به گزارش باشگاه خبرنگاران، اسلامی گفت: اینکه فرونشست زمین در اصفهان، چنین آهنگ سریعی گرفته به خاطر آن است که جریان دائمی زاینده رود به عنوان اصلی‌ترین منبع تغذیه کننده آبخوان با تصمیمات نابخردانه از سال ۷۹ به جریان موقتی تبدیل و در حال حاضر هم به عنوان یک کانال آبرسانی کاربری تعریف شده است.
به گفته او از طرف دیگر از همان سال برداشت‌های آب از آبخوان با حفر چاه‌های جدید و عمیق‌تر کردن چاه‌های قدیم بیشتر شده است و اکنون ورودی به آبخوان تقریبا صفر است و خروجی عددی نزدیک به ۳۱۱ یا ۵۱۵ میلیون متر مکعب را نشان می‌دهد.
مطالعات نشان می‌دهد که با این رویه اگر پیش برویم در بدترین حالت هشت سال دیگر و خوشبینانه ۱۵ سال دیگر منابع آبی خشک خواهند شد.
آبخوان دشت سه هزار و ۶۰۰ کیلومتری اصفهان _ برخوار که مساحتی در حدود هزار و ۶۰۸ کیلومتر دارد به صورت یک کاسه یا مخروط است که حجم بیشتر و آب با کیفیت این کاسه را در طول این سال‌ها مصرف کرده ایم و این ۳.۴ میلیارد متر مکعب آب موجود با کیفیت بسیار پایین ته کاسه است که آن هم حریصانه برداشت می‌کنیم.
به گفته مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان برخی از نمایندگان و فعالان محیط زیست و حتی کارشناسان همین تعداد حلقه چاه در این دشت را دلیل اصلی فرونشست زمین عنوان می‌کنند، اما هیچکدام منصفانه نیامدند بگویند که چرا این تعداد حلقه چاه و این میزان برداشت وجود دارد.
اسلامی گفت: سال‌ها بود که کشاورزان شرق از رودخانه زاینده رود برای کشاورزی استفاده می‌کردند، اما زمانی که بحث انتقال آب از حوزه زاینده رود انجام شد و رودخانه خشکانده شد؛ حقابه داران با فشار به آبخوان و برداشت از سفره باعث افت سطح آبهای زیرزمینی و به تبع آن فرونشست زمین شدند پس باید علت اصلی همه این معضلات را در جاری نبودن زاینده رود دانست.
***
بحران فرونشست در ۱۸ استان کشور
روزنامه اعتماد نوشت: به دنبال هشدار‌هایی که از دو سال قبل درباره جدی شدن خطر فرو نشست در ۱۸ استان کشور و تبعات خشکسالی و کاهش شدید عمق آبهای زیرزمینی مطرح بود، طی روز‌های گذشته، گزارش‌هایی درباره مشاهدات میدانی و توضیح کارشناسان نشان داد که فرونشست زمین به سطح خانه‌ها و کف خیابان‌ها و بنا‌های تاریخی در سه استان اصفهان، گلستان و آذربایجان غربی رسیده است.
در گزارشی که هفته گذشته پایگاه اطلاع‌رسانی «عصر ایران» منتشر کرد، مشاهدات میدانی خبرنگار حکایت از آن داشت که در فروردین‌ماه امسال، در چهار نقطه اصلی شهر اصفهان فرونشست زمین در خیابان‌های شهر اصفهان رخ داده علاوه بر آنکه ترک‌هایی هم در برخی خانه‌ها و بنا‌های تاریخی شهر مشاهده شده است.
مسوولان استانی البته علت اصلی فرونشست و ترک‌های ایجادشده را شکسته شدن لوله‌های آب و فاضلاب عنوان کرده بودند، اما خبرنگار عصر ایران در گزارش مصوری از ترک‌های ایجادشده در برخی خانه‌ها و بنا‌های تاریخی شهر اصفهان نوشت: «ریختگی خیابان آمادگاه در نوروز امسال و خیابان آپادانا و حکیم نظامی در دو هفته گذشته زنگ خطر را در این شهر به صدا درآورده است.
