حقایق باورنکردنی درباره ی کره زمین

کره زمین تنها سیاره منظومه شمسی است که مقدار زیادی آب مایع در سطح خود دارد

کره زمین

زمین سومین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است که در فاصلهٔ ۱۴۹٬۶۰۰٬۰۰۰ کیلومتر از ستارهٔ خورشید قرار دارد. از نظر واژه شناسی ایرانی، زم در زبان اوستایی به معنای سرد بوده است که با پسوند «ین»، واژهٔ زمین را به معنای «جسم سرد» بوجود آورده است. اسم این سیاره در زبان عربی «الأرض» (جمع:أراضی) است و نام زمین تنها نام فارسی و غیر عربی یک سیاره در منظومهٔ خورشیدی است که بطور گسترده در فارسی رایج است. این سیاره از نظر بزرگی پنجمین سیاره از هشت سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است. همینطور در بین چهار سیارهٔ سنگی گردان به دور خورشید (عطارد، زهره، زمین و مریخ)، زمین بزرگترین آنها است. گاهی از کره زمین با نام های جهان و سیارهٔ آبی نیز یاد می شود. نام لاتین آن Terra است.

کره زمین جزء سیارات داخلی سامانهٔ خورشیدی به شمار می آید. زمین ششمین جسم در منظومهٔ خورشیدی بر پایهٔ جرم و حجم می باشد. هم اینک زمین خانهٔ میلیون ها گونه از جانداران است که انسان یکی از آنها است. زیست کره زمین با گذر زمان جو زمین و دیگر شرایط فیزیکی و شیمیایی، این سیاره را دچار دگرگونی های شگرفی کرده است و محیطی را فراهم کرده است تا جانداران زنده بتوانند به رشد و زیست زایی بپردازند. همینطور در اثر این دگرگونی ها لایهٔ اوزون به دور این سیاره تشکیل شده است.

تاریخچه کره زمین

کره زمین در بدو پیدایش به صورت کره ای از مواد داغ و نیمه مذاب بود. کم کم عناصر سنگینتر ته نشین شده و هسته فلزی را به وجود آوردند و در عین حال عناصر سبکتر به سطوح فوقانی آمده و جبه و پوسته را تشکیل دادند. بعد از گذشت چند میلیارد سال، زمین سرد شد، سطح زمین جامد گشت، جو زمین شکل گرفت و اقیانوس ها بوجود آمدند. تکامل زمین هنوز هم ادامه دارد: پوسته زمین توسط فورانهای آتشفشانی در کف اقیانوسها نوسازی شده، دائما بر اثر زلزله ها و حرکتهای قاره ای در حال تغییر و تحول است.

تناسب گازهای گوناگون در جو زمین نیز بر اثر دخالتهای انسان به آرامی در حال تغییر است. حرکت کره زمین به شکل یک پوسته سنگی تشکیل شده از ۱۲ صفحه مجزاست. هر یک از قاره ها روی یک یا چند صفحه قرار گرفته اند. این صفحات با سرعتی شبیه به سرعت رشد ناخنهای انسان در حال حرکت هستند. صفحه های جامد، روی سنگهای نیمه مذاب به حالت شناور هستند که خود این سنگهای نیمه مذاب توسط جریانهای داغی که از هسته فلزی زمین فوران می کنند، تکان خورده و سبب حرکت صفحه ها در سطح زمین می شوند.

گاهی از کره زمین با نام های جهان و سیارهٔ آبی یاد می شود

ساختار و سازهٔ کره زمین

زمین یک سیارهٔ سنگی است یعنی به جای آنکه مانند سیارهٔ هرمز (مشتری) یک غول گازی باشد، از خاک و سنگ ساخته است. کره زمین در جرم و حجم در بین چهار سیارهٔ سنگی سامانهٔ خورشیدی در جایگاه نخست قرار دارد. همینطور زمین در بین آنها از بيش ترین چگالی و گرانش سطحی، نیرومندترین میدان مغناطیسی و سریع ترین سرعت در گردش برخوردار است و شاید تنها سیاره ای است که صفحه های زمین ساخت بشقابی آن فعالند.

