روزنامه پیام ما: تالاب «آلاگل» یکی از تالاب‌های سه‌گانه آلاگل، آلماگل و آجی‌گل استان گلستان در فهرست جهانی تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. بر اساس مقررات، این تالاب باید ذیل قوانین این کنوانسیون حفاظت شود. با این حال به دلیل فروش حقابه به پرورش‌دهندگان ماهی و سدسازی‌های مکرر بر اترک، «آلاگل» به شکل کامل خشک شده است. این در حالی است که این تالاب علاوه بر نقش‌آفرینی در تاب‌آوری اکولوژیک منطقه، یکی از مناطق مهاجرت پرندگان زمستان‌گذران ایران است.
اگر از مخاطبان اخبار محیط زیستی کشور باشید یا حتی اگر فقط برای یک سفر به شمال استان گلستان سری زده باشید حتما نام آلاگل را شنیده‌اید؛ تالابی از تالاب‌های ثبت شده کنوانسیون بین‌المللی رامسر که علاوه بر نقش حفاظتی که در محیط زیست و حفظ تنوع زیستی منطقه دارد از گذشته بازوی تحقق معاش برای کشاورزان و دامپروران منطقه ترکمن صحرا بوده است. این بار اما نام آلاگل با خبری منفی به گوش می‌رسد: «تالاب قطره‌ای آب ندارد» و این یک جمله اغراق شده نیست.
راضی به فروش آب نیستیم
«شاه‌وردی» یکی از کشاورزان روستای تنگلی در حاشیه این تالاب است. او هیچوقت راضی به فروش آب تالاب نبوده و این مسئله همه اهالی است. شاه‌وردی می‌گوید: «سال‌ها است که ما از این آب استفاده می‌کنیم. شرایط تالاب انقدر بد نبود. حقابه هر کسی مشخص بود. منظورم آن زمانی نیست که آب میرابی داشت و آن را تقسیم می‌کرد، منظورم همین سال‌های اخر است. آب تالاب البته خیلی کم شده بود. بعد از سیل چند سال پیش که اترک طغیان کرد اوضاع خوب شد. از قدیم فصل زمستان پرنده‌ها می‌آمدند اینجا.
بعدها یعنی در همین چند سال اخیر که گردشگری هم باب شد خیلی‌ها با دوربین و وسایل می‌آمدند از این پرنده‌ها عکس بگیرند. اتفاق خوب و درآمدی هم برای مردم بود. ما اینجا نزدیک مرز هستم اما تقریبا از مرز درآمد خاصی عاید کسی نمی‌شود. حالا انقدر استخر پرورش ماهی زده‌اند و آب رودخانه را به پرورش‌دهندگان ماهی می‌فروشند که دیگر چیزی به تالاب و ما نمی‌رسد.»
«داوود» یکی از اهالی اوخی تپه است. او نیز فکر می‌کند آلاگل طی این سال‌های اخیر قربانی فعالیت‌های اقتصادی شده است. او می‌گوید: «در شرق استان گلستان هیچوقت نه آب هست و نه باران. اگر باران بیاید هم سیل می‌شود. تالاب را همیشه همین سیل‌ها نجات داده است اما دیگر اجازه نمی‌دهند اتفاق‌های خدادادی هم شرایط را بهتر کند. آنقدر سد ساخته‌اند که چیزی به تالاب‌ها نمی رسد. تمام منطقه پر از کارهایی است که اینجا ریشه ندارد. یک کارخانه برای برداشت ید در نزدیکی تالاب ایجاد کردند. از آدم‌های بومی هم تعداد زیادی در این کارخانه شاغل نیستند. فقط آلودگی‌های رادیواکتیو یدش به ما و تالاب‌هایمان می‌رسد.
پرورش ماهی‌داران منطقه بعضی‌هایشان بومی هستند اما گزینه دیگری ندارند. دولت آنقدر وام برای گسترش پرورش ماهی در این استان می‌دهد که مردم چاره داشته باشند توی حمام خانه‌شان هم پرورش ماهی و میگو احداث می‌کنند چه برسد به رودخانه و تالاب و مانند اینها. چند وقت قبل ما به پرداخت نشدن حقابه تالاب معترض شدیم. اما گوش کسی بدهکار نبود. در این نشست‌هایی هم که مدیران می‌آیند با مردم صحبت می‌کنند با بخشدار صحبت کردیم اما کسی توجهی نمی‌کند. می‌گویند نباید عده‌ای را از نان خوردن بیاندازیم. نان به چه قیمتی خدا می‌داند.»
هنوز راهی هست
داوود فکر می‌کند که دیگر راه نجاتی برای آلاگل وجود ندارد و به زودی سرنوشت تالاب‌های دیگر این استان نیز مانند آلاگل خواهد شد. محمد درویش، کارشناس محیط زیست اما این گونه فکر نمی‌کند. او که هفته گذشته و در سفری به گلستان از تالاب‌های این منطقه بازدید و خبر تکان‌دهنده خشک شدن کامل آلاگل را بر صفحه شخصی‌اش منتشر کرده معتقد است هنوز هم شاید بتوان برای این تالاب کاری کرد.