در حبیب‌آباد و دولت‌آباد، خانه‌ها و دیوار‌ها ترک خورده‌اند و تعمیر چند باره آنها هم فایده‌ای ندارد. بعضی آثار تاریخی اصفهان مانند مدرسه امام صادق در خیابان چهارباغ عباسی و بخش‌هایی از میدان نقش جهان هم ترک‌های فرونشستی را تجربه کرده‌اند.» طبق گزارشی که فروردین‌ماه امسال در خبرگزاری ایلنا منتشر شد، فرونشست در شهر اصفهان، محصول فصلی شدن جریان زاینده‌رود و به دنبال آن، خالی شدن آبخوان و سفره‌های آب زیرزمینی بوده است.
چند ماه قبل، تجمع گسترده‌ای در شهر اصفهان در اعتراض به قطع جریان آب زاینده‌رود شکل گرفت و طی دو هفته آغازین امسال هم، بار دیگر کشاورزان زاینده‌رود در اعتراض به عواقب تامین نشدن حقابه اصفهان، مقابل استانداری اصفهان تجمع کردند، اما به نظر می‌رسد مشکل فرونشست زمین در این استان حالا به یک خطر جدی تبدیل شده است. رضا اسلامی؛ مدیر زمین‌شناسی استان اصفهان، هفته گذشته به خبرنگار ایلنا گفت که راهکار مقابله با فرونشست در اصفهان، ورود آب به آبخوان به معنای برقراری جریان دایمی زاینده‌رود، بدون برداشت آب در بالادست و بدون قطع شدن جریان آب است و چنین راهکاری البته نیاز به دستور و عزم ملی دارد.
طبق اعلام کارشناسان استانی، رقم فرونشست در دشت اصفهان به ۱۵ سانتی‌متر رسیده در حالی که طبق استاندارد جهانی، فرونشست ۴ میلی‌متر به منزله «بحران» است.
اسلامی در صحبت‌های خود تاکید کرده که به دنبال ۴ بار فرونشست طی ۲۰ روز آغازین امسال در شهر اصفهان، تردد شهری و سیستم حمل‌ونقل عمومی مختل شده و معلوم نیست تا چه زمانی، زندگی در این استان به دلیل تشدید خطر فرونشست زمین غیرممکن خواهد شد.
در حالی که به دنبال این هشدارها، اعلام شد که شهر موزه اصفهان، در رتبه اول فرونشست در کشور قرار گرفته، سکوت استاندار اصفهان طی روز‌های گذشته به یک علامت سوال برای فعالان و کارشناسان محیط زیست و زمین‌شناسی تبدیل شده به خصوص که مسوولان استانی در مواجهه با ۴ بار فرونشست زمین در نقاط مختلف شهر اصفهان، گفته‌اند این اتفاق ناشی از خرابی و ترکیدگی لوله‌های فاضلاب شهری بوده است.
ظرف روز‌های اخیر، مسوولان استان گلستان هم اخبار مشابهی درباره تشدید فرونشست در این استان شمالی کشور داشتند و مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان خبر داد که عمق فرونشست در برخی نقاط استان و از جمله شهرستان‌های بندر ترکمن، سرخنکلاته و جلین، به ۳۰ سانتی‌متر رسیده است.
عبدالرحیم لطفی در گفتگو با ایلنا، این عمق فرونشست را برای زیرساخت‌های استان و از جمله مناطق مسکونی و راه‌های درون‌شهری و مواصلاتی خطرناک ارزیابی کرد علاوه بر آنکه به دنبال این هشدار، سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان در اشاره به جزییات نقشه‌های هوایی اعلام کرد که میزان فرونشست زمین در استان گلستان، بیش ازحد مجاز کشوری است در حالی که بیشترین فرونشست زمین و خطرات احتمالی آن درمناطق شمالی استان اتفاق افتاده و به گفته محمد‌رضا سیدالنگی، اگرچه تخلیه آبهای زیرزمینی و تغییر اقلیم آب و هوایی می‌تواند از جمله دلایل فرونشست باشد، اما در استان گلستان، دلیل اصلی، خشکسالی‌های اخیر است.
خطر تاثیرات خشکسالی در تمام استان‌ها در حال تشدید است چنانکه دیروز مدیر پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب، از کسری بزرگ در مخازن آب زیرزمینی کشور خبر داد و اعلام کرد که این کسری، سال به سال هم به ویژه در مناطق مرکزی، خشک و نیمه خشک بیشتر می‌شود. در حالی که کاهش منابع آب زیرزمینی یکی از دلایل موثر در بروز و افزایش فرونشست زمین در مناطق خشک کشور است، اشکان فرخ‌نیا در گفتگو با ایلنا، درباره وضعیت منابع آب در سال جاری گفت: «بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۰ تاکنون) حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش یافته که منجر به تشدید خشکسالی شده است.
