تکلیف پروتکل درمان گل چیست؟

به گزارش ایسنا، با وجود اینکه مصرف گل یا حشیش در ایران موضوع تازه‌ای نیست، اما درمان اعتیاد به آن امروز بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌است. چندی پیش روشن پژوه، معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی و اسد بیگی، رییس اورژانس اجتماعی کشور از تدوین نشدن پروتکل درمان گل انتقاد کردند؛ دلیل طرح این انتقاد نیز معرفی گل به نام دومین مخدر پرمصرف در کشور است. البته وزارت بهداشتی‌ها هم درباره ضروری بودن یا نبودن تدوین این پروتکل‌ اظهار نظر چندانی نداشته‌اند.

دکتر هومان نارنجی‌ها- درمانگر اعتیاد- یکی از منتقدان تدوین نشدن پروتکل درمان گل و شیشه است. او معتقد است نتیجه تدوین نشدن این پروتکل‌ها، درمان‌های سلیقه‌ای است که حتی می‌تواند اشتباه باشد. وی در گفت‌وگو با ایسنا در این خصوص می‌گوید: رد پای شیشه در ایران متعلق به سال ۱۳۸۳ است. وقتی از این سال در ایران شیشه وجود دارد؛ چرا نباید برای آن پروتکلی تدوین شود؟ ماری جوانا و گل و علف هم جدید نیستند که بگوییم با پدیده‌های جدیدی روبرو هستیم.

پروتکل مورفین که اوایل دهه ۸۰ تدوین شد، براساس داروی متادون بود و قبل از آن هم پروتکل درمان اعتیاد بدون متادون مبتنی بر کلونیدین، در سال ۷۶  تدوین شده‌ است. تدوین پروتکل سه ماه زمان می‌برد، هر چه بنویسید هم ممکن است اشکالی داشته باشد، اما می‌توان آن را  اصلاح کرد. بهتر است این پروتکل هرچند با معایبی وجود داشته باشد که بتوان روی آن مانور داد.

وی ادامه می‌دهد: در همین پروتکل‌ها چگونگی درمان دارویی ذکر شده ولی از درمان غیر دارویی گفته نشده‌ است؛ این درحالیست که از هر ۱۰۰ سهم درمان ۲۰ قسمت آن مربوط به دارو است؛ یعنی ما یک پروتکل جامع درباره درمان‌های غیردارویی هم که مهم‌تر از درمان دارویی است، نداریم. به همین دلیل  پروتکل درمان شیشه  هم نداریم، چون متادون در درمان این محرک جواب نمی‌دهد و درمان شیشه کم اثر می‌شود.

به گفته این درمانگر اعتیاد، در حال حاضر مراکز ترک اعتیاد  از روش‌های تجربی خود برای درمان موادی همچون شیشه استفاده می‌کنند. حتی در برخی مراکز، متادون می‌دهند که اشتباه است. هرکس در درمان شیشه سلیقه‌ای فعالیت می‌کند. ما پروتکل واحدی نداریم که به این موضوع سامان دهیم.

نارنجی‌ها درباره بازدهی روش‌های درمان گل در مراکز ترک اعتیاد نیز توضیح می‌دهد و می‌گوید:  گل درمان سختی دارد و بازدهی آن نسبی است. بسیاری از  مصرف کنندگان شنیده‌اند که گل اعتیاد و عوارض زیادی ندارد. وقتی کسی عوارض این ماده را در حد سیگار می‌داند، درمان آن هم سخت می‌شود؛ به همین دلیل روی آن تاکید نمی‌کند. از طرفی مزمن بودن آن باعث ایجاد چالش در درمان آن می‌شود. تدوین این پروتکل سخت نیست ولی هیچ تیمی آن را انجام نمی‌دهد.

