دکتر علی بیت‌اللهی در گفت و گو با ایسنا، به بیان جزئیات رخداد لرزه‌ای دامغان استان سمنان اشاره کرد و افزود: بر اساس گزارش مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران از ساعت ۷ و ۳۹ دقیقه صبح روز پنجشنبه ۱۳ تیرماه ۱۳۹۸ تا ساعت ۱۱ و ۴۱ دقیقه همان روز، ۱۳ زمین لرزه در ۳ کیلومتری غرب دامغان رخ داد.
وی با تاکید بر اینکه به جز زمین‌لرزه کوچک اول، رخداد سایر زمین‌لرزه‌ها در یک بازه کوتاه تقریباً یک و نیم ساعته به وقوع پیوسته است، خاطرنشان کرد: این زلزله‌ها در محدوده غرب دامغان فرم خوشه‌ای تجمع زمین لرزه‌ها را نشان می‌دهد.
موقعیت خوشه‌ای لرزه‌ای شرق دامغان بیت اللهی با بیان اینکه محدوده مرکز خوشه لرزه‌ای از مرکز شهر دامغان ۲۸ کیلومتر فاصله داشته و در غرب این شهر واقع شده است، اضافه کرد: این زلزله‌ها در ۱۵ کیلومتری شمال(اندکی به غرب) شهر "امیریه" نیز جانمایی می‌شوند. درباره شدت زلزله‌ها و خسارت و تلفات براساس استعلام از دبیر کارگروه زلزله استان سمنان، خسارت عمده‌ای در محدوده شهر دامغان گزارش نشده است.
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در عین حال ادامه داد: بنا بر اعلام مردم ساکن شهر دامغان، در اثر وقوع زلزله ۴.۷ روز گذشته مردم سراسیمه از خانه‌ها بیرون آمدند ضمن آنکه شرکت کنندگان کنکور سراسری در شهر دامغان به طور سراسیمه سالن امتحان را ترک و به محوطه باز آمدند.
به گفته وی با توجه به مشاهدات و اظهارات ساکنین شهر دامغان این در حالی است که این منطقه در ۳۰ کیلومتری شرق محل رخداد خوشه لرزه‌ای ۱۳ تیرماه واقع شده است و شدت این زمین‌لرزه در شهر دامغان بر اساس جدول شدت مرکالی، حدود ۴ در مقیاس مرکالی اصلاح شده است.
گسل مسبب زلزله ۱۳ تیر
بیت اللهی در خصوص گسل مسبب این زمین لرزه توضیح داد: با جانمایی زلزله‌های رخ داده بر روی نقشه گسلهای شناسایی شده منطقه، به نظر می‌رسد که امتداد گسل "آستانه" و "دامغان" در محدوده پراکنش زمین لرزه‌های رخداده واقع شده است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین گسل فعال و کاری "عطاری" نیز در جنوب این خوشه لرزه‌ای امتداد دارد و به نظر می‌رسد که محدوده رخداد زمین لرزه‌های غرب دامغان در یک زون فعال و محدوده گره تکتونیکی لرزه‌زا قرار گرفته که احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ‌تر در این ناحیه دور از انتظار نیست.
خوشه لرزه‌ای شرق دامغان و گسله های اطراف آن وی یادآور شد: محدوده شرق دامغان در مرز بین کوه و دشت که حد فاصل ارتفاعات البرز جنوبی از ایران مرکزی است، تحت تأثیر عوارض عمده تکتونیکی منطقه نظیر گسلهای "آستانه"، "دامغان" و "عطاری" به شدت تکتونیزه و لرزه‌زا است.
زلزله‌های تاریخی که به گسل آستانه نسبت می‌دهند
بیت‌اللهی با اشاره به ویژگی‌های گسل آستانه توضیح داد: در باختر روستای "آستانه" در شمال باختری شهر دامغان و در دره رودخانه آستانه، دو گسل موازی و کنار هم با راستای شمال خاوری-جنوب باختری دیده می‌شود که در نزدیکی ۱۰ کیلومتری جنوب باختر آستانه، رسوبات آبرفتی کواترنر را به روشنی بریده و همراه با آبراهه‌های پهنه، به شکل چپ‌بر جابجا کرده است. علاوه بر آن رویه‌های تخت سه گوش زیبایی نیز در رسوبات کواترنر این پهنه به وجود آورده است.
