سهم مرزهای هوایی از سفرها

بروز نوسان در قیمت ارز در ماه‌های اخیر و تصمیم بانک مرکزی مبنی بر تامین ارز شرکت‌های هواپیمایی و آژانس‌های گردشگری با نرخ غیردولتی و مبتنی بر بازار، قیمت پروازها را با افزایش چشمگیری روبه‌رو کرده است. این افزایش قیمت که هم در پروازهای شرکت‌های هواپیمایی داخلی و هم خارجی صورت گرفته، محل بحث و گفت‌وگوی بسیاری از فعالان و کارشناسان گردشگری کشور شده که عمده اظهارات در دو دسته می‌گنجد؛ عده‌ای با اعتقاد به در خطر قرار گرفتن صنعت سفر در کشور، بر این باورند که با افزایش قیمت صورت گرفته از تعداد سفرها کاسته خواهد شد و کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری آسیب‌پذیر خواهند شد.

این عده از کنشگران صنعت سفر کشور مطالبه ادامه دریافت ارز به نرخ دولتی را مطرح می‌کنند. دسته دوم نیز معتقدند هرچند نرخ ریالی پروازها دستخوش تغییر شده، اما اگر افزایش صورت گرفته تنها بر مبنای نوسان نرخ ارز باشد، قیمت بلیت هواپیما برای مسافران ورودی به کشور تغییر چندانی نخواهد کرد و ارزآوری کشور توسط گردشگران خارجی تحت‌الشعاع قرار نخواهد گرفت.

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نیز نشان می‌دهد هرچند نوسانات ارزی اخیر وافزایش قیمت بلیت پروازهای خروجی به‌عنوان پیامد این امر در کوتاه‌مدت بر تعداد سفرهای خروجی اثر کاهشی خواهد گذاشت، اما دریافت ارز دولتی توسط کسب‌وکارهای گردشگری کشور گرهی از مشکلات نخواهد گشود و تنها  به فساد و رانت‌های موجود دامن می‌زند. کارشناسان اقتصادی چنین تحلیل می‌کنند که ریزش سفرهای خروجی تکانه‌ای اجتناب‌ناپذیر از مشکلات اقتصادی کشور در ماه‌های اخیر است و در این شرایط کسب‌وکارهای فعال در حوزه گردشگری برای جلوگیری از زیان‌دهی خود باید بر بازار گردشگران ورودی تمرکز و برای جذب توریست و کسب درآمد ارزی از طریق این مسافران تلاش کنند.

سهم مرزهای هوایی از سفرها

بسیاری از مسافران خروجی و گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، حمل‌ونقل هوایی را به عنوان گزینه نخست خود انتخاب می‌کنند، اما بررسی آمار‌های صنعت گردشگری کشور در سال ۹۶۶ نشان می‌دهد که کفه سفرهای هوایی برای سفرهای خروجی سنگین‌تر است. بنا به آمار منتشر شده از سوی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، در سال ۹۶ تعداد ۱۰۰ میلیون و ۵۴۲ هزار و ۹۵۲ سفر توسط گردشگران ایرانی به خارج از مرزهای کشور انجام شده که از این تعداد، ۵ میلیون و ۱۸۷ هزار و ۷۸۹ سفر از طریق مرزهای هوایی و در قالب سفرهای هواپیمایی انجام شده است؛ نسبتی نزدیک به ۵۰ درصد.

اما از طرف دیگر، از تعداد ۵ میلیون و ۱۱۳ هزار و ۵۲۴ گردشگر ورودی به کشور در سال ۹۶، تنها یک میلیون و ۵۲۲ هزار و ۵۹۷ نفر حمل‌ونقل هوایی را برای سفر خود انتخاب کرده‌اند که کمتر از ۳۰ درصد از سفرهای ورودی را تشکیل می‌دهد. بنابراین با توجه به آنکه در قیمت ریالی بلیت‌های هواپیما تغییر رخ داده و قیمت‌های ارزی تقریبا ثابت مانده و همچنین بیشتر سفرهای هوایی صورت  گرفته در کشور مربوط به خروج مسافران ایرانی بوده است، به‌نظر می‌رسد نوسانات قیمتی اخیر بیش از هر چیز گردشگران خروجی را تحت‌تاثیر قرار دهد و انتظار می‌رود با کاهش انگیزه‌های سفر ناشی از گرانی، تعداد سفرهای خروجی کاهش پیدا کند.

