمینی را برای یک بار چرخش به دور خورشید نیاز دارد که معادل ۱.۸۸۰۹ سال زمینی یا به عبارت دیگر یک سال و ۳۲۰ روز و ۱۸.۲ ساعت میباشد. از طرف دیگر، گردش به دور محور مریخ بسیار مشابه زمین میباشد؛  ۲۴ ساعت و ۳۹ دقیقه و ۳۵.۲۴۴ ثانیه است، بنابراین وقتی بر روی مریخ روز کمی طولانی‌تر است، فصول دو برابر طولانی‌تر می‌شوند.

ترکیبات جوی مریخ

جو مریخ ۱۰۰ مرتبه رقیق‌تر از جو زمین است و ۹۵ درصد آن از کربن دی‌اکسید تشکیل شده است. طبق داده‌های ناسا ترکیبات جوی مریخ عبارت‌اند از:

* دی اکسید کربن: ۹۵٫۳۲ درصد

* نیتروژن: ۲٫۷ درصد

* آرگن: ۱٫۶ درصد

* اکسیژن: ۰٫۱۳ درصد

* کربن مونواکسید: ۰٫۰۸ درصد

* مقدار کمی آب، نیتروژن اکسید، نئون، هیدروژن دوتریوم اکسیژن، کریپتون و زنون.

دمای سیاره مریخ

دما در سطح سیاره مریخ بسیار متغیر است. هوای سطح مریخ گاهی خنک و ملایم و گاهی بسیار سرد است. دمای مریخ از ۲۰+ درجه سانتی‌گراد تا حدود ۲۲۵- درجه سانتی‌گراد متغیر است، یعنی گاهی ملایم و گاهی بسیار سرد است.

دما در سطح سیاره مریخ نسبت به زمین بسیار متغیر است

اقمار سیاره مریخ یا بهرام

اتمسفر مریخ به رنگ سرخ است و در آسمان شب نیز از زمین قابل رؤیت است. کره مریخ دارای دو قمر کوچک به نام فوبوس و دیموس است که ظاهری ناهماهنگ دارند و احتمالاً شهاب‌سنگ‌هایی هستند که در مدار مریخ گرفتار شده‌اند. از دیدگاه یک ناظر مریخی، قمر فوبوس سه بار در طول روز طلوع و غروب می‌کند و دیموس نیز به دلیل اندازه کوچکی که دارد، بیشتر شبیه یک ستاره است. اقمار مریخ به سطح سیاره نزدیک هستند و بزرگ‌ترین قمر آن نیز فوبوس است.

ترکیبات موجود در خاک سیاره مریخ

در ژوئن ۲۰۰۸، اطلاعات به‌دست آمده از ماموریت فینیکس نشان داد که خاک مریخ ویژگی‌هایی مشابه خاک‌های پوشیده از بازی دارد و حاوی موادی مانند منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر است که تمام این مواد برای زنده‌داری موجودات زنده ضروری هستند. محققان خاک به‌دست آمده از منطقه‌ای نزدیک قطب شمالی مریخ را با یک نمونه خاک از باغچه‌ای روی زمین مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که شرایط مریخ برای رشد گیاهان مانند مارچوبه مناسب است.

آب و زندگی در مریخ

سوالی که از همه بر می آید این است که آیا زندگی در مریخ ممکن است؟ بررسی ها نشان می دهد که در گذشتهٔ دور، مریخ شباهت هایی با زمین داشته است و شاید حتی زندگی در آن موجود بوده باشد. از پیشنهاداتی که بررسی ها به ما داده است، وجود آب مایع در سطح مریخ است. اگرچه آب موجود در مریخ در حال حاضر یخ زده است و احتمالاً زندگی آبزیان در آن محیط مناسبی برای زندگی نباشد، اما این شاید یک نشانهٔ مهم برای وجود زندگی در گذشتهٔ مریخ باشد. با توجه به این مطالعات، مریخ همچنان یک هدف برای جستجوی زندگی بیگانه است و بررسی های آینده می تواند پاسخ های بیشتری دربارهٔ زندگی در این سیاره پر راز و معما به ما بدهد.