- شکل کره زمین:

شکل زمین مثل یک کره است با این تفاوت که بر روی دو قطب آن و در راستای محور بین آن دو، دچار پهن شدگی و در گرداگرد استوا دچار بیرون زدگی شده است. این بیرون زدگی در ناحیهٔ استوا، به دلیل گردش کره زمین ایجاد شده است و سبب ایجاد اختلاف ۴۳ کیلومتری بین قطر زمین در مدار استوایی و قطر آن میان دو قطب شده است.

- ساختار درونی کره زمین:

درون کره زمین را مثل دیگر سیاره های خاکی میتوان بسته به تفاوت های شیمیایی و فیزیکی که در آن دیده می شود، به چند لایه تقسیم کرد. داخل زمین را میتوان متشکل از چهار بخش دانست:

۱- پوسته کره زمین:

پوسته کره زمین، لایه ای است که بیش از همه می شناسیم، ضخامتی در حدود ۳۰ کیلومتر در زیر قاره ها دارد ولی ضخامت آن در اقیانوس ها به ندرت از ۵ کیلومتر فراتر می شود. تجزیهٔ شیمیایی نشان می دهد که پوسته تقریباً از ۴۷ درصد اکسیژن، ۲۸ درصد سیلیسیم، ۸ درصد آلومینیوم، ۵ درصد آهن و درصدهای کمی از تعداد زیادی عناصر دیگر تشکیل شده است.

۲- جبه (گوشته) کره زمین:

جبه کره زمین که تا عمق بین ۲۹۰۰ و ۳۱۰۰ کیلومتر ادامه پیدا می کند، از نظر شیمیایی بطور عمده متشکل از سیلیکات هایی آکنده از منیزیوم و آهن است. ناپیوستگی موهو، که به نام کاشف آن آندریا موهورویچ، زمین فیزیکدان یوگسلاو نامیده شده، مرز بین پوسته و جبه است.

۳- هسته ی بیرونی کره زمین:

دمای هستهٔ بیرونی کره زمین به اندازه ای زیاد است که فلزات را در این لایه به شکل مایع درآورده است و این لایه از فلزات ذوب شدهٔ آهن و نیکل ساخته شده است. آهن و نیکل دو فلز مهم هستند که در همه جای کره زمین یافت میشوند (در سطح زمین به حالت جامد یافت میشوند) که این فلزات آلیاژ (مخلوطی از عناصر فلزی) بسیار گرمی در هستهٔ بیرونی می سازند که دمای آن حدود °۴٬۰۰۰ تا °۵٬۰۰۰ سانتیگراد است. علاوه بر آهن و نیکل، مقدار چشم گیری گوگرد نیز در این لایه وجود دارد. از آن جا که زمین، توپی فلزی (هسته) در وسط خود دارد، همهٔ این سیاره مغناطیسی است و دانشمندان بر این باورند که هستهٔ بیرونی همان چیزی است که میدان مغناطیسی زمین را کنترل می کند. میدان مغناطیسی زمین مثل یک حباب عمل می کند و از زمین در برابر ذرات باردار شناور اطراف منظومهٔ خورشیدی مانند ذرات بارداری که از خورشید می آیند، مراقبت می کند.

آتشفشان، روزنه ای در سطح کره زمین است که سنگ های گداخته به بیرون پرت می شود

۴- هسته ی درونی کره زمین:

هستهٔ درونی کره زمین اکثرا از آهن ساخته شده است. هرچند دما در هستهٔ درونی بسیار زیاد است، ولی به علت فشار بسیار زمین، آهن نمی تواند ذوب شود و جنس هستهٔ درونی جامد است. هسته بطور منظم در حال حرکت است و می چرخد و دانشمندان بر این باورند که هستهٔ درونی سریعتر از بقیهٔ قسمت های زمین می چرخد.

