معرفی کامل رباخواری و اقسام ربا

رباخواری از خطرناکترین آفتهای اجتماعی، و از گناهان بزرگ به شمار می‌رود

رباخواری

رباخواری یعنی یک شخص، اقدام به دریافت وجه یا مال اضافی از شخص دیگری بنماید. توافق طرفین برای دریافت و پرداخت وجه اضافی برای تحقق این جرم اکنفا می کند. ربا در سوره هاى نساء، آل عمران، بقره و روم در قرآن کریم، یک عمل نامشروع و حرام معرفی شده است. بنابراین رباخواری به این دلیل ، یک جرم محسوب میشود که برای آن در قانون مجازات اسلامی، مجازاتی در نظر گرفته شده است.

اقسام ربا

انواع ربا در اسلام، شامل ربا در قرض و ربا در معامله به شرح زیر میباشد :

-  ربا در قرض:

اگر کسى در ازای قرض دادن پولی به شخص دیگر، شرط کند که قرض گیرنده، باید مبلغی را به غیر از مبلغ اصلی در موقع پس دادن قرض بپردازد؛ مرتکب رباى در قرض شده است. مبلغ مازاد، چه کم و چه زیاد، مهم نیست بلکه آنچه اهمیت دارد اینست که مبلغ مازاد به هر اندازه ای به عنوان ربا تلقی می شود. اگر قرض گیرنده، مبلغ مازادی را با رضایت خود به طرف مقابلش هبه کند چون در دایره توافق و شرط قرار نمی گیرد و از قبلش هیچ توافقی صورت نگرفته است و قرض گیرنده به میل خود هبه کرده است؛ بنابراین ربا نیست. 

- ربا در معامله:

به قرار گرفتن دو چیز از یک جنس در مقابل هم بعنوان ثمن و مثمن، به شرطی که مقدار یکی از آن ها بیشتر از دیگری باشد؛ ربا در معامله می گویند، به عنوان نمونه ۱۵ کیلو برنج مرغوب در مقابل ۱۲ کیلوبرنج متوسط. بنابراین جنس در این نوع ربا از اهمیت به سزایی برخوردار است و در صورت که رد و بدل شدن زیاده ای در این میان، ربا محسوب می شود.

ارکان جرم ربا

در قانون و فقه اسلامی به رباخواری، جرم میگویند. این جرم درصورت داشتن سه رکن قانونی، مادی و معنوی، محقق شده و قابل مجازات میباشد .

* رکن قانونی جرم رباخواری:

هیچ فعل یا ترک فعلی بنابر اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها، جرم نیست مگر آنکه توسط قانون مجرمانه تلقی شود. وظیفه ی دولت برطبق اصل ۴۹ قانون قانون اساسی اینست که با اخذ ثروت های ناشی از ربا و …، آنرا به صاحب اصلی اش برگرداند و چنانچه صاحبش را تشخیص نداد؛ آنرا به بیت المال بدهد. همچنین کتاب تعزیرات ربا براساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی بعنوان جرم محسوب میشود که برای آن مجازاتی در نظر گرفته اند.

ربا در اسلام حرام است

* رکن مادی جرم ربا:

برای تحقق جرم ربا باید عمل مادی که اصولا انجام فعل است؛ صورت بگیرد. رکن مادی جرم ربا برطبق ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، شامل دریافت کردن ، پرداختن و واسطه شدن بین دریافت و پرداخت می باشد.

کسی که به جرم ربا مرتکب میشود باتوجه به واژه دو یا چندنفر در صدر ماده ۵۹۵، به عنوان شخص حقیقی محسوب میشود و درصورت تحقق یافتن معامله ربوی در بین شخص حقیقی و حقوقی، مسئولیت کیفری متوجه شخص حقیقی می باشد.

* رکن معنوی جرم ربا:

جرائم رباخواری رکن معنوی جرم ربا دربرگیرنده ی سوء نیت عام یا همان قصد فعل مجرمانه میباشد که مرتکب میخواهد در آن ربا کند و سوء نیت خاص که مرتکب، آنرا انجام می دهد با این که نسبت به ربا بودن و حرام و جرم بودنش آگاه است.