سال گذشته در همین زمان ۶۰ درصد مخازن سد‌های کشور پر بود، اما اکنون فقط ۵۰ درصد پر هستند، درواقع تامین آب از منابع سطحی قطعا نسبت به پارسال کاهش خواهد داشت.» در حالی که وضعیت منابع آبهای زیرزمینی در استان تهران هم از نگرانی‌های جدی مسوولان استانی طی ماه‌های اخیر بوده، دیروز عضو کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران درباره سرانجام ارسال لایحه‌ای در زمینه فرونشست زمین از طریق شورای عالی استان‌ها به مجلس، ضمن تاکید بر اینکه یکی از دلایل فرونشست، استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی است، به خبرنگار ایلنا گفت که تمامی اطلاعات در زمینه فرونشست، از سازمان نقشه‌برداری گرفته تا وزارت نیرو، آب و فاضلاب و کشاورزی در حال گردآوری است و یک پایش ملی و کشوری در دست انجام است تا با اتخاذ ضوابط، راهکار‌های جلوگیری از فرونشست مشخص شود.
مسوولان استان آذربایجان غربی هم ظرف روز‌های گذشته نگرانی‌های مشابه داشته‌اند چرا که طبق گزارش‌های استانی، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و رسوبات سه دشت پهناور آذربایجان غربی، استان را در معرض فرونشست زمین قرار داده است. ایلنا گزارش داده که در حال حاضر سه دشت پهناور ارومیه، خوی و سلماس در آذربایجان غربی با خطر فرونشست زمین مواجهند، چون طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، هرسال ۳۲ میلیون مترمکعب کسری آبخوان و اضافه‌برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز در استان اتفاق می‌افتد که این امر خطر فرونشست زمین را تشدید می‌کند. طبق اعلام مدیرکل منابع طبیعی استان، در حال حاضر، استان آذربایجان غربی با فرونشست ۸ الی ۹ سانتی‌متری مواجه است که وضعیت استان را در مرحله بحران قرار داده است.
از سال ۱۳۹۸ و به دنبال انتشار نتایج تحقیقات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، معلوم شد که خطر فرونشست در ۱۸ استان کشور جدی و به وضعیت بحران رسیده است.
در حالی که بنا به هشدار کارگروه ملی مخاطرات طبیعی، حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت شهری، در زون‌های فرونشستی ساکن هستند، در بیش از ۶۰۰ دشت در گستره کشور، فرونشست زمین در حال رخ دادن است و شرایط تعدادی از آنها به حالت فوق بحرانی رسیده به‌طوری که در بعضی از این مناطق، ممنوعیت حفر چاه اعمال شده و در برخی از دشت‌ها هم فقط برای تامین آب شرب مجوز حفر داده می‌شود.
طبق این هشدار، علت این پدیده کاهش سطح آب زیرزمینی است به این معنا که سطح آب درون زمین پایین آمده و حالتی کششی به پایین سطح زمین ایجاد می‌شود.
پاییز ۱۳۹۸، چند مقام مسوول از سازمان نقشه‌برداری کشور، مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تشریح وضعیت فرونشست در استان‌ها و دشت کشور اعلام کردند: «سالانه حدود ۱۸ تا ۲۵ سانتی‌متر فرونشست در سطح کشور در حال رخ دادن است که حداقل ۵ برابر استاندارد جهانی است. بیشترین نرخ فرونشست در استان تهران، مربوط به جنوب و جنوب غرب، جنوب شرق به‌ویژه در مناطق ورامین و قرچک است و پدیده فرونشست در تهران در حال گسترش است، به گونه‌ای که از سوی بزرگراه آزادگان، فرونشست به داخل شهر تهران نفوذ کرده و مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ تهران تحت‌تاثیر فرونشست قرار دارند و چیزی نمانده که فرونشست به میدان آزادی نفوذ کند.