- گرما:

گرمای ناشی از یکپارچگی کره زمین در اثر نیروی گرانشی بین اجزای آن (نزدیک ۲۰٪) و گرمای تولید شده در اثر واپاشی هسته ای (۸۰٪) به اتفاقِ هم، سبب گرم شدن درون زمین می شوند. ایزوتوپهای اصلی که سبب پیدایش این گرما می شوند عبارتند از: پتاسیم ۴۰، اورانیم ۲۳۸، اورانیم ۲۳۵ و توریم ۲۳۲.

- صفحه های زمین ساخت یا زمین ساخت صفحه ای:

کره زمین از صفحاتی (به انگلیسی: صفحات تکتونیکی) تشکیل می شود که در کل شامل ۷ یا ۸ صفحهٔ اصلی، که در مواردی خود از تعدادی صفحات کوچک تشکیل میشوند، ساخته شده است. این صفحات به صورت مداوم در حال حرکت هستند و بر اثر برخورد این صفحات پدیده هایی همچون زلزله گسل، شکستگی ها، تشکیل کوهها تشکیل درازگودالها و چین خوردگی و دیگر پدیده ها حاصل می شوند.

میزان حرکت این صفحات کره زمین از کم ترین حد ۰ میلی متر در سال تا بيش ترین حد ۱۰۰ میلی متر در سال، بسته به نوع، جایگاه و شرایط آنها تخمین زده می شود. صفحات شکل دهندهٔ پوستهٔ زمین بطور کل از دو نوع سنگ کره های اقیانوسی و سنگ کره های قاره ای کلفت تر تشکیل میشوند که هر نوع پوسته های خاص خود را دارند. صفحات پوستهٔ زمین (به انگلیسی: تکتونیک) بدین دلیل قابلیت حرکتی دارند که سنگ کُره های پوشانندهٔ سطح زمین دارای جِرم حجمی و نیروی بیشتری در مقایسه با لایه های زیرینِ خود به نام سست کُره هستند.

هر لرزش ناگهانی کره زمین ناشی از عبور امواج لرزه ای از بین سنگ های زمین است

- سطح کره زمین:

پستی و بلندی های کره زمین از جایی به جای دیگر تفاوت می کند. نزدیک به ۷۰٫۸٪ سطح زمین پوشیده از آب است و بیشتر فلات قاره پایین تر از تراز دریا است. خاکی که در زیر آب ها قرار دارد خود دارای رشته کوه، دره و آتشفشان زیر آب است. ۲۹٫۲٪ باقی مانده از سطح کره زمین که از آب پوشیده نیست از کوه، بیابان، جلگه و دیگر پدیده های زمین شناسی ساخته شده است.

- آب کُره یا هیدروسفر:

کره زمین تنها سیاره منظومه شمسی (سامانهٔ خورشیدی) است که دارای مقدار زیادی آب مایع در سطح خود می باشد. آب، رکن اساسی تشکیل و ادامه حیات در زمین، دارای خواص فیزیکی و شیمیایی میباشد که این خواص در هیچ کدام از گونه های دیگر مواد دیده نشده است.

- هواكره:

اتمسفر زمین یا جو زمین یا هواسپهر زمین بالاترین بخش تشکیل دهندهٔ سیارهٔ زمین است که مخلوطی از گازهای گوناگون است. هواكره نیز مانند دریاها و پوسته کره زمین، معدنی سرشار از مواد شیمیایی است و ظرفی برای دور ریختن مواد شیمیایی زائد نیز به شمار می آید. ما به هنگام تنفس، سوزاندن سوخت ها و اجرای فرآیندهای صنعتی مختلف از بعضی گازهای موجود در هواكره استفاده می كنیم.