معاملات ربوی

معاملات ربوی را قرضی و عاملی تشکیل می دهد. در واقع به معاملاتی که دریافت کننده ربا بدون انجام هیچ عمل و یا تلاشی، مازادی که مستحقش نیست را دریافت کند؛ معاملات ربوی میگویند.

این عمل، علاوه بر قبیح بودنش، از اهمیت به سزایی در تبانی اقتصاد برخوردار است.

قراردادهای غیرربوی

یک معامله به شرطی ربوی نیست که صرفا طرفین در سود، شریک نباشند و در صورت ورود ضرر بپذیرند که در زیان همدیگر، شریک هستند. یکی از شروط ربوی شدن معامله اینست که طرفین در سود و زیان حاصل از یک فعالیت اقتصادی با هم شریک نباشند و تنها یک طرف، قصد دریافت سود قطعی را بدون توجه به سود حاصله داشته باشد. بنابراین درصورت تعيين بهره به صورت علی الحساب و به میزان سود حاصل از فعالیت اقتصادی، ربا محسوب نمیشود و تأثير به سزایی در توسعه اقتصادی و گردش مالی کشور دارد.

البته طرفین میتوانند در صورت ضرر در اصل مال با یگدیکر توافق کنند که یکی از طرفین عامل ضرر، به صورت بلاعوض به میزان ضرر، به طرف مقابلش تملیک کند که چنین قراردادی ربوی نیست و با این وجود، طرفین در اصل ماجرا بعنوان شریک در سود و زیان محسوب می شوند.

اگر صاحب ربا مجهول الهویت باشد، حکم چیست؟

چنانچه صاحب مال بر اساس قانون مجازات اسلامی و ماده ۵۹۵، مشخص نباشد؛ این مال با توجه به اینکه جزء اموال مجهول المالک قرار میگیرد به ولی فقیه داده میشود.

ربا در اسلام دارای دو قسم ربا در قرض و ربا در معامله می باشد

تفاوت رباخواری و مضاربه

رباخواری از یک کارگر، فرصت اندیشه و عمل را می گیرد؛ به این صورت که کارگر برای فراهم کردن سریعتر سود کلان رباخوار، تلاش می کند تا دردسری برایش بوجود نیاید. لذا برای انجام چنین عملی، اندیشه ی آزاد ندارد و دست به هر کاری می زند و بخاطر عجول بودنش به سراغ کارهای کم درآمد میرود و همین امر باعث میشود که هستی خود را از دست بدهد. مخصوصا افراد ضعیف و نوپا به منظور حفظ حیثیت و آبرو، به سراغ کارهای کم سود میروند و به دلیل پرداخت سود ثابت و مقرر از سرمایه ای که در دست دارند؛ به تدریج ، خود را به نابودی می کشانند و هستی خود را تباه می سازند.

در صورت عدم تعيين سود ثابت در«  مضاربه » و الزام شخض به پرداخت سهم مشاع درآمد، اگر سرمایه متحمل ضرر شود؛ از کیسه کارفرما رفته است. لذا کارگر، بهترین و شایسته ترین کارها را با خیال راحت و اندیشه ای آزاد انتخاب می کند و شتابزده عمل نمیکند؛ به همین خاطر، پیوسته موفق است. براساس تجربه، افرادی که قصد سروسامان دادن به زندگی خود با وامهای ربوی را داشته اند، بیشتر غرق در گرداب بدبختی و بیچارگی شده اند.

مجازات جرم رباخواری

با توجه به جرم بودن رباخواری در قانون اساسی، تمامی قراردادهای مربوط به فرد مقرض، مقترض و واسطه، باطل می باشد؛ به همین دلیل، مجازاتی نظیر شش ماه تا سه سال حبس تعزیری بهمراه هفتاد و چهار ضربه شلاق توسط قانونگذار تعیین شده است. جزای نقدی آن که مجرم باید بپردازد به میزان آن مال و رد مبلغ اضافه به صاحب مال می باشد.

نحوه ی اثبات جرم ربا خواری  

قانون مجازات اسلامی به بیان شهادت شهود، اقرار و... در بