خطر زلزله مخرب برای پایتخت چقدر است؟ | ۱.۵ میلیون نفر در معرض خطر زلزله احتمالی تهران

آنگونه که مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری اعلام کرده است، ۱۵ درصد از جمعیت شهر تهران معادل ۱.۵ میلیون نفر در واحدهای مسکونی مستقر در بافت فرسوده زندگی می‌کنند. این جمعیت به دلیل ناپایداری بافت فرسوده در برابر زلزله احتمالی تهران در معرض آسیب قرار دارند.

از این رو، کارشناسان، مسوولان و نمایندگان مجلس مدام به بازسازی بافت‌های فرسوده این شهر توصیه می‌کنند. اما با توجه به بررسی نقطه نظرات کارشناسان به نظر می‌رسد، جمعیت یا بخش‌های بیشتری از شهر تهران در معرض مخاطرات زلزله احتمالی قرار دارند، چه آنکه بسیاری از واحدهای مسکونی ساخته شده طی یکی دو دهه اخیر فاقد استانداردهای لازم برای مقاومت در برابر زلزله‌های شدید هستند.

همچنین وجود چندین هزار رشته قنات در تهران و همزمان سرایت بیماری فرونشست زمین - که از آن به عنوان زلزله خاموش یاد می‌شود- به بخش‌های جنوبی تهران و وجود برخی مخاطرات از جمله امکان انفجار در تاسیسات گاز شهری به هنگام وقوع زلزله از جمله سایر عواملی هستند که نگرانی‌ها نسبت به زلزله احتمالی پایتخت را تشدید کرده و می‌کند.

محمد آیینی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری در گفت‌وگو با فارس با اشاره به میزان بافت فرسوده در شهر تهران اظهار کرد: به استناد بافت خالص شهری پایتخت، ۵ درصد از فضای شهری تهران در زیر مجموعه تعریف بافت فرسوده قرار می‌گیرد.

۱۵ درصد از جمعیت شهر تهران معادل ۱.۵ میلیون نفر در مسکن‌هایی زندگی می‌کنند که در بافت فرسوده قرار گرفته است. وی افزود: ۵۰ درصد از بافت فرسوده تهران نوسازی شده است و ۵۰ درصد دیگر معادل ۲.۵ درصد فضای خالص شهری همچنان نوسازی و بهسازی نشده است. فارغ از تمامی مزایای نوسازی بافت فرسوده، این مساله می‌تواند زمینه کاهش جدی خسارات جانی و مالی در بلایای طبیعی از جمله زلزله را فراهم کند.

اهمیت نوسازی بافت فرسوده

او تاکید کرد: واحدهای مسکونی بافت فرسوده اصولا سازه‌ای برای مقاومت در برابر زلزله ندارند و در صورت وقوع این پدیده، می‌تواند جان مردم را به خطر بیندازد. نوسازی واحد مسکونی مطابق مقررات ملی ساختمان باعث می‌شود تا زلزله‌های تا ۷.۵ ریشتر بدون خسارت جانی باشد.

این مقام مسوول در تشریح احتمال تبعات وقوع زلزله در تهران گفت: کل جمعیت مستقر در بافت فرسوده در معرض خطر زلزله هستند و این خطر به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر این افراد اثرگذار است.

آیینی بیان کرد: امیدواریم با توسعه روند نوسازی بافت فرسوده در کمترین زمان ممکن زمینه حذف این بافت از فضای شهری مهیا شود، کما اینکه با اجرای طرح‌های تشویقی جدید در برخی مناطق تهران شاهد رشد ۴۸۰ درصدی صدور پروانه‌های ساختمانی هستیم.

مردم را مطلع کنیم

در این حال، اقبال شاکری، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی بر این باور است که اگر مردم را به خوبی متوجه خطرات عقب ماندگی در حوزه مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده بشوند و همچنین اطلاعات دقیقی از تسهیلاتی که می‌توانند در این حوزه برخوردار شوند در اختیار آنان قرار دهیم قطعا خود مردم پیش قدم شده و در این زمینه همکاری خواهند کرد.