وی عوامل موثر در کاهش مصرف شیشه و جایگزینی گل با آن را، قیمت و عوارض شیشه، مبارزه پلیسی با ترانزیت و دسترسی بیشتر به گل می‌داند و ادامه می‌دهد: اگر شیشه در دسترس قرار گیرد دوباره مصرف آن بالا می‌رود. سن مصرف گل از هر سنی ممکن است آغاز شود ولی معمولا از زیر ۱۸ سال شروع و جزو مواد دروازه‌ای حساب می‌شود؛ یعنی دروازه ورود به مصرف مواد مخدر است. شیشه در حال حاضر قیمت بسیار گرانی دارد در حالی که اوایل شیوع مصرف، قیمت پایین‌تری داشت، ولی امروز با پنج یا شش هزار تومان می‌توان گل خرید. 

نظام درمان اعتیاد جامع‌تر باشد 

دکتر علیرضا نوروزی- پژوهشگر اعتیاد- نیز درباره الزامات پروتکل درمان گل در کشور  توضیح می‌دهد و می‌گوید: مصرف گل یا حشیش در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته‌است، اما راهنمای خاصی بر پایه مداخلات روانشناختی وجود ندارد. این مداخلات ضمن اینکه مشابه مداخلات روانشناختی مورد استفاده برای ترک سایر اعتیادها مثل شیشه است، می‌تواند در دستور کار دستگاه‌های مرتبط قرار گیرد تا پروتکل‌های اختصاصی‌تری برای درمان حشیش تدوین شود.

وی ادامه می‌دهد: به نظر  می‌رسد کسانی که حشیش استفاده می‌کنند، سن پایین‌تری دارند و موضوع پیچیدگی‌های درمان با خانواده برای آنها مطرح است، به همین دلیل پروتکل‌هایی که به این موضوع توجه کند می‌تواند مهارت درمانگران را برای کار با جوانان و نوجوانانی که حشیش مصرف می‌کند، تقویت کند.

وی، یکی از دلایل تاخیر در تدوین پروتکل درمان گل  را مراجعه کمتر معتادان این نوع مخدر می‌داند و می‌گوید: در گذشته کمتر پیش می‌آمد کسانی که از حشیش استفاده می‌کردند برای درمان مراجعه کنند. درمانگران نیز از الگوهای رایج درمان استفاده می‌کردند، اما اخیرا به نظر می‌رسد مصرف این ماده در حال افزایش است و خودشان برای درمان مراجعه می‌کنند.  

در حال حاضر برای درمان آنها از درمان‌های مشابه روان درمانی، شناختی – رفتاری، دستیابی به پرهیز از مواد و دارو درمانی علامتی به صورت کوتاه مدت استفاده می‌شود. برای تقویت این برنامه لازم است برخی گروه‌های خاص مانند نوجوانان مهارت کار با خانواده را یاد بگیرند.

این پژوهشگر اعتیاد همچنین اضافه می‌کند: باید بدانیم آیا اولویت دارد روی حشیش سرمایه گذاری کنیم؟ مهارت‌های لازم برای درمان‌های شناختی و رفتاری ترک شیشه و حشیش مشابه است و می‌توان همان دوره‌های درمان ماتریکس را تقویت کرد، اما نظام درمان باید مهارت‌های جامع‌تری داشته باشد تا بتوان با خانواده‌ها هم کار کرد؛ به خصوص برای بیمارانی که سن پایین‌تری دارند و مستقل نیستند.

گونه‌های جدید حشیش سم بیشتری دارند

نوروزی درباره درصد بالای سمی بودن حشیش‌های جدید نیز هشدار می‌دهد و می‌گوید: به نظر می‌رسد حشیشی که امروز وجود دارد نسبت به آنچه در گذشته وجود داشته‌ است عارضه بیشتری دارد. مواردی از بذر حشیش دیده شده‌ است که محتوای حشیش بیشتری دارند و به مراتب سمی بودن آنها بیشتر است. گاهی این سم تا پنج_ شش برابر گونه‌هایی که بشر  به صورت تاریخی با آن آشنا شده‌، بیشتر است. مصرف این نوع حشیش در سنین جوانی خطر جنون را افزایش می‌دهد؛ به همین دلیل این دیدگاه که حشیش ماده‌ای طبیعی است و بشر خیلی وقت است از آن استفاده می‌کند و به سلامتی ضرری نمی‌رساند، دقیق نیست.

