جنگل هیرکانی را به سایت دفع زباله تبدیل کرده‌اند/ ۷ میلیون هکتار جنگل از دهه ۷۰ تا کنون نابود شده است

فیلمی در فضای مجازی منتشر شده که نشان می‌دهد بخشی از جنگل‌های باستانی و ارزشمند هیرکانی پاک‌تراشی شده است. بعد از انتشار این فیلم گفته شد که منطقه مذکور زمان ورود ارتش شوروی به ایران توسط آن‌ها پاک‌تراشی شده است. حالا این سوال ایجاد شده است که به چه علت این جنگل‌ها تا کنون احیا نشده و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری که وظیفه محافظت از جنگل‌ها را برعهده دارد به چه علت تا کنون برای احیای این منطقه پاک‌تراشی شده اقدامی نکرده است.

البته بی‌توجهی به هیرکانی مسبوق به سابقه است؛ مانند ادعای موقوفه بودن بخشی از این جنگل‌ها طی سال‌های گذشته که با اعتراض گسترده فعالان محیط زیست مواجه شد.

نابودی ۷ میلیون هکتار جنگل از دهه ۷۰ به بعد

دکتر بهمن ایزدی فعال محیط زیست و بوم‌شناس، اما از تجاوز گسترده به حریم هیرکانی طی سال‌های گذشته پرده برمی‌دارد. ایزدی در این‌باره به رویداد۲۴ می‌گوید: بر اساس سخنان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان و برخی گزارش‌های دیگر، منطقه پاکترشی شده در فیلمی که در فضای مجازی منتشر شده جزو منطق ثبتی منطقه دره‌گز در استان گلستان است و بر اساس عکس هوایی گرفته شده مساحت آن حدود ۱۲ هکتار است. گزارش‌هایی که به دست ما رسیده نشان می‌دهد زمان ورود متفقین به کشور به دلایلی که برای ما مشخص نیست آن قسمت از جنگل هیرکانی توسط ارتش شوروی پاک‌تراشی شد. این مساله مورد تاکید مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان نیز قرار داشت.

وی ادامه می‌دهد: آثار و بقایای به جا مانده در آن اراضی نشان‌دهنده آن است که حدود ۴ تا ۵ دهه در این منطقه کشاورزی انجام می‌شده و آثاری از مستثنیات مربوط دهه ۱۳۴۰ مانند منازل مسکونی در منطقه مذکور وجود دارد.

به گفته این بوم‌شناس این مسائل اصلا جدید نیست؛ آنچنانکه از دهه ۷۰ به بعد میزان جنگل‌های کشور از ۱۸ میلیون هکتار در دهه ۴۰، به ۱۱ میلیون هکتار (از دهه ۷۰ به بعد) رسیده است یعنی ۷ میلیون هکتار از جنگل‌های ما طی ۳ دهه از دست رفته است.

نیمی از جنگل‌های هیرکانی از دست رفته است

او تاکید می‌کند: وسعت جنگل‌های هیرکانی حدود ۵۵ هزار کیلومتر مربع، یعنی حدود ۴ درصد از مساحت کشور ما بوده است، اما بین سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۷۹ مساحت جنگل‌های هیرکانی به نصف رسیده است که علت آن پاکتراشی جنگل برای توسعه شهرها، افزایش جمعیت و به دنبال آن تخریب جنگل بوده است. همچنین ویلاسازی و شهرک سازی، ایجاد و توسعه کارخانجات صعنتی مانند کارخانه سیمان، پتروشیمی و نفت باعث شده که طی ۴ دهه اخیر به صورت فزاینده‌ای جنگل‌های باستانی هیرکانی از دست بروند.

وی اظهار می‌کند: ما در حالی ذخایر ژنتیکی کشور را از دست می‌دهیم که در کمربند خشک جهان قرار داریم و به همین دلیل بیش از ۸۰ درصد کشور‌های ما را بیابان‌ها تشکیل می‌دهند و میزان جنگل‌های ما بسیار کم است به همین دلیل باید از جنگل‌های ناحیه هیرکانی و زاگرس به صورت ویژه مراقبت کنیم، اما این اتفاق نمی‌افتد.