شاکری در گفت‌وگو با ایسنا، تصریح کرد: به نظر می‌رسد ما باید در این حوزه مقداری مساله را برای مردم تبیین کرده و آنها را در جریان ضرورت انجام این کار قرار دهیم تا خود مردم برای انجام کار به میدان بیایند. ما فکر می‌کنیم همه کارها باید توسط دولت انجام شود.

متاسفانه ما به خوبی با مردم گفت‌وگو نمی‌کنیم و آنها را در جریان مسائل قرار نمی‌دهیم. همانند گروه‌های جهادی که در همه حوادث برای کمک به صحنه می‌آیند ما نیز باید یکسری گروه جهادی برای بازسازی بافت فرسوده درنظر بگیریم.

مصوبه و منابع کافی  برای مقاوم‌سازی داریم

وی تاکید کرد: این گروه‌ها در هر محله با مردم گفت‌وگو کرده و پل ارتباطی بین سازندگان و مالکان برقرار خواهند کرد. مردم باید پای کار بیایند. آنگاه شاهد رونق ساخت و ساز ایمن در سطح کشور خواهیم بود. مصوبه و منابع به اندازه کافی برای انجام این کارها وجود دارد اما نمی‌دانم چرا از آن استفاده نمی‌کنیم. دولت نباید نقش تصدی‌گری در این حوزه بر عهده داشته باشد. تنها راه این است که از تسهیلات قانون جهش تولید مسکن و استفاده از داریی‌های دولت برای ساخت و ساز خانه‌های جدید و بهسازی و مقاوم‌سازی بافت فرسوده استفاده شود.

وی افزود: کاملا عقب افتادگی در این حوزه قابل احساس است. متاسفانه در طول سال‌های گذشته ما متوجه اهمیت این موضوع نشدیم و بدین‌ترتیب مردم هستند که در خطر قرار می‌گیرند. به نظر می‌رسد اگر مردم را به خوبی متوجه خطرات عقب ماندگی در این حوزه کنیم و همچنین اطلاعات دقیقی از تسهیلاتی که می‌توانند در این حوزه برخوردار شوند در اختیار آنان قرار دهیم قطعا خود مردم پیش قدم شده و در این زمینه همکاری خواهند کرد.

آخرین زلزله بزرگ تهران کی رخ داد؟

به گزارش «تعادل»، آخرین زلزله بالای ۴ ریشتر تهران در دومین ماه از سال ۱۳۹۹ به وقوع پیوست. زلزله‌ای با قدرت ۵.۱ ریشتر ۴۸ دقیقه بامداد جمعه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ در ۷ کیلومتری گسل مشا و ۶ کیلومتری شهر دماوند رخ داد و شهرهای اطراف از جمله تهران و کرج را لرزاند و جان دو نفر از هموطنان را نیز گرفت.

این زلزله اگر چه خسارت مالی در پی نداشت، اما بعد از زلزله ۲۸ آذر سال۱۳۹۶، ‌دومین زلزله شدید در پایتخت طی یک دهه اخیر به شمار می‌رود. زلزله سال ۹۶ در مرز استان البرز و تهران و نزدیک ملارد ثبت شده بود و از همین رو، زلزله شناسان در آن زمان نگران تحریک شدن گسل شمال تهران توسط زلزله ملارد طی یک دوره سه ماهه بودند، اما دوره سه ماهه گذشت و گسل شمال تهران که توان ایجاد زمین لرزه بین ۷ تا ۷.۵ ریشتر را دارد، تحریک نشد. بامداد جمعه اما گسل مشا فعال شد و نگرانی زیادی را برای مردم ایجاد کرد.