وی ادامه داد: در دو تا سه کیلومتری جنوب باختری "چشمه علی" نیز به روشنی دیده می‌شود که پای "باد زن" آبرفتی بزرگی به درازای چند ۱۰ متر به وسیله گسل "آستانه" بریده شده است. این گسل با راستای شمال شرقی – جنوب غربی، مسیر رودخانه آستانه را در ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر دامغان می‌پیماید و دارای ساز و کار "فشاری راستا لغز چپگرد" و آثار آن به وضوح در راستای دره آستانه قابل تشخیص است.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات، با تاکید بر اینکه گسل آستانه، "جنبا" بوده و نهشته‌های جوان دره آستانه را به صورت چپگرد بریده است، خاطرنشان کرد: گسل آستانه به سبب نزدیکی با مرز جنوبی البرز و وجود رسوبات آبرفتی کواترنر در کنار آن، به روشنی جنبش جوان کواترنر را نشان می‌دهد و در ادامه این گسل به سوی جنوب باختری به کوه "اورا" در شمال سمنان می‌رسد.
به گفته وی درازای گسل آستانه حدود ۷۹ کیلومتر برآورد شده و ساز و کار آن راندگی با مؤلفه راستا لغز چپ بر است و احتمال می‌رود خرابی دژ "فوالد محله" به سبب جنبش گسل آستانه باشد.
بیت‌اللهی همچنین تاکید کرد: ممکن است جنبش این گسل سبب رویداد زمین لرزه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی "کومس"، با بزرگی ۷.۹ Ms باشد که در اثر آن ۴۵۰۰۰ نفر کشته شدند.
گسل دامغان
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه گسل "دامغان" با راستای نزدیک به شرقی – غربی از ۱۰ کیلومتری شمال دامغان می‌گذرد، گفت: بخش درازتری از این گسل در برگ زمین شناسی دامغان به مقیاس یک صد هزارم سازمان زمین شناسی به صورت گسل کواترنر برداشت شده ولی ساز وکار آن در روی این نقشه روشن نشده است.
وی با بیان اینکه این گسل در حدود ۱۰۰ کیلومتر درازا داشته و درازای بخش مستقیم آن در شمال دامغان ۵۳ کیلومتر است، یادآور شد: هر چند ساز و کار این گسل به دقت روشن نیست، ولی آشکار است که در پهنه باختر "ده مال" تا شمال "تاق"، بخش شمالی گسل بالا آمده و بخش جنوبی آن فرو افتاده است ضمن آنکه در شمال "تاق" و ۳۲ کیلومتری شمال خاوری دامغان گسل دامغان میان "کنگلومرای" چین خورده نئوژن پسین(در بخش شمالی) و "بادزن" آبرفتی کهن و جوان کواترنر(در بخش جنوبی) قرار گرفته است.
محقق حوزه مخاطرات، با تاکید بر اینکه به نظر می‌رسد گسل دامغان از دو بخش بنیادی "خاوری" و "باختری" ساخته شده است، اظهار کرد: در بخش خاوری گسل از شمال دامغان تا "ده ملأ بلوک شمالی کشیده شده و بلوک جنوبی فرو افتاده است (گسل فشاری پرشیب با شیب به سوی شمال) و این در حالی است که در بخش باختری آن از شمال دامغان و باختر سیاهکوه به سوی "آهوانو" (بلوک شمالی فرو افتاده و بلوک جنوبی) امتداد دارد (سل فشاری با شیب به سوی جنوب).
به گفته وی، وجود رویه‌های تخت سه گوش در دیواره‌های شمالی گسل دامغان، نشان دهنده وجود مؤلفه راستا لغز، افزون بر مؤلفه شاغولی در جنبش گسل دامغان است. با این وجود هیچ گونه جابجا شدگی راستا لغز از بررسی آبراهه‌های موجود بر روی نگاره‌های هوایی در درازای گسله دامغان هنوز پیدا نشده است.
بیت اللهی ادامه داد: در سوی دیگر "دامغان رود"، ادامه غربی گسل دامغان به مرز بین "کنگلومرای" نئوژن و سازند شمشک در پای رشته سفیدکوه می‌رسد. این مرز گسلهای است معکوس که در راستای آن بلوک جنوبی(سازندهای مزوزوئیک) بالا آمده و با لایه‌های جوان‌تر، همبر شده‌اند. از این رو می‌توان گفت که گسل دامغان پیامد پویایی یک گسل کهن است ولی تاکنون هیچ گونه داده لرزه خیزی از گسل دامغان در دست نیست.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اضافه کرد: از این رو امکان دارد زمین لرزه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی "کومس" با بزرگی ۷.۹ که نیمی از شهر دامغان را ویران کرد به سبب جنبش این گسل روی داده باشد. همچنین ممکن است رویداد زمین لرزه ۹ ژانویه ۱۹۸۲ که مرکز آن بر روی و یا نزدیکی گسل شمال دامغان قرار می‌گیرد، در پیوند با جنبش این گسل باشد. علاوه بر آن زمین لرزه سال ۱۸۳۰ میلادی در این منطقه را به گسل دامغان نسبت می‌دهند.