نرخ فرونشست در تهران ۱۸۰ میلی‌متر، شهریار ۳۱۰ میلی‌متر و ورامین ۲۰۰ میلی‌متر در سال است. مراکز جمعیتی نظیر کهریزک و شورآباد در زون فرونشست جنوب و جنوب غرب تهران قرار دارند، در اراضی جنوب ورامین و در حوالی روستای معین‌آباد در حالی با پدیده فرونشست مواجهیم که خطوط راه‌آهن و سه خط بزرگ فشار قوی در این منطقه در معرض مخاطرات این رخداد قرار دارند. پدیده فرونشست زمین در پنج دشت بحرانی استان خراسان رضوی ادامه دارد چنانکه طبق مطالعات انجام شده از ۲۷۱۸ کیلومتر مربع مساحت دشت مشهد، حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع در محدوده فرونشست قرار دارد، در حال حاضر دشت بردسکن از نظر وجود عوارض سطحی شامل درز و شکاف‌های ایجادشده در مناطق مسکونی و دشت نیشابور از نظر نرخ بالای فرونشست زمین، در میان پنج دشت بحرانی استان، در بحرانی‌ترین حالت قرار دارند. نرخ فرونشست در زرند کرمان ۱۲۷ میلی‌متر در سال و سیرجان ۱۱۲ میلی‌متر در سال است.»
***
آژیر خطر فرو نشست زمین در استان زنجان هم به صدا در آمد / ابهر و خرمدره در وضعیت بحرانی
عضو هیأت علمی گروه زمین شناسی دانشگاه زنجان، با اشاره به خطرجدی و خطرناک فرو نشست زمین در شهرستان‌های ابهر و خرمدره ، تاکید کرد: مدیریت استان باید اقدامات بسیار سریع و توام دراین منطقه انجام بگیرد.
به گزارش ایلنا، در سال‌های اخیر یکی از مشکلات اصلی مردم بویژه در استانهایی که با بحران کم آبی مواجهند چگونگی تأمین آب مورد نیاز بخش کشاورزی و صنایع است که بنا به گفته بسیاری از کارشناسان این موضوع می‌تواند باعث درگیری‌های منطقه‌ای شود.در این بین با ورود به سال‌های کم آبی و عوامل تشدید کننده آن و نبود مدیریت کافی در برداشت از منابع آبی وسفره های زیر زمینی استان شاهد فرو نشست زمین‌ها نیز خواهیم دید.
نصراله عباسی، عضو هیأت علمی گروه زمین شناسی دانشگاه زنجان، در گفت وگو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به وجود دو حوضه آبخیز اصلی دراستان زنجان، گفت: حوضه آبخیز قزل اوزن آبریز اصلی استان است که به دریای خزر می‌ریزد و دیگری خرّه رود و ابهر رود هستند که مجموعا جزء حوضه آبخیز ایران مرکزی هستند، کوه‌های بلقیس در جنوب غربی استان تا رشته کوه‌های جنوبی (کوه های سلطانیه) در استان و کوه‌های طارم که در نوار شمالی استان قرار دارند سرچشمه و منبع تغذیه کننده این حوضه‌ها هستند.
عباسی، به رخداد تغییرات اقلیمی در ایران و تغییرات در منابع تغذیه کننده این حوضه ها به محدودیت شدید بارش اشاره کرد و گفت: کمبود بارش باعث کاهش برداشت‌های سطحی آب و در حین حال افزایش برداشت از منابع آب های زیرزمینی نیز شده است.
وی، با اشاره به فرآیند وارد شدن فشار نیروهای سطحی بر اثر برداشت‌های بی رویه آب از طبقات فوقانی بر سفره‌های زیرزمینی، گفت: این نیروها بسته به نوع رسوبات و طبقات و لایه‌های زمین باعث فشرده‌تر شدن رسوب آبخوان‌ها شده و و منجر به حذف فضای بین ذره‌ای و در نتیجه نفوذ پذیری آبخوان‌ها می‌شود که با برداشت بی رویه و بدون مدیریت و کنترل باعث خسارات جبران ناپذیر می شود.
به گفته عباسی، برداشت بی رویه آب، نبود مدیریت کافی و بارش نا کافی همچنین برداشت های کنترل نشده و بدون مدیریت در حوضه های آبخیز زنجان، در۵ دهه گذشته در حوضه آبخیر ابهر رود، که آبخیز شرقی استان است، زمانی آبهای زیر زمینی رودخانه ابهر رود را تغذیه کرده و در واقع ابهر رود یک زاینده رود بوده است که به دلیل حاصلخیز بودن خاک این منطقه از استان و کشت غالب غرق آبی در مزارع این شهرستان، متاسفانه با گسترش بی رویه حفر چاه‌های نیمه عمیق تا عمیق به صورت قانونی یا بعضا غیر قانونی باعث برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی در این منطقه شدند که نه تنها خشک شدن ابهر رود را در پی داشته است بلکه امکان خطر بسیار جدی فرو نشست زمین ها را شاهد باشیم.
