آیا جنگل‌های جهان رو به کاهش‏اند؟

آمارهای به روز جهانی از ۳ میلیون و ۱۷۳ هزار هکتار جنگل از دست رفته در طول یک سال گذشته خبر می‌دهند. جنگل‌هایی که به واسطه جاده‌سازی‌، آتش‌سوزی، قطع الوار و تغییر کاربری پاکتراشی می‌شوند و به آمار کویرها و بیابان‌های جهان می‌افزایند. بر طبق آمار جهانی در طول یک سال گذشته ۷ میلیون و ۳۲۲ هزار هکتار به کویرهای جهان افزوده شده و این ارقام داستان تلخ و غم‌انگیز نابودی جنگل‌های جهان را روایت می‌کند. با این حال اما مطالعات جدید دانشمندان خبرهای خوب‌تری از وضعیت جنگل‌ها و درختستان‌ها در جهان دارند. خبرهایی که باور شما را نسبت به وضعیت ریه‌های زمین دگرگون می‌کند، اگرچه هنوز هم سایه نگرانی از سر زمین دور نشده است. 

«به دنبال رشد شهرنشینی، جنگل‌زدایی و گسترش کشاورزی، مدت زیادی است که تعداد درختان در سیاره زمین کاهش یافته است»؛ این باور اغلب انسان‌ها است، باوری که به نظر می‌رسد احتمالا اشتباه باشد. بزرگترین تجزیه و تحلیل تغییرات زمین کشف کرده است که امروزه بیش از ۳۶ سال پیش درخت در سراسر جهان وجود دارد. این مطالعه که در شماره این ماه مجله نیچر (Nature) منتشر شده نشان می‌دهد که درختان اکنون ۷ درصد بیشتر -حدود ۲.۲۴ میلیون کیلومتر مربع- از سطح زمین را نسبت به سال ۱۹۸۲ پوشش می‌دهند. 

رویش بیشتر درختان در طول ۳۶ سال در زمین

این مطالعه که به رهبری دانشمندان دانشگاه مریلند در آمریکا انجام شده است، داده‌های ماهواره‌ای ۳۵ ساله را به منظور ارائه تصویری جامع از تغییرات به وجود آمده در زمین مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. «افزایش درختستان‌ها» شاید تنها خبر مثبت و خوبی در طول سال‌های اخیر برای محیط‌زیست زمین باشد. خبری که البته نیازمند احتیاط و دقت بیشتری است تا صحت آن تایید شود. 

زمین مدیون تغییرات اقلیم

اما مهم‌ترین نکته‌ای که این مطالعه به آن اشاره می‌کند مربوط به مناطقی است که زمین با افزایش درختستان‌ها روبه‌رو شده است. براساس نتایج این مطالعه درختانی که در کره زمین به دلیل گسترش کشاورزی از دست رفته‌اند بیشتر در مناطق استوایی بوده‌اند؛ این در حالی است که مناطق جدیدی که رشد درختان در آنها افزایش یافته مناطقی هستند که برای زندگی و شکوفایی درختان بیش از حد سرد بوده‌اند. این نشان می‌دهد که گرم شدن کره زمین باعث تغییرات ناشناخته‌‌ای در این سیاره پر رمز و راز شده است.

سایه نگرانی‌ها همچنان روی زمین

با این حال اگرچه این خبر خوب دانشمندان اندکی از نگرانی‌های ما درباره تنها سیاره‌ انسان‌ها کاسته باشد اما نباید تهدیدهایی که همچنان پیش روی آن است را فراموش کرد. خشکسالی، رانش زمین، سیل، بی‌آبی، فرسایش خاک، کمبود اکسیژن و  ... تنها بخشی از تهدید‌هایی است که پیش روی این سیاره آبی قرار دارد اما تنها نابودی جنگل‌ها و جنگل ‌زدایی می‌تواند انسان‌ها را به مرز مرگ برساند. براساس نظر دانشمندانی چون پائولو آرتاکسو، استاد دانشگاه فیزیک دانشگاه سائو پائولو تا زمانی که از بین بردن جنگل‌های مناطق گرمسیری متوقف نشود، میانگین دمای جهانی می‌تواند ۰.۸ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. گرچه دانشمندان در مطالعات جدید خود معتقدند که جنگل‌ها در جهان ۷ درصد در طول ۳۶ سال افزایش داشته‌اند اما همین مطالعات خبر بدی درباره کاهش پوشش گیاهی طبیعی زمین می‌دهند. 