مواد معدنی غنی از آهن در رگولیت‌های سیاره مریخ وجود دارد

ناسا و برنامهٔ فضایی مریخ

ناسا (سازمان فضایی آمریکا) همواره در جستجوی پاسخ هایی دربارهٔ مریخ بوده است و برنامه های فضایی بزرگی برای بررسی و اکتشاف این سیاره پررمز و راز را راه انداخته است. سازمان فضایی آمریکا (ناسا) تاکنون چندین فضاپیما و کاوشگر کاربردی را در اطراف و روی سیارهٔ مریخ مورد استفاده قرار داده است. این شامل کاوشگرهای مریخ‌نورد فرصت (آپورچونیتی)، کنجکاوی، اینسایت و استقامت است که به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۴، ۲۰۱۲، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ در مریخ فرود آمده‌اند. همچنین مدارگردهای اودیسهٔ مریخ، MRO و ماون نیز در مدار سیارهٔ مریخ حرکت می‌کنند. اودیسهٔ مریخ در سال ۲۰۰۱، MRO در سال ۲۰۰۶ و ماون در سال ۲۰۱۴ وارد مدار مریخ شده‌اند. همچنین، فضاپیمای مارس اکسپرس اروپا و مأموریت مدارگرد مریخ هند نیز از بالا به پایش سیارهٔ مریخ می‌پردازند و تعداد مدارگردهای عملکردی در مریخ را به پنج رسانده‌اند.

دوربین‌های رایز موجود در مدارگرد MRO شامل یک لنز تلسکوپی است که قادر به تشخیص ویژگی‌های کوچک تا یک متر در سطح مریخ است. این دوربین علاوه بر این، تصاویر را در طول موج‌های نزدیک فروسرخ جمع‌آوری می‌کند که به محققان در یادگیری کانی‌شناسی مریخ کمک می‌کند.

مریخ در علم و پژوهش

دانشمندان و پژوهشگران از سراسر جهان برای درک بهتر از سیاره مریخ و اکوسیستم های آن به کاوش این سیاره می پردازند. با برنامه هایی مانند "مدار" و "کاوشگر مریخ پرسورانس" که به تحقیقات و مطالعات مریخ اختصاص دارد، دانشمندان سعی می کنند تا از طریق بررسی و تحلیل نمونه های خاک و سنگ های مریخ، رمزهای این سیاره را برایمان باز کنند. این تلاش ها به طور عمده به پیشرفت در علوم مریخ شناسی، جغرافیا و جستجوی زندگی در سیاره های دیگر کمک کرده است.

آیندهٔ مریخ: اکتشاف و استعمار

با توجه به پیشرفت های علمی و تکنولوژیکی، آیندهٔ مریخ به نظر می رسد روشن تر و قابل تصورتر است. برخی از رویکردها برای آیندهٔ مریخ شامل ساخت مستعمرات بشری، استفاده از منابع طبیعی، و توسعهٔ صنایع فضایی بر روی این سیاره می باشد. همچنین، دراستخراج آب یخ زده از مریخ و استفاده از تکنولوژی های انرژی تجدیدپذیر، گام هایی در راستای استقلال و سازگاری بشر با این سیاره مهم برداشته شده است. بدون شک، آیندهٔ مریخ با بسیاری از چالش ها همراه است، اما به نظر می رسد اکتشاف و استعمار این سیاره یک آرزوی بشری برآورده می شود و همهٔ ما را به یک آیندهٔ نو و بی نظیر هدایت می کند.

راهبردها و موفقیت در اکتشاف مریخ

رسیدن به موفقیت در اکتشاف مریخ نیازمند راهبردها و طرح های دقیق است. از طراحی و تولید فضاپیماها و روبات های هوشمند تا تحلیل داده ها و ارتباطات فضایی، همهٔ عوامل برای موفقیت در مأموریت های مریخ مهم هستند. همچنین،  همبستگی بین سازمان‌های فضایی مختلف، همکاری بین المللی و به اشتراک گذاری داده‌ها نقش بسزایی در اکتشاف مریخ دارد. تکنولوژی‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، روباتیک و سنسورها نیز برای بررسی و تحقیق در مریخ بسیار مهم هستند. همه این عوامل، به همراه رویکردهای نوآورانه و انعطاف‌پذیری در مقابل چالش‌های فضایی، می‌توانند به موفقیت در اکتشاف مریخ کمک کنند.

سوالات متداول دربارهٔ مریخ

سوال ۱: آیا مریخ قابل سکونت است؟

اکتشافات علمی نشان داده است که در گذشتهٔ دور، مریخ شرایطی شبیه به زمین داشته است و احتمالاً زندگی آبزیان در آن محیط مناسبی برای سکونت داشته باشد. اما در حال حاضر، شرایط مریخ به دلیل وجود جوی نازک، برخی از مشکلات نظیر کمبود اکسیژن و تابش خورشیدی را برای سکونت انسان‌ها دارد.