نحوه تامین ارز

هرچند تا مدت‌ها پس از بروز نوسانات ارزی و افزایش قیمت ارزهای عمده‌ای همچون دلار و یورو در بازارهای ایران قیمت پروازهای شرکت‌های هواپیمایی خارجی و داخلی تغییر چندانی نکرد، اما با ابلاغ سیاست‌های جدید بانک مرکزی درخصوص بازار ارز و  محدودتر شدن عرضه ارز به نرخ دولتی، اولین تغییرات در قیمت پروازهای خارجی عرضه

شده توسط ایرلاین‌های خارجی مشاهده شد. در این خصوص رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی در گفت‌وگویی با «ایسنا» اظهار کرد: «شرکت‌های هواپیمایی تا روز چهارشنبه ۱۷ مردادماه، بلیت‌ها را با ارز ۴۴۰۰ تومان می‌فروختند، اما وقتی از دریافت ارز دولتی محروم شدند، نرخ ۸۸۰۰ تومان را برای بلیت‌ها تعیین کردند که قیمت‌ها را تا بیش از دو برابر افزایش داد. البته در برخی مسیرها و پروازها نرخ‌ها سه برابر شده که ناشی از مسدود کردن صندلی‌هایی با کلاس قیمتی پایین در پرواز است.»

حرمت‌الله رفیعی درخصوص افزایش نرخ بلیت پروازهای داخلی نیز تصریح کرد که ایرلاین‌های ایرانی فعلا مشکل حادی نخواهند داشت؛ هرچند متاثر از افزایش نرخ ارز، قیمت بلیت‌های هواپیما در مسیرهای داخلی نیز با افزایش قیمت ۲۰ تا ۴۰ درصد روبه‌رو شده‌اند که بهانه آنها تهیه قطعات هواپیماها با ارز آزاد است. اما بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از قیمت پروازهای داخلی و خارجی که توسط شرکت‌های هواپیمایی داخلی عرضه می‌شوند نشان می‌دهد که از ابتدای هفته جاری جهش قابل توجهی در نرخ‌ها رخ داده است؛ به‌گونه‌ای که برای مثال قیمت بلیت رفت و برگشت از مبدا تهران به پاریس توسط یکی از مهم‌ترین خطوط هوایی کشور از رقم یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان، به حدود ۷۷ میلیون تومان رسیده است.

در همین خصوص و در آخرین تحول مربوط به تامین ارز شرکت‌های هواپیمایی روز شنبه دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی از اختصاص ارز به نرخ بازار ثانویه به شرکت‌های هواپیمایی خبر داده و گفته بود: «با پیگیری انجمن شرکت‌های هواپیمایی و حمایت سازمان هواپیمایی کشوری، نرخ ارز موارد مصرفی ایرلاین‌ها از طرف دولت، ‌نرخ سامانه نیما یا همان قیمت ارز در بازار ثانویه خواهد  بود.» مقصود اسعدی‌سامانی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس افزوده بود: «پیش‌بینی می‌شود با تصمیم اتخاذ شده، نرخ بلیت پروازهای شرکت‌های هواپیمایی داخلی افزایش قابل‌توجهی نداشته باشند.» وی با بیان اینکه این افزایش قیمت کمتر از ۵۰درصد خواهد بود ادامه داد: «پیش از این قرار بود ارز با قیمت سامانه سنا به شرکت‌های هواپیمایی اختصاص یابد که اگر این اتفاق می‌افتاد قیمت بلیت پروازهای داخلی بیش از ۷۰ درصد و خارجی‌ها بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش پیدا می‌کرد.»