خداحافظی زمین با پوشش گیاهی خود

این مطالعه که دو سال به طول انجامیده حکایت از آن دارد که پوشش گیاهی طبیعی زمین که شامل کلیه رستنی‌های طبیعی است بیش از ۳۳ درصد به ویژه در مناطق زراعی آسیا کاهش یافته است. این آمار اعلام می‌کند که ۶۰ درصد از تغییرات در پوشش گیاهی زمین به طور مستقیم به فعالیت‌های انسانی مرتبط است و ۴۰ درصد باقی مانده را می‌توان به نتایج غیر مستقیم فعالیت‌های انسانی نسبت داد. 

ایران در میان ۶ کشور نابودکننده در جهان

آمارهای جهانی می‌گویند که هر‌ساله بین ۱۲تا ۱۵میلیون هکتار از جنگل‌های جهان تخریب می‌شوند. این رقم معادل نابودی ۳۶زمین فوتبال در هر دقیقه است. با توجه به اینکه ۸۰ درصد از گونه‌های گیاهی و جانوری شناخته‌شده جهان در جنگل‌ها زیست می‌کنند، بنابراین بدون تردید تخریب جنگل‌ها یک بحران جدی برای زمین به شمار می‌آیند. همین آمارها می‌گویند که ۸۷ درصد تخریب جنگل‌های جهان تنها در ۱۰کشور اتفاق می‌افتد که یکی از آنها همین ایران خودمان است. باور این گزاره چندان برای ما ایرانی‌ها سخت نیست، چرا که روند کاهش جنگل‌ها و رشد شهرسازی را در طول ۴۰ سال گذشته به چشم دیده‌ایم و همین اتفاق سبب شده تا ایران در میان شش کشور مخرب جنگل‌های جهان قرار گیرد. گرچه تجربه زیسته هر فرد بیشتر از آمار و ارقام می‌تواند عمق فاجعه جنگل‌زدایی در ایران را نشان دهد اما جنگل‌زدایی به روایت آمار و ارقام در ایران به شرح زیر است: 

براساس آماری که رسانه‌های ایران از وضعیت جنگل‌ها ارائه کرده‌اند، ۱۶۰۰ متر مربع

سرانه پوشش جنگلی در ایران است که از این میزان ۶ میلیون متر مکعب برداشت سالانه ایران از جنگل‌های شمال کشور است که نزدیک به سه میلیون سال قدمت دارد.

۳.۲ میلیون متر مکعب میزان برداشت سالانه پایدار از جنگل‌های ایران است و ۹۰۰ میلیون دلار خسارت سالانه ناشی از قطع درختان جنگلی و نابودی جنگل‌های خزری است. ۲۰۰۰ هزار هکتار مساحت جنگل‌ها و مراتع کشور است که در ۴۱ سال اخیر طعمه حریق شده‌اند. ۱۱ هزار هکتار تعداد موارد حریق در عرصه‌های جنگلی و مرتع کشور در طول هفت سال اخیر است. ۴۴۷هزار متر مکعب حجم چوب درختان بلوط و بنه معادل هزار هکتار جنگل که در هر سال به بهانه تامین سوخت و تولید زغال در جنگل‌های چهارمحال‌وبختیاری توسط روستائیان سوزانده می‌شود. ۲۰۴ هزار متر مربع مساحت جنگل‌های منطقه حفاظت شده البرز مرکزی در بخش کجور مازندران است که تغییر کاربری داده شده است.

۳۶۰متر مربع مساحت نابود شده جنگل و مراتع ایران در هر ثانیه است. ۶۰۰۰ کیلومتر طول جاده‌هایی است که در جنگل‌های ایران ساخته شده‌اند. ۱۲۰۰۰ اصله درخت، تعداد درختان قطع شده با عمر بیش از ۷۰ سال است که توسط وزارت راه در عملیات ترمیم و احداث جاده در پارک گلستان نابود شده‌اند. ۱۰۰ هزار هکتار متوسط سالانه مساحت جنگل‌های تخریب‌شده در پنج دهه اخیر در ایران است. ۱۰میلیون متر مربع مساحت عرصه‌های جنگلی مازندران است که در اثر ویلاسازی تخریب شده است. براساس گفته فعالان محیط زیست در ایران اگر با همین سرعت پوشش جنگلی ایران نابود شود، تا ۵۰ سال آینده هیچ جنگلی در ایران وجود نخواهد داشت. اتفاقی که قطعا زندگی را بر روی ایران ناممکن خواهد کرد. 

سرجمع تمامی این آمار و ارقام در جهان نشان می‌دهد که ترسیم تغییرات و مسیری که زمین پیش گرفته منعکس کننده تسلط انسان بر زمین است.

زهرا داستانی