عباسی، با اشاره به اهمیت فرونشست زمین در مراکز و مناطق شهری و با وجود تاسیسات و ابنیه‌ها در شهر‌ها و مناطق کشاورزی، تاکیدکرد: این موارد عمده ترین دلایل فرو نشست زمین شده است.
زمین نفوذ ناپذیر باعث سیل می شود
وی تاکید کرد: بدترین ضرر و زیان فرو نشست زمین برای سفره های منابع آبی، فشرده شدن لایه های زمین است که دیگر هیچگاه آبی در این لایه های نفوذ نخواهد کرد و آبخوانی در آنها تشکیل نخواهد شد، در پی همین امر شاهد جاری شدن روان آب های سطحی در روی زمین خواهیم بود.
تغییر الگوی کشت برابر است با مصرف کمتر آب
عباسی، با اشاره به اینکه تنها راه چاره کنترل و مدیریت سخت گیرانه بر روی برداشت آبهای زیر زمینی است، گفت: تغییر الگوی کشت از غرق آبی و روی آوردن به کشت های گلخانه ای باعث کاهش مصرف آب بدون تغییر در تولید و تناژ محصول ضروری است.
این مسئول در استان، هدایت روان آبها در آبخیز مناطق برای تغذیه سفره های زیر زمینی را در جلوگیری از خسارت های آینده مهم برشمرد و گفت: این خسارت ها و یا فرو نشست ها در قسمتهای مختلف استان زنجان باهم فرق دارد.
حال آبخوان‌های دشت ابهر خوب نیست
وی، با اشاره به ضخامت مناسب آبرفت‌ها در حوزه آبخیز ابهررود، یادآور شد: این مناطق دارای آبخوان خوبی بودند ولی با شد افزایش برداشت آبخوان های دشت ابهر در شرایط مطلوب نیست.
عباسی، با بیان اینکه سطح ایستابی دراین منطقه به عمق بیشتری افت داشته است، تاکید کرد: افت سطح ایستابی شدید دراین منطقه وجود دارد.
عضو هیأت علمی گروه زمین شناسی دانشگاه زنجان، با بیان اینکه مناطق غربی استان زنجان، ضخامت رسوبات برای ایجاد آبخوان ها کمتری و به طور نسبی متفاوت است، گفت: این مناطق روی رسوباتی قرار گرفته اند که عملا نفوذ ناپذیر هستند و آن اندک آبهای زیر زمینی نیز با برداشت به اتمام خواهد رسید، ولی انتظار نشست محلی و منطقه ای دراین مناطق است.
عباسی، با اشاره به اینکه درقسمت های جنوبی استان یعنی در مناطقی از شهرستان خدابنده( خرّه رود) آبخوان ها با بستر کربنات و آهک هستند، و در این مناطق شاهد شرایط متفاوت نسبت به مناطق دیگر استان هستیم برخی منابع آبی در این مناطق کارستی بوده و آب مناسبی را درخود نگهداری می کنند، تاکید کرد: این آبها در اصطلاح آبهای استراتژیک هستند و کیفیت آب بهتر و بالاتری دارند.
وی، با اشاره به ضرورت مدیریت سریع و اتخاذ تدابیر و نظارت و بر، مدیریت آبها، یادآورشد: اگر در این منطقه چاره ای در این زمینه نشود، این منطقه نیزشاهد شرایط و خسارات خاص خود خواهد بود.
عباسی، توجه به داده ها و نتایج را در این زمینه مهم دانست وگفت: ضروری است در هر منطقه الگوی مدیریت آبخیزداری همان منطقه ارائه شود، امکان ندارد یک الگوی ثابتی برای کل مناطق استان در این خصوص ارائه داد.
عضو هیأت علمی گروه زمین شناسی دانشگاه زنجان، با بیان اینکه وضعیت نوار شمالی استان زنجان، وابسته به روان آبها و بارش‌های این منطقه است، افزود: این حوزه با شرایط بستر سنگی است و انتظار خسارت کمتری از فرو نشست زمین دراین بخش نسبت به مناطق دیگر استان است.
وی، با اشاره خطرجدی و خطرناک فرو نشست زمین در شهرستان‌های ابهر و خرمدره ، تاکید کرد: باید مدیریت بسیار سریعی دراین منطقه انجام بگیرد.
- 14
- 1
