وحشت خشکسالي بر تمام کشور سايه انداخته، خشک‌شدن مناطق پر‌آبي مانند سواحل درياي خزر که وعده انتقال آب‌هايش به فلات مرکزي اميد زندگي را دل بسياري از کويرنشينان زنده کرده بود حالا وحشت را به جان خود ساحل‌نشينان انداخته است. تحليل آماري دفتر مطالعات اقليمي و اقليم دريا و ساحل اداره کل هواشناسي مازندران نشان مي‌دهد که روند رو به رشد تبخير آب بهار امسال در استان مازندران چهار برابر بيشتر از ميزان بارندگي بوده، درحالي‌که ميانگين بارش استان در بهار امسال ۹۲,۷ ميلي‌متر بود، تبخير آب بيشتر از چهار برابر آن يعني ۳۶۹,۵ ميلي‌متر ثبت شده است. همچنين اختلاف بارش بهار سال جاري نسبت به بهار سال گذشته ۴۲,۷ درصد کاهش داشت و براي دوره آماري هم کاهش ۱۶,۶ درصدي را نشان مي‌دهد. اين آمار به معني پسروي آب درياي خزر با سرعتي بسيار بيشتر از چيزي است که پيش‌ازاين درباره آن هشدار داده شده بود. خشکسالي در مازندران به‌عنوان يکي از قطب‌هاي اصلي کشاورزي ايران مي‌تواند آسيب‌هاي فراواني به همراه داشته باشد.
بهار خشک
کارشناس ارشد مطالعات اقليمي و اقليم دريا و ساحل اداره کل هواشناسي مازندران درباره وضعيت بارندگي بهاري امسال مازندران و افزايش ميزان تبخير مي‌گويد: مقدار بارش در فصل بهار سال جاري نسبت به سال گذشته بين ۲۰ تا ۶۷ درصد و نسبت به دوره آماري بين دو تا ۳۹ درصد کاهش داشته است. رحيم يوسفي‌زاده با بيان اينکه بيشترين کاهش بارش استان در فصل بهار در نواحي شرقي آن رخ داده، افزود: شرايط خشکسالي در فصل بهار مازندران بين نرمال تا خشکسالي متوسط است.
تحليل آمارهاي ۶ماهه استان حکايت از شرايط ميان‌ترسالي ضعيف تا خشکسالي شديد دارد و آمارهاي ۱۲ماهه ترسالي شديد تا خشکسالي شديد را نشان مي‌دهد، درحالي‌که آمارهاي ۳۶ماهه نشانگر شرايط بين‌ترسالي متوسط تا خشکسالي شديد است. براساس تحليل‌هاي کارشناسي هواشناسي، خشکسالي یک تا سه‌ماهه نشانگر خشکسالي هواشناسي، سه تا ۱۲ماهه خشکسالي کشاورزي و ۱۲ تا ۲۴ماهه هم نشانگر خشکسالي آب‌هاي سطحي است. خشکسالي‌هاي با مدت دوره بيش از ۳۶ ماه نشانگر خشکسالي‌هاي اندوخته و تجميع‌يافته‌اي بوده که در بستر طبيعت باقي مانده است. به عبارتي شاخص‌هاي بلندمدت مي‌توانند بيانگر انعکاس کلي از شرايط ذخيره آبي مناطق تحت‌تأثير باشند.
حرکت گازانبري خشکسالي
يوسفي‌زاده توضيح داد: براساس شاخص ۱۲ماهه منتهي به خرداد امسال، در مجموع حدود ۷۱,۸ درصد از مساحت مازندران با شدت‌هاي مختلف خشکسالي مواجه بوده، به نحوي که ۵۳,۳ درصد استان خشکسالي خفيف، ۱۵,۲ درصد خشکسالي متوسط و ۳,۳ درصد هم خشکسالي شديد را تجربه کرده است. همچنين در اين مدت ۲۱,۵ درصد استان با شرايط نرمال، چهار درصد با ترسالي ضعيف، ۲,۳ درصد با ترسالي متوسط و ۰,۴ درصد با ترسالي شديد روبه‌رو بوده است. کارشناس ارشد مطالعات اقليمي و اقليم دريا و ساحل اداره کل هواشناسي مازندران روند خشکسالي استان در سه دهه اخير يعني از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۴ را هم مورد تحليل قرار داد و گفت: براساس داده‌هاي مرکز ملي خشکسالي و با توجه به نمودار و نقشه‌هاي تهيه‌شده، فراواني و شدت وقوع خشکسالي در استان مازندران رو به افزايش است.
مديريت آب ضروري است
خشکسالي، يک رويداد يا واقعه اقليمي است که خصوصيات آن بستگي به مدت، استمرار، شدت و وسعت منطقه تحت‌تأثير و تسلط آن دارد که مي‌تواند کوتاه و کمتر زيانبخش يا طويل‌المدت و کشنده باشد. بدون شک، خشکسالي يکي از بدترين دشمنان طبيعي زيست انساني به شمار مي‌آيد که به اعتقاد کارشناسان؛ آغاز آن غافلگيرکننده، پيشرفت آن موذيانه و اثرات آن مي‌تواند بسيار مخرب باشد و به همين علت هم زلزله خاموش لقب گرفته است.
کارشناسان، خشکسالي را به خشکسالي هواشناسي، کشاورزي، هيدرولوژيک (ذخيره آب‌هاي سطحي و زيرزميني) و خشکسالي اقتصادي و اجتماعي تقسيم‌بندي مي‌کنند. بسياري معتقدند استان مازندران با تجربه‌کردن خشکسالي هواشناسي، وارد خشکسالي کشاورزي شده و به زودي شاهد خشکسالي هيدرولوژيک خواهد شد.