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی تصریح کرد: «به‌زودی قیمت کلاس‌های نرخی شرکت‌های هواپیمایی در مسیرهای مختلف پروازی براساس نرخ ارز در سامانه نیما تعیین و در سایت شرکت‌های هواپیمایی و همچنین سایت انجمن شرکت‌های هواپیمایی قرار خواهد گرفت.» اسعدی‌سامانی بر لازم‌الاجرا بودن نرخ‌هایی که بر مبنای ارز نیمایی محاسبه می‌شوند تاکید و خاطرنشان کرده است: «عوامل فروش در سراسر کشور موظف به رعایت نرخ‌های تعیین‌شده از سوی شرکت‌های هواپیمایی خواهند بود و در صورت بروز تخلف و عبور از نرخ‌های تعیین شده دستگاه نظارتی، با متخلفان برخورد قانونی خواهد شد.» حال و با توجه به این اظهارات باید منتظر ماند که آیا اصلاحی در نرخ‌های چندین برابر شده صورت خواهد گرفت یا خیر.

آلترناتیوی برای آژانس‌ها

آنچه مشخص است اینکه افزایش صورت گرفته در قیمت پروازها، انعکاس قابل‌توجهی در گردشگری کشور و تعداد سفرهای خروجی خواهد داشت. هرچند این عدم ثبات در قیمت و گرانی پدیده‌ای ناخوشایند برای مصرف‌کنندگان است، اما نمی‌توان چاره کار را در سیاست‌های اشتباهی همچون پرداخت یارانه به شرکت‌های هواپیمایی از طرف دولت یا تامین ارز آنها به نرخ دولتی جست. پیش از  بروز نوسانات ارزی چندماه اخیر، کارشناسان بارها بر عدم حقیقی بودن نرخ ارز در ایران تاکید و اظهار می‌کردند که شکاف گسترده‌ای که در تراز گردشگری کشور وجود دارد، ناشی از قیمت غیرواقعی نرخ ارز است. فعالان گردشگری بر این باور بودند بر اثر این نرخ غیرواقعی، به‌شکل کاذبی سفر به ایران برای گردشگران خارجی گران و سفر به کشورهای خارجی برای گردشگران ایرانی ارزان تمام می‌شود و تنها چاره اصلاح تراز گردشگری کشور واقعی شدن نرخ ارز است.

هرچند نرخ کنونی ارز در بازار آزاد با طی شدن روندی آرام و تدریجی حاصل نشد و بازار ارز در ماه‌های گذشته نوسانات شدیدی را پشت‌سر گذاشت، اما رقم کنونی بیش از گذشته به ارزش واقعی ارزهای خارجی نزدیک‌تر است و گران شدن حمل‌ونقل هوایی نیز تحت‌تاثیر همین مساله است. بنابراین و با استناد به تجارب گذشته کشور، سیاست‌هایی چون پرداخت ارز دولتی به بنگاه‌های فعال در این صنعت کاهش چندانی در قیمت‌ها را به‌دنبال نخواهد داشت، بلکه با فراهم آوردن بستری برای رانت‌جویی، بر رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی با شرکت‌های هوایی خارجی خدشه وارد خواهد شد.

کارشناسان بر این باورند که در مقطع کنونی که بر اثر مشکلات اقتصادی، محدودیت‌هایی همچون کاهش سفر‌های خروجی رخ خواهد داد، فرصت مناسبی برای جبران تراز منفی گردشگری کشور است. نوسانات ارزی اخیر موجب ارزانی سفر به ایران برای گردشگران خارجی شده است و با توجه به افزایش قیمت برخی خدمات سفر همچون حمل‌ونقل هوایی برای گردشگران خروجی، کسب‌وکارهای فعال در این حوزه جهت جبران خلأ ایجاد شده باید در حوزه جذب گردشگر از خارج کشور تمرکز بیشتری انجام دهند و از این طریق به درآمد ارزی بیشتری دست پیدا کنند. در همین راستا مسوولان و مدیران ارشد گردشگری کشور نیز باید با بازاریابی منسجم‌تر و اصلاح سیاست‌ها و پرهیز از پرداخت مستقیم یارانه ارزی که اسباب رانت‌جویی را ایجاد می‌کند، مشوق‌های بیشتری برای بنگاه‌های فعال در گردشگری کشور جهت جذب گردشگر خارجی فراهم کنند.

نوید شکراللهی