سوال ۲: آیا روی مریخ احساس سبکی خواهیم کرد؟

سیاره سرخ از زمین کوچکتر است و جاذبه ی سطحی کمتری نسبت به زمین دارد. شما روی سطح مریخ به میزان ۶۲٫۵ درصد جاذبه کمتری را نسبت به مقداری که در زمین به آن عادت دارید، تجربه خواهید کرد. بنابراین اگر شما روی زمین ۵۰ کیلوگرم وزن داشته باشید، روی مریخ فقط ۱۹ کیلوگرم وزن خواهید داشت.

سوال ۳: آیا مریخ آب دارد؟

تحقیقات و مأموریت‌های فضایی نشان داده‌اند که در سطح مریخ رطوبت و حتی آب مایع وجود داشته است. مطالعات نشان می‌دهد که در گذشتهٔ دور، آب در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و حتی اقیانوس‌های کوچکی وجود داشته است. اما در حال حاضر، آب موجود در مریخ به صورت یخ زده است و به طور مستقیم قابل استفاده بشر نیست.

سوال ۴: آیا مریخ می‌تواند مستعمره بشری شود؟

تمدن بشر همواره به دنبال یافتن محیط‌های جدید برای سکونت و توسعه بوده است و مریخ به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح برای استعمار بشر در سیارات دیگر مطرح شده است. اما برای تبدیل مریخ به مستعمره بشری، موانع فنی، فیزیکی و اقتصادی زیادی وجود دارد که باید با آن‌ها مقابله شود. همچنین، به حفظ محیط زیست مریخ و رعایت اصول اخلاقی در استعمار این سیاره بسیار توجه شود.

سوال ۵: مریخ چه اهمیتی در علم و پژوهش دارد؟

مریخ به عنوان یکی از سیارات همسایهٔ زمین، موضوع تحقیقات و پژوهش‌های فضایی بسیاری است. مطالعهٔ ساختار مریخ، جغرافیا و اقلیم آن، به ما اطلاعاتی جدید دربارهٔ تکوین و تاریخچهٔ سیارات و منظومهٔ شمسی ارائه می‌دهد. همچنین، مریخ می‌تواند به عنوان محیطی برای آزمایش فناوری‌های نوین و جدید در حوزهٔ فضا و روباتیک مورد استفاده قرار بگیرد.

سوال ۶: چرا مریخ را سیاره سرخ می نامند؟

دلیلی که مریخ به عنوان سیاره سرخ شناخته می‌شود، رنگ مسی روشن آن است که به دلیل وجود مواد معدنی غنی از آهن در رگولیت‌های آن ایجاد می‌شود. رگولیت به سنگ‌ها و ذرات سستی اطلاق می‌شود که سطح مریخ را پوشانده است. البته خاک زمین هم یک نوع رگولیت است، با این تفاوت که غنی از مواد آلی است. طبق گفته‌های ناسا، مواد معدنی آهنی به اکسیداسیون یا زنگ زدگی می‌پیوندند و باعث ایجاد ظاهر قرمز و سرخ در مریخ می‌شوند.

ناسا تاکنون چندین فضاپیما را در اطراف و روی سیارهٔ مریخ مورد استفاده قرار داده است.

سخن پایانی مقاله "سیاره مریخ"

با توجه به تاریخچهٔ بلند اکتشاف و علاقهٔ بشر به مریخ، می‌توان گفت که این سیاره همچنان یکی از بزرگترین رازهای طبیعت است. از یافتن اثر‌های زندگی در گذشتهٔ مریخ تا رویای استعمار و اکتشاف آینده، مریخ همواره در خیال بشر جا دارد. با تلاش‌های بیشتر در زمینهٔ علم و فناوری، همکاری بین المللی و ارادهٔ قوی بشر، امیدواریم که در آیندهٔ نزدیک تواناییم رازهای این سیارهٔ مرموز را بهتر بفهمیم و رویای مستعمره‌نشینی و زندگی در مریخ را به واقعیت تبدیل کنیم. با ادامهٔ پژوهش‌ها و مأموریت‌های فضایی، می‌توانیم به پاسخ‌های بیشتری دربارهٔ مریخ و زندگی در آن دست یابیم. مریخ نمادی از امید، اکتشاف و تمدن بشر است که همواره در تاریخ انسان‌ها حضور داشته و خواهد داشت.

گردآوری: بخش علمی سرپوش