دوره بازگشت زمین لرزه در تهران

پیش از این، علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در مقاله‌ای دوره بازگشت زمین‌لرزه در تهران را محاسبه و اعلام کرده است. براساس محاسبات او، میانگین آماری دوره بازگشت زلزله‌های ۷ریشتری و بالاتر از آن در شعاع ۱۵۰ کیلومتری تهران حدود ۱۵۹ سال است و آخرین زلزله با این قدرت در سال ۱۸۳۰ رخ داده است.

به گزارش «تعادل» بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی بیت‌اللهی، مشخص می‌شود که تهران در سال ۱۹۸۹ میلادی از مرز میانگین آماری زلزله ۷ریشتری و بالاتر از آن (یا همان ۱۵۹ سال) گذشته و تاکنون ۳۰ سال از آن مرز زمانی عبور کرده است و در واقع در وقت اضافی دوره بازگشت زلزله قرار دارد.

بر این اساس، برای زلزله تهران، توجه به زلزله ۶ و بزرگ‌تر از آن و حداکثر شعاع ۱۵۰ کیلومتری اطراف مرکز شهر تهران باید مورد توجه باشد. بر اساس آمار از سال ۷۴۳ میلادی تا آخر سال ۱۳۹۸ در شعاع ۱۵۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران، ۱۵ زلزله با بزرگی ۶ و بزرگ‌تر از آن رخ داده است که آخرین زلزله ثبت شده مربوط به زلزله بلده کجور در سال ۲۰۰۴ است.

در این زلزله شهر تهران اندکی لرزید، ولی آسیبی در شهر رخ نداد. دوره بازگشت زلزله ۶ (۶ و بزرگ‌تر از آن)، حاصل تقسیم دو عدد ۱۲۷۵ سال بر ۱۵ (تعداد زلزله‌های ۶ و بزرگ‌تر از آن) خواهد بود که برابر ۸۵ سال می‌شود.

به بیان روشن‌تر در محدوده‌ای به شعاع ۱۵۰ کیلومتری اطراف نقطه مرکزی شهر تهران، بر اساس آمار و کاتالوگ زلزله‌های تهیه شده، به‌طور متوسط هر ۸۵ سال یک‌بار زلزله‌ای به بزرگی ۶ یا بزرگ‌تر از آن رخ می‌دهد که معنی آن در واقع وقوع قطعی زلزله در هر ۸۵ سال نیست که بگوییم چون زلزله بزرگ‌تر از ۶ در سال ۲۰۰۴ در اطراف تهران رخ داده، بنابراین تا ۲۰۹۰ زلزله ۶ و بزرگ‌تر از آن نخواهیم داشت! بلکه ۸۵ سال عدد میانگین است. 

در همین دوره زمانی (۷۴۳- ۲۰۱۸)، تعداد زلزله‌های رخ داده با بزرگی ۷ و بزرگ‌تر از آن، ۸ زلزله است. دوره بازگشت زلزله ۷ (زلزله‌های ۷ و بالاتر)، برابر ۱۵۹ سال می‌شود که معنی آن، میانگین زمانی ۱۵۹ ساله برای رخداد زلزله‌های ۷ و بزرگ‌تر از آن، در شعاع ۱۵۰ کیلومتری اطراف تهران است.

برای زلزله ۷ و بزرگ‌تر از آن نیز، آخرین زلزله اطراف تهران، زلزله سال ۱۸۳۰ میلادی است که در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شرق تهران (از مرکز شهر) بین شهر دماوند و شهر فیروزکوه (۲۵ کیلومتری غرب فیروزکوه به سمت دماوند) قرار دارد. بر اساس نوشته‌های تاریخی، در اثر این زلزله در تهران، خرابی‌هایی به بار آمد و عمارت سفارت بریتانیا نیز آسیب دید (فاصله ۱۰۰ کیلومتری فاصله نسبتا زیادی است و تا مرکز تهران، شتاب زلزله به اندازه زیادی کاهش پیدا می‌کند).