درویش به «پیام ما» می‌گوید: «تالاب آلاگل علاوه بر نقشی که در تاب‌آوری این منطقه داشت یکی از تالاب‌های مهم کشور است که می‌دانیم در فهرست کنوانسیون رامسر نیز به ثبت رسیده است. بنابراین علاوه بر تکالیف قانونی داخل کشور، ما ملزم به رعایت اصول کنوانسیون رامسر در مورد این تالاب نیز هستیم که متاسفانه هیچ کدام رعایت نمی‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «همان‌طور که می‌دانید آلاگل نیز مانند آلماگل در پایاب اترک قرار گرفته و متاسفانه طی سال‌ها ده‌ها سد که بر این رودخانه بسته شده است حق آن را نادیده گرفته و نپرداخته است. از سویی تعداد بسیار زیادی چاه غیرمجاز هم در منطقه حفر شده که در سال‌های خشکسالی تعدادشان رو به فزونی می‌رود. با این وجود با سیلاب سال ۹۸ این تالاب یک بار دیگر جان گرفت. اما ساخت سد بر بالادست آن و همچنین احداث ده‌ها مرکز پرورش ماهی، بار دیگر مسئله پرداخت حقابه تالاب را با چالش جدی مواجه کرده است. چنانکه امروز این تالاب، یکی از مناطق اسکان پرندگان زمستان‌گذران ایران به طور کامل خشک شده است. با این وجود هنوز هم دیر نیست.»
درویش ادامه می‌دهد: «وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست طی یک تفاهم‌نامه میزان حقابه تالاب را معین کرده‌اند و طبق قانون وزارت نیرو ملزم به تمکین از آن است. این راه‌حلی است که برای تالاب وجود دارد. وزارت نیرو با هر طرح و برنامه‌ای که برای اترک دارد از در نظر گرفتن حقابه تالاب‌ها خودداری نکند. این یک درخواست نیست بلکه یک تکلیف قانونی است.»
مدت‌هاست بی‌خبریم
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان اما در تماس «پیام ما» حاضر به گفت‌وگو نیست و روابط عمومی این اداره به ما اعلام می‌کند که امکان گفت‌وگو و پاسخی از سوی این مسئول و نهاد تابعش وجود ندارد.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران زیرمجموعه برنامه عمران ملل متحد، در تماس «پیام ما» فقط اعلام می‌کند که مدت‌هاست از این منطقه بازدیدی نداشته‌اند. این برنامه در وب‌سایت اطلاع‌رسانی خود، بخش طرح‌های مدیریتی هم تنها به بیان توضیحات کلی از وضعیت تالاب پرداخته است. در این توضیحات نوشته شده: «در غربی‌ترین محدوده حوضه آبریز اترک در شمال استان گلستان، سه تالاب نزدیک به هم از مجموعه تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر به نام‌های آلاگل، آلماگل، آجی‌گل وجود دارند که به نام مجموعه تالاب‌های سه‌گانه بین‌المللی نیز معروف هستند. این تالاب‌ها چهل و نهمین تالاب‌های اضافه‌شده به فهرست تالاب‌های مهم بین‌المللی (فهرست رامسر) هستند که در تاریخ ۲۳ جون ۱۹۷۵ میلادی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند.
آلاگل با مساحت ۲۵۰۰ هکتار، بزرگترین تالاب این مجموعه و در موقعیت جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی قرار دارد. کوچک‌ترین تالاب این مجموعه، آلماگل با مساحت ۲۰۷ هکتار است و در ۳۷ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی واقع است.
آجی‌گل با مساحت ۳۲۰ هکتار در موقعیت جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این تالاب‌ها بر اساس معيار‌هاي جدید کنوانسیون رامسر یعنی معیارهای ۱، ۲، ۵ و ۶ و همچنین به دلیل این که نمونه‌های شاخصی از ویژگی‌های دریاچه‌های آب شیرین و لب‌شور متعلق به دشت‌های پهناور شرق دریای خزر هستند، دارای اهمیت بین‌المللی شناخته شده‌اند.
در تالاب‌ها نیز اراضی پست وجود دارد و محيط اطراف تالاب‌ها، استپي است كه در آن، تپه‌های كم ارتفاع ماسه‌ای نيز به چشم می‌خورد. هر سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی‌گل از نوع مرداب‌های شور، لب‌شور، آهکی، فصلی/ ادواری؛ مرداب‌ها و حوضچه‌های آب شيرين فصلی/ ادواری؛ درياچه‌های شور، لب‌شور و آهکي فصلی/ تناوبی؛ درياچه‌های آب شيرين فصلی/ ادواری؛ و تالاب‌های با پوشش درختچه‌ای طبقه‌بندی شده‌اند.
هر سه تالاب سه‌گانه از نوع دائمی هستند و منابع تامين آب آنها نزولات آسمانی، آب‌های سطحی و پساب‌های منطقه و سرريزهای رودخانه اترك است، از این رو در گروه تالاب‌های تشکيل‌شده از آب‌های سطحی قرار می‌گيرند. مساحت و بستر فصلی و موقت تالاب‌ها با گذر زمان تغییر کرده است. مهمترين علل افزايش و کاهش آب تالاب‌ها، تغيير رژيم آبی رودخانه اترک به دليل خشكسالی و احداث سد در بالادست اين رودخانه از جمله در خراسان شمالی است که اين امر با وجود خشکسالی‌های چند سال اخير از مهمترين عوامل تهديدكننده آن محسوب می‌شوند.»
این برنامه اطلاعات دیگری در مورد مدیریت تالاب یا همکاری مشترک برای حفاظت از آن با سازمان حفاظت زیست ارائه نمی‌کند. به نظر می‌رسد آنچه در این نسیان در حال قربانی شدن است آلاگل است؛ تالابی در ترکمن صحرا که کمتر کسی از مدیران این حوزه خبری از آن می‌گیرد.
ستاره حجتی
- 15
- 5