مازندران از مناطق پربارش ايران است و پراکندگي بارندگي آن در فصول مختلف سال اگر با برنامه‌ريزي و مديريت آب همراه شود، مي‌تواند از روند فزاينده تبخير و خشکسالي جلوگيري کند. براساس آمارهاي رسمي، توان بالقوه آب مازندران حد ۶ ميليارد و ۶۰۰ ميليون مترمکعب بوده که از اين مقدار چهار ميليارد و ۹۰۰ ميليون مترمکعب آب‌هاي سطحي و بقيه آب‌هاي زيرزميني است. به طور ميانگين سالانه حدود يک ميليارد و ۵۵۰ ميليون مترمکعب آب در بخش آب‌هاي سطحي و يک ميليارد و ۳۵۰ ميليون مترمکعب در بخش آب زيرزميني بهره‌برداري مي‌شود و بقيه آب سطحي
طي سال به صورت هرز به دريا مي‌ريزد. تاکنون دو سد بزرگ شهيد رجايي و البرز و هشت سد کوچک با ظرفيت ۳۲۴ ميليون مترمکعب و ۸۰۰ قطعه آببندان با ظرفيت ۳۵۰ ميليون مترمکعب در مازندران ايجاد شده که مهار آب‌هاي سطحي توسط سد‌ها کمتر از ۱۱ درصد است. با وجود اهميت آب در فعاليت‌هاي کشاورزي، به‌دليل عدم مهار و کنترل اين منبع و نيز يکپارچه‌نشدن اين اراضي، بخش مهمي از اراضي کشاورزي مازندران در پاييز و زمستان در وضعيت غرقاب است.
پيشروي جبهه آب شور به آب شيرين
قربانعلي خدابخشي، مدير دفتر مطالعات پايه منابع آب شرکت آب منطقه‌اي مازندران درباره خطر کم‌آبي و رخنه خشکسالي پيش از این گفته بود که امروز دشت مازندران به‌ويژه در مناطق شرق استان به خاطر اضافه‌برداشت از چاه‌هاي مجاز و حفر چاه‌هاي غيرمجاز در معرض تهديد جدي شوري آب قرار گرفته است. يکي از پيامدهاي ناشي از افت مستمر سطح آب زيرزميني يا اضافه‌برداشت از چاه‌ها، شورشدن تدريجي آب زيرزميني و پيشروي جبهه آب شور به طرف جبهه آب شيرين در مناطق ساحلي استان مازندران بوده که اکنون اين معضل در دشت حسين‌آباد بهشهر رنگ واقعي به خود گرفته است.
او با بيان اينکه زمين‌هاي مرکزي و شرق مازندران که دست‌کم ۱۵ شهرستان را شامل مي‌شوند، ۶۰ درصد توليدات کشاورزي و باغي استان را در اختيار دارند، مي‌گويد: : بهره‌وري پايين، کاهش کيفيت، آلودگي‌ها، پايين‌رفتن سطح آب‌هاي زير‌زمينی و چاه‌ها از چالش‌هاي حوزه آب استان است. خدابخشي گفت: امروز حفر چاه‌هاي غيرمجاز به دغدغه‌هاي مهم در مديريت منابع آب‌هاي زيرزميني مازندران تبديل شده است. اکنون ۸۲ هزار حلقه چاه در بخش‌هاي کشاورزي، صنعت، خدمات شهري و روستايي استان وجود دارد که سالانه بيش از يک ميليارد مترمکعب از آنها برداشت مي‌شود و بيش از ۳۰ درصد اين چاه‌ها غيرمجازند. بارندگي‌هاي رگباري در کوتاه‌ترين زمان ابرهاي بارور را تخليه مي‌کنند و به زمين فرصت جذب روان‌آب‌ها را نمي‌دهند، درحالي‌که بارندگي‌هاي غيررگباري و نم‌نم باران به خاطر اينکه به مدت چندين ساعت يا شبانه‌روز ادامه مي‌يابند، جذب زمين مي‌شوند و سفره‌هاي زيرزميني را غني مي‌کنند.
خشکسالي خفيف تهديد بزرگ براي کشاورزي مازندران
رحيم يوسفي‌زاده، کارشناس ارشد مطالعات اقليمي و اقليم دريا و ساحل اداره کل هواشناسي مازندران در مورد بررسي خشکسالي استان مي‌گويد: ۴۲ درصد از مساحت مازندران از اول سال جاري تا پايان آذر با استفاده از شاخص ترکيبي SPEI (شاخص بارش و تبخير استاندارد‌شده) در بازه زماني يک‌ساله، انواع خشکسالي را تجربه کرده است. تنها حدود پنج درصد از مساحت استان شاهد ترسالي ضعيف بوده و مابقي مساحت استان ( ۵۳درصد) از شرايط نرمال برخوردار بوده‌اند. او توضيح داد: به‌دليل نوع محصولات کشاورزي استان (برنج، گندم ديم، سيفي‌جات و باغات) ضريب حساسيت استان مازندران به خشکسالي بسيار بالاست، به اين معنا که برخلاف استان‌هاي ديگر، خشکسالي خفيف تهديد بزرگي براي کشاورزي و اقتصاد مرتبط با آن در استان مازندران خواهد بود.
- 13
- 2