راندگی عطاری
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات مسکن، با بیان اینکه راندگی "عطاری" در ۲۵ کیلومتری جاده تهران – مشهد، بین دشت سمنان و "قوشه" واقع شده است، گفت: این راندگی دارای راستای شمال غرب – جنوب شرق در بخش شرقی گسل و راستای شمال شرق – جنوب غرب در بخش غربی گسل و درازای ۳۲.۵ کیلومتر است. این گسله در بخش شرقی دارای شیب به سوی غرب – جنوب غربی بوده و سنگ‌های گوناگون آتشفشانی سازند کرج را بریده است و در بخش غربی دارای شیب به سوی جنوب – جنوب شرقی است.
بیت اللهی با تاکید بر اینکه سمت غرب این گسل در دشت سمنان، به وسیله آبرفت پوشیده شده است، ادامه داد: چنانچه گسل عطاری با گسل سمنان یکی شده باشد، نقطه به هم پیوستن آنها به احتمال زیاد در غرب کوه "سرخ" است. راندگی عطاری بر روی خطواره مغناطیسی قرار ندارد هیچ گونه داده سنی دقیق و لرزه خیزی از راندگی عطاری در دست نیست.
وی زلزله‌های یک ماه اخیر این منطقه را مطابق تصویر ذیل عنوان کرد:
زمین لرزه‌های یکماهه منطقه اطراف خوشه لرزه‌ای غرب دامغان بیت‌اللهی خاطرنشان کرد: در طول این مدت، حدود ۳۱ زمین لرزه در محدوده به مراتب وسیع‌تر و تا دریای مازندران در شمال رخ داده است. در غرب دامغان و در حوالی پهنه جانمایی خوشه لرزه‌ای روز گذشته، در مدت یک ماه پیش به جز زمین لرزه‌های ۱۳ تیرماه، زلزله دیگری گزارش و به نقشه در نیامده است. از این رو به نظر می‌رسد حالتی از سکون لرزه‌ای بر منطقه تکتونیزه غرب دامغان حاکم بوده و تجمع تنش صورت گرفته است که با رخداد ۱۳ زمین لرزه در روز ۱۳ تیرماه و در بازه زمانی کمتر از دو ساعت، بخشی از تنش رها شده است. این منطقه محل رخداد زمین لرزه‌های تاریخی بزرگی است و اینکه لازم است رژیم لرزه خیزی آن به دقت مورد پایش قرار گیرد.
مراکز جمعیتی نزدیک به خوشه لرزه‌ای غرب دامغان
بیت اللهی جمعیت شهر دامغان را حدود ۶۰ هزار نفر و در فاصله ۳۰ کیلومتری از محدوده رخداد خوشه لرزه‌ای با بزرگی ۴.۷ دانست و گفت: علاوه بر آن شهر کوچک "امیریه" نیز از توابع شهرستان دامغان با جمعیتی در حدود ۳۶۰۰ نفر در جنوب رومرکز زلزله‌ها واقع شده است. این دو شهر نزدیک به رومرکز زلزله‌های ۱۳ تیرماه غرب دامغان، حدود ۱۹۲۰۰ واحد مسکونی داشته که ۸۷۰۰ واحد آن فاقد اسکلت و بنایی است.
وی با تاکید بر اینکه ۱۰ آبادی در فاصله حداکثر ۲۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۴.۷ روز گذشته دامغان واقع شده است، افزود: بزرگترین روستای نزدیک به رومرکز زلزله‌ها، روستای "آستانه" با ۵۵۰ نفر جمعیت است که نام گسل معروف و لرزه زای آستانه هم از نام این روستا گرفته شده است. دو آبادی "سیاه پره" و "سرحده" نزدیکترین آبادی‌ها به رومرکز زلزله‌ها بوده و در فاصله ۱۰ کیلومتری آن قرار دارند. مجموع جمعیت روستایی در شعاع ۲۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۲۹۲۵ نفر بوده که در ۹۲۰ واحد مسکونی زندگی می‌کنند و از این تعداد واحد مسکونی حدود ۷۴۰ واحد فاقد اسکلت و از نوع بنایی هستند.
آبادی‌های اطراف خوشه لرزه‌ای ۱۳ تیرماه غرب دامغان - 14
- 6