وی برخلاف درمانگران دیگر نظر متفاوتی درباره پروتکل درمان شیشه دارد و می‌گوید: این پروتکل اوایل دهه ۹۰ تدوین و ابلاغ شده‌ است و دوره‌های آموزشی آن نیز در دست اجراست. پروتکل درمان شیشه  اوایل دهه ۹۰ تدوین و ابلاغ شده‌ و چندین سال است دوره‌های آموزشی آن نیز اجرا می‌شود. روانشناسان برای درمان شیشه باید دوره‌ای بگذرانند که به دوره ماتریکس معروف است و روان درمانی جامعی محسوب می‌شود.

برای پزشکان نیز دوره ملاحظات خاص در درمان مواد محرک وجود دارد. اساس درمان وابستگی به متامفتامین و شیشه مداخلات روانشناختی و غیردارویی است و دو راهنما در این حوزه با الگوی ماتریکس و درمان شناختی – رفتاری با الگوی تغییر یافته تهیه و ابلاغ شده و دوره‌های آن در حال برگزاری است.

"پروتکل درمان" اولویت حوزه اعتیاد در ایران نیست

دکتر محمد باقر صابری زفرقندی، روانپزشک  نیز تاکید می‌کند که پروتکل درمانی اولویت اصلی حوزه  درمان اعتیاد در کشور نیست و بیان آن از سوی افراد فاقد تخصص صورت می‌گیرد.

وی در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: درمان در کشور ما بیش و پیش از آنکه به نبودن پروتکل درمانی و از این قبیل موارد مربوط باشد، به ورود افراد فاقد صلاحیت‌های علمی و در برخی موارد اخلاق حرفه‌ای به روند درمان اعتیاد بازمی‌گردد؛ به عبارتی اگر پروتکل رسمی وجود نداشته نباشد به این معنی نیست که منابع علمی معتبر برای استفاده درمانگران در دسترس نیست و درمانگران و نظام سلامت کشور سردرگم هستند.

ظفر قندی تاکید می‌کند که در حال حاضر مداخله درمانی مناسب برای انواع مواد مخدر از منابع معتبر علمی در دسترس است؛ مهم دوره‌های آموزشی دانشگاهی است که بتوان افراد دارای صلاحیت تربیت کرد. در حال حاضر خلاء کمبود افراد دوره دیده، نمود بیشتری نسبت به  فقدان منابع علمی و راهنماهای درمانی دارد.

وی انتقاد از نبود پروتکل‌های درمانی گل و شیشه را غیرضروری می‌داند و ادامه می‌دهد: متاسفانه هر از چند گاهی در کشور ما موضوعات غیر مرتبط و فاقد اولویت در حوزه اعتیاد مثل  پیشگیری، درمان و کاهش آسیب  مطرح می‌شود. زمانی هم بحث پروتکل درمان مواد محرک  و ضرورت تدوین آن در بوق و کرنا بود. ظاهرا دوباره بحث پروتکل نویسی درباره گل قرار است بر سر زبان‌ها انداخته شود.

به گفته این روانپزشک  مداخلات درمانی برای مصرف کنندگان مواد مخدر بیشتر غیر دارویی است که حتما باید توسط افراد دارای صلاحیت علمی و عملی انجام شود. همچنین جای دوره‌های آموزشی در این زمینه کم است و متناسب با نیاز جامعه توسعه پیدا نکرده است. تا زمانی که این خلاء پر نشود، داشتن پروتکل نمی‌تواند کمک زیادی در درمان داشته باشد. در مورد مواد محرک نیز همین قاعده پابرجا است.