شمشاد‌های هیرکانی بیمارند

ایزدی توضیح می‌دهد: چندسالی است که درختچه‌های شمشاد که از گونه‌های گیاهی کم‌نظیر و ارزشمند در ناحیه هیرکانی است دچار آفت و بیماری شده است، اما هیچ اقدامی برای درمان آن انجام نشده است. در سایه سکوت و خاموش متولیان ذیربط ما هر سال ده‌ها و صد‌ها هکتار از جنگل‌های شمشاد هیرکانی را از دست می‌دهیم. سمن‌های محیط‌ زیستی اقداماتی خودجوش برای کاهش روند تخریب در شمشاد‌های هیرکانی انجام داده‌اند، اما آنقدر وسعت تخریب و آفت‌زدگی زیاد است که این تلاش‌ها به نسبت تخریب بسیار ناچیز است.

هزاران اصله درخت هیرکانی قربانی دو کارخانه چوب‌سازی

این فعال محیط زیست با بیان اینکه جنگل‌های هیرکانی میراث زمین و مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی بوده و ۴۰ میلیون سال قدمت دارند، می‌گوید: با قطع درختان و برداشت‌های بی‌رویه چوب و ورود دام بیش از ظرفیت جنگل باعث از دست رفتن جنگل‌های هیرکانی و سیر به شدت نزولی آمار این جنگل‌ها شدیم. وقتی به عکس‌های هوایی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که پاک‌تراشی شده قدیمی در هیرکانی، تنها یک نقطه از هزاران نقطه پررنگ‌تر است که نشان‌دهنده تخریب گسترده این جنگل‌ها است.

آنطور که این کارشناس می‌گوید در استان مازندران دو کارخانه عمده چوب و کاغذ وجود دارد که هر دو آنها، جنگل‌ها را پاک‌تراشی کرده‌اند. براساس آمار‌های اعلامی حدود ۳۵۰ هزار هکتار از عرصه جنگل‌های هیرکانی در اختیار همان دو کارخانه است که البته این آمار مربوط به ۱۴ سال پیش است.

ایزدی اضافه می‌کند: بر اساس گزارش‌هایی اعلامی از طرف این دو کارخانه سالانه بالغ بر ۴۰۰ هزار متر مکعب از جنگل‌های پر تراکم هیرکانی در استان‌های گیلان و مازندران را برداشت می‌کنند و طی سال‌های ۷۴ تا ۸۵ هر ساله بیش از ۲۰۰ هزار اصله درخت را در این مناطق قطع کرده‌اند. این آمار‌ها تاثیرات سوء اکولوژی به دنبال داشته و تقریبا همه ساله و به‌ویژه در تابستان شاهد سیل‌های بزرگ و کوچکی در این مناطق هستیم.

او خاطرنشان می‌کند: برخی از آمار‌ها هم هرگز منتشر نمی‌شوند؛ به عنوان مثال در حال حاضر با معضل قاچاق چوب مواجهیم و باند‌های قاچاق چوب شبانه درختان علامت‌گذاری شده را قطع و تکه‌تکه کرده و از مسیر‌های دور از دسترس از کشور خارج می‌کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد میزان برداشت‌های مرتبط با قاچاق چوب بیش از ۲ میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است. وقتی تمام این موارد را کنار هم بگذارید، متوجه می‌شوید که با فاجعه‌ای عظیم در ناحیه هیرکانی مواجه شده‌ایم که روند کاهشی میزان مساحت جنگل‌های هیرکانی را رقم زده‌اند.

به گفته ایزدی به دنبال همین تهی شدن جنگل شاهد بروز سیل هستیم و به جای جنگل‌های باستانی که تعادل هیدرولوژیک، اکولوژیک و هوای منطقه را ایجاد می‌کردند، شهرک‌های ویلایی متعدد حتی در بالادست‌های منطقه ایجاد شده است. به جای این میراث زمین معادن شن و سنگ به وفور یافت می‌شوند.

تاسیس ۶۰ سایت‌ دفع زباله در قلب هیرکانی

او به این موضوع هم اشاره می‌کند که بخشی از جنگل‌های هیرکانی پاکتراشی شده و به جای آن‌ها حدود ۶۰ سایت دفع زباله ایجاد شده است که وسعتی در حدود بیش از ۴۰۰ هکتار از این مناطق را به خود اختصاص داده است. این ۴۰۰ هکتار قبلا جنگل بوده و امروز از بین رفته و تبدیل به مرکز ایجاد انواع آلاینده‌ها شده‌اند. شیرابه‌های این سایت‌های دفع زباله از بالادست وارد مجرا‌های مناطق آبخیز شده و رودخانه‌ها و چشمه‌ها را آلوده می‌کنند، این آلودگی‌ها به سمت شهر‌هایی می‌روند که در دشت‌های شمالی منطقه هیرکانی واقع شده‌اند.

این فعال محیط زیست با بیان اینکه ما با از بین بردن اکوسیستم جنگلی به‌هم پیوسته هیرکانی که میلیون‌ها سال قدمت دارد در واقع تعادلات زیستی را در زیستگاه‌ها و حوزه‌های هیدرولوژیکی از بین برده‌ایم، توضیح می‌دهد: جنگل یک اکوسیستم زنده و به هم پیوسته است، هیرکانی موقعیتی فراهم کرده که زیستگاه‌های متعدد جانوران از گونه‌ها و خانواده مختلف ایجاد شود. از حشرات تا گوزن و گوشتخواران بزرگ جثه مانند پلنگ شامل این موضوع می‌شود، اما وقتی این اکوسیستم به هم پیوسته از بین می‌رود در واقع باعث تخریب توازن و تعادل زیستگاه‌ها شده‌ایم. این به هم پیوستگی رویشگاهی و زیستگاهی را کلا تخریب کرده‌ایم.

این بوم شناس خاطرنشان می‌کند که هیرکانی میراث زمین در کشور ماست به همین دلیل هم چند سال پیش در فهرست میراث فرهنگی یونسکو قرار گرفت؛ این یعنی مالک جنگل‌های هیرکانی در جهان، ایران است اما به دلیل اهمیت بالا و منحصر به فردی که در دنیا دارد حساسیت و مکانیزم‌های حفاظت از این جنگل‌ها با تولی‌گری یونسکو به دست سایر کشور‌های دنیا قرار دهد که نشان‌دهنده اهمیت جنگل‌های هیرکانی کشورماست و ما باید مانند چشم از آن مراقبت کنیم.

جانمایی اشتباه سازمان منابع طبیعی در وزارت کشاورزی

او درباره نحوه نظارت سازمان منابع طبیعی بر هیرکانی و چرایی مجوز برداشت از این مناطق به دو کارخانه چوب و کاغذ می‌گوید: سازمان جنگل‌ها زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی است، این تقسیم‌بندی نشان‌دهنده مسیرگذاری و سیاست‌گذاری اشتباه در حفظ منابع پایای کشور است، زیرا رویکرد این وزارتخانه نسبت به منابع ما بهره‌برداری از منابع خاک و آب کشور است. در دل وزارت کشاورزی مدیریت امور اراضی را داریم که وظیفه آن شناسایی پتانسیل‌های ارضی و منابع کشور به‌ویژه در خصوص زمین و واگذاری آن به متقاضیان جدید برای احداث کارخانه، تغییر کاربری جنگل‌ها به سمت ایجاد مزارع، باغات، شیلات و انواع سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی است.

ایزدی اضافه می‌کند: جانمایی سازمان منابع طبیعی به عنوان زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی از ابتدا نادرست بوده است؛ بنابراین از ابتدا مسیر را اشتباه رفتیم و موضوع مدیریت حفاظت درون سازمان منابع طبیعی تحت تاثیر فعالیت‌های وزارتخانه متبوع خود به درستی شکل نگرفته و به درستی در مسیر وظایف خود حرکت نکرده است به همین دلیل است که به راحتی مجوز احداث پتروشیمی را در میانکاله می‌دهند یا بخشی از جنگل‌های پرقدمت هیرکانی را موقوفه اعلام می‌کنند.

وی می‌افزاید: تا زمانیکه سازمان‌های منابع طبیعی و محیط‌ زیست در کنار یکدیگر زیرمجموعه یک وزارتخانه قرار نگیرند که نگاه آن مدیریت حفاظت از منابع حیاتی کشور باشد بازهم معضلات ادامه خواهد داشت.

این بوم‌شناس تاکید می‌کند: مدیرانی که در این سازمان‌ها هستند گمان می‌کنند وظیفه‌شان تقسیم انفال و منابع ارزشمند طبیعی کشور است همین مسائل باعث شده که داخل سازمان منابع طبیعی بین نیرو‌هایی که تجربه بالا و سواد کافی درباره مرتع و حفظ جنگل دارند و روند معمول سازمان منابع طبیعی کشور همواره مشکلاتی وجود داشته باشد و در نهایت افرادی که نگاه حفاظت از منابع طبیعی کشور را دارند به گوشه‌ای رانده شده و منزوی شوند و اصلا به بازی گرفته نشوند.