کره زمین هیچ حلقه ای ندارد

پدیده ها و بلایای طبیعی کره زمین

>> زمین لرزه:

هر لرزش ناگهانی کره زمین ناشی از عبور امواج لرزه ای از بین سنگ های زمین است. زمانی که انرژی در پوستهٔ زمین ذخیره می شود، امواج لرزه ای تولید می شود. این امواج در اثر آزاد شدن، بر سنگ های زمین فشار می آورند و در اثر شکستی و لغزش این سنگ ها، زمین لرزه رخ می دهد. زمین لرزه اکثراً در امتداد گسل های زمین شناسی رخ می دهد. بزرگترین خطوط های گسل زمین در حاشیه و کنارهٔ بشقاب های زمین ساختی وجود دارد.

>> سیل:

سیل سرریز آبی است که باعث غرق شدن زمین هایی که در حالت عادی خشک هستند می گردد. سیل امکان دارد به جریان حاصل از جزر و مد نیز اطلاق شود.

>> سونامی:

سونامی معمولاً توسط یک زمین لرزه یا لغزش زیر آبی و ساحلی یا فوران آتشفشان رخ می دهد و شامل امواج فاجعه بار اقیانوسی است. بعد از اتفاق افتادن زمین لرزه یا بعضی پدیده های طبیعی دیگر، امواج نوسانی ساده ای بر روی سطح اقیانوس ها شکل می گیرد و گسترش می یابد. آتشفشان، روزنه ای در سطح کره زمین است که سنگ های گداخته به بیرون پرت می شود و بسیار سرد است و بوی بدی دارد خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می کنند. فعالیت آتشفشانی با برون افکنی سنگ های مذاب، با گذشت زمان، سبب پیدایش کوه های آتشفشانی بر سطح زمین شده است. آتشفشان ها معمولاً در نقاطی یافت میشوند که صفحه های سخت پوسته زمین ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند. درون زمین، تودهٔ سنگ های آذرین با حرارت بسیار زیاد وجود دارد که ماگما (تَفتال) نامیده می شود. ماگما، با رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شده و گُدازه نامیده می شود که این فرآیند سبب تشکیل آتشفشان می شود.

قطر کره زمین، از قطب شمال تا جنوب از قطر بین دو نیمه زمین کم تر است

رازها و حقایقی درباره کره زمین

- کره زمین جای زیبایی برای زندگی و تفحص است و این کره ی خاکی ویژگی های حمایت از زندگی زیادی دارد و بطور مداوم در حال تغییر است. دانشمندان و زمین شناسان زیادی زمین و دیگر سیارات را کاوش و بررسی نموده اند.

- یک واقعیت شگفت انگیز در خصوص کره زمین، این است که ۹۹ درصد از تمام گونه های مختلفی که تابحال روی زمین وجود داشته اند، منقرض شده اند.

- فصل ها بر روی کره زمین، طبق تمایل و شیب زمین در مقابل خورشید است. محور چرخش زمین در زمان چرخش دور خورشید، شیب ۲۳.۴ درجه ای دارد.

همیشه یک طرف ماه به سمت کره زمین است

- قطر کره زمین، از قطب شمال تا جنوب از قطر بین دو نیمه زمین کم تر است بدین ترتیب، زمین یک گوی کامل نیست و این تفاوت در قطرها به علت چرخش زمین است.

- کره زمین هیچ حلقه ای ندارد. هرچند مشتری ۴ حلقه و زحل ۴ حلقه اصلی و ۳ حلقه ضعیف تر دارد.

- همیشه یک طرف ماه به سمت کره زمین است، به این معنی که هم زمان با ماه می چرخد.

- کره زمین، تنها سیاره در منظومه شمسی (سامانهٔ خورشیدی) است که آب میتواند در هر سه حالت جامد، مایع و گاز در آن وجود داشته باشد.

هستهٔ درونی کره زمین اکثرا از آهن ساخته شده است

گردآوری: بخش علمی سرپوش