بهبود کیفیت زندگی

از نظر جمعیتی تهران سی‌امین شهر بزرگ و یکی از آلوده‌ترین پایتخت‌های دنیا است. با توجه به اهمیت پایتخت، هر سال مبالغ قابل‌توجهی برای بهبود کیفیت زندگی در تهران هزینه‌ می‌شود، ولی به‌نظر نمی‌رسد این اقدامات در عمل به کاهش آلودگی و روان‌تر شدن ترافیک کمکی کرده باشد. به‌نظر می‌رسد دلیل این ناکامی در نگرش ملی است که نسبت به شهر تهران وجود دارد.

شهرهای بزرگ برای زندگی جذاب‌ترند و بخش قابل‌توجهی از این جذابیت به منافع اقتصادی ناشی از سکونت در این مناطق بازمی‌گردد. تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. نتیجه بررسی بودجه خانوار در سال ۱۳۹۳ نشان می‌دهد که متوسط درآمد هر خانوار در استان تهران ۵۲ درصد بیشتر از متوسط کشوری است. اگر کوچک بودن بعد خانوار در استان تهران نیز در نظر گرفته شود، متوسط درآمد هر شهروند در تهران ۶۰ درصد بیشتر از متوسط کشور است. بنابراین، تعجب‌آور نیست که ایرانی‌ها تمایل دارند خود را به پایتخت نزدیک‌ کنند. در بین سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰، جمعیت کشور سالانه ۳/ ۱ درصد رشد کرده و در همین دوره رشد جمعیت در استان‌های تهران و البرز ۷/ ۱ درصد بوده است. مقایسه این آمار نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد از رشد جمعیت در این مناطق به‌دلیل مهاجرت به آنها بوده است.

البته جذابیت مادی سکونت در تهران بدون هزینه‌ نیست. تجمع جمعیتی بسیار زیاد در جغرافیایی کوچک مشکلات آشکاری را به‌صورت آلودگی و ترافیک به‌دنبال داشته و کیفیت زندگی شهروندان تهرانی را کاهش داده است. آلودگی هوا و ترافیک اثرات مشابهی بر زندگی ما دارند. آلودگی هوا موجب افزایش مرگ و میر می‌شود و دوره زندگی ساکنان را کوتاه‌تر می‌کند؛ ترافیک هم با اتلاف وقت، زمان مفید برای انجام دیگر فعالیت‌ها را کاهش می‌دهد؛ اما جالب اینجاست که در فصول سرد سال که تراکم آلاینده‌ها در تهران بیشتر می‌شود همه در مورد آلودگی صحبت می‌کنند، ولی در طول سال کمتر کسی از ترافیک که سرمایه مادی و جانی شهروندان را به آهستگی به هدر می‌برد گلایه‌ می‌کند.

مشکلات تهران ناشی از فقدان مدیریت شهری و تسلط مدیریت ملی بر تصمیم‌گیری‌های این شهر است. باید توجه داشت که مدیریت ملی اگر مشکلات موجود را تشدید نکند به رفع آنها نیز کمکی نخواهد کرد. صرف بودجه‌های ملی برای حل مشکلات تهران نوعی یارانه برای سکونت در تهران است و پرداخت یارانه، مردم را برای مهاجرت به این کلان‌شهر تشویق می‌کند. بودجه دولتی برای گسترش مترو، تسهیلات بیشتر برای خرید خانه در تهران و ... بخشی از این سیاست‌های ملی است که مشکلات تهران را بیشتر می‌کند.

برای رفع مشکلات تهران باید مدیریت شهری با محوریت مشارکت شهروندان تهرانی طراحی شود. اگر آلودگی و ترافیک وجود دارد، شهروندان تهرانی باید هزینه کاهش آنها را به‌صورت پرداخت عوارض بیشتر برای احداث خطوط مترو، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ... بپردازند. البته نهاد مدیریت شهری نیز باید از طریق ارتقای شفافیت و پاسخگویی، اعتماد شهروندان را جلب و تضمین کند که منابع درآمدی به‌صورتی کارآ هزینه ‌می‌شوند. تامین مالی بدون مشارکت شهروندان تنها به تراکم جمعیتی بیشتر در تهران منجر خواهد شد.