هنگامی كه در هنرستان امام صادق (ع) واقع در خیابان ری (منطقه ۱۲) مشغول تحصیل بودیم، یك روز مشغول حفر گودال برای فونداسیون حصارهای اطراف زمین فوتبال بودیم كه ناگهان دیدیم چاله به یك سوراخ رسیده و هرچه به آن ضربه می‌زنیم، گشادتر می‌شود و گویی چاهی عمیق در زیر این چاله قرار دارد، پس از اطلاع به دبیران و بررسی بیشتر، نهایتا فهمیدیم این چاه، یكی از میله‌های قنات است؛ قناتی كه سال‌ها پیش در زیر هنرستان ما جریان داشته است . مشاهده آثار یك قنات برای ما بسیار جذاب بود؛ سیستمی كه آبرسانی به گذشتگان ما را بر عهده داشت و سرسبزی و حیات در تهران، مدیون این سیستم بود.
تهران شهری است كه بنا بر اظهارات كارشناسان و مسؤولان مربوط، ۵۰۰ قنات داشته كه اكنون تنها ۱۵۰ قنات آن فعال بوده و۶۰ قنات دیگر هم در حال بازسازی است. شاید برای ما و شما سختی و دشواری حفر این ۵۰۰ قنات چندان قابل درك و فهم نباشد، اگر ندانیم كه تقریبا هر ۲۰ الی صد متر میله افقی قنات، نیاز به یك چاه عمودی برای انتقال خاك و البته چك كردن مسیر حفرِ قنات دارد. تولد هر قنات نتیجه سال‌ها تلاش مقنیان زبده و كارگران ساده است كه بعضا جان خود را در این مسیر گذاشته‌اند.
مقنیان معمولا با لباس سپید به داخل قنات می‌روند تا اگر خاك ریزش كرد و منجر به مرگِ آنها شد، این لباس سپید كفن آنها شده و مكانِ ریزش، قبر آنها.
همه اینها كه گفتیم یعنی قدر و قیمت بی‌مانند قنات‌های این سرزمین و این كلانشهر كه شاید هنوز قدر و ارزشش را به درستی ندانسته و نشناخته‌ایم.
همین الان شهرداری تهران برای لایروبی قنات، مشكل دارد، چه برسد به حفر قنات. ضمن این‌كه قنات‌ها معمولا از سرریزِ سفره‌های زیر زمینی استفاده می‌كنند و هیچ‌گاه باعث خشك شدن آن نمی‌شوند؛ نكته‌ای كه ویژگی قنات است و آن را از چاه متمایز می‌كند، این است كه قنات‌ها بدون نیاز به پمپ و انرژی، آب را به سطح زمین می‌رسانند كه ویژگی دیگر این سازه‌هاست.
قنات شاهی؛ گران و گوارا
از میان چند صد قنات تهران، اگر بخواهیم به یك مورد هم اشاره كنیم، شاید بد نباشد برویم سراغ قنات شاهی؛ سرور قنات‌های تهران.
قناتِ آبِ شاه، دارای بهترین و گران‌ترین آب‌ها در تهران قدیم بوده است. آب گوارای آن بسیار معروف و مشهور بود تا آن‌جا كه آب شاهی یا آب قنات شاه ضرب‌المثل شده بود. آب این قنات روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه وقف باغ مجموعه‌كاخ گلستان بود.
سرچشمه اصلی آن در محوطه پارك ارم فعلی قرار داشت و مسیری كه می‌پیمود بسیار جالب بود، چون پس از عبور از شهرك اكباتان، شهرك آپادانا، كوی بیمه، شهرك شهید فكوری، ترمینال غرب، محوطه شمالی میدان آزادی، خیابان آزادی و سه‌راهی استاد معین، خیابان‌های جیحون، كارون، قصرالدشت، خوش، رودكی، اسكندری، دانشگاه جنگ، میدان پاستور، خیابان فلسطین، كاخ مرمر، خیابان ولی‌عصر، خیابان جامی و چهارراه عزیزخان، وارد خیابان سرهنگ سخایی می‌شود.
بعد مسیرش را به طرف باغ ملی ادامه می‌دهد و سرانجام در محوطه قورخانه تهران، آب‌نما می‌شده است. تاریخ وقف این قنات ربیع‌الاول سال ١٢٧٣ ه.ق است و واقف آن نیز ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است.
آب‌انبار سید اسماعیل
این بنا در محدوده بازار تهران و محله سیداسماعیل واقع شده و بنای كنونی آن از آثار دوره قاجاریه است. این بنا توسط بیگلربیگی وقت تهران حاج عیسی، وزیر یا به روایتی میرزاموسی در سال ۱۲۶۲ ه. ق
ساخته شد.
آب‌انبار سیداسماعیل و بناهای وابسته به آن هنگام آبادانی بیش از هزار متر مربع مساحت داشت كه امروزه به‌جز محوطه مخزن آن بقیه بنا از جمله راه‌پله و پاشیر از بین رفته است. مخزن بسیار بزرگ آب‌انبار از نمونه‌های جالب توجه آب‌انبار‌سازی و در نوع خود منحصر به‌فرد است. مخزن آب‌انبار سیداسماعیل در دوره اخیر به قهوه‌خانه و رستوران تبدیل شده است .
آب‌انبار علی‌آباد
این آب‌انبار در روستای علی‌آباد باغ خواص از توابع شهرستان ورامین، در شرق یخچال علی‌آباد قرار دارد. ورودی این آب‌انبار كه با مصالح آجر و گل رس شكل گرفته، در سمت شرق قرار دارد و دارای طاق هلالی است. ارتفاع سقف تا كف حدود ۷۰/۴ متر است و پس از آن به اتاقی به ابعاد ۶×۴ متر منتهی می‌شود. یك ردیف پله از این اتاق تا كف آب‌انبار ادامه می‌یابد. آب‌انبار علی‌آباد تا اواخر دوره قاجاریه مورد استفاده بود.
آب‌انبار حصار گلی
در شرق جاده پیشوا به مباركیه در دو كیلومتری شرق جاده اصلی، روستایی به نام حصارگلی قرار دارد. آب‌انبار حصارگلی در داخل روستایی واقع است و ۲۷ كیلومتر با ورامین فاصله دارد. این اثر تاریخی كه تا اواخر دوره قاجاریه مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت، از آجر و ملات گچ شكل گرفته و راه دسترسی به مخزن آب از یك ردیف پلكان آجری امكان‌پذیر است.
آب‌انبار معیر و آب‌انبار سنگلج از دیگر آب‌انبارهای مشهور تهران است كه آثاری از آنها باقی مانده است. از دیگر آب‌انبارها می‌توان به آب‌انبار آقا بهرام، آب‌انبار سید‌عبدا... دزفولی، آب‌انبار امامزاده یحیی، آب‌انبار بازارچه نو، آب‌انبار صاحب دیوان، آب‌انبار حاج علی، آب‌انبار رضاقلی‌خان، آب‌انبار حاج‌محمد كریم و... اشاره كرد.
- 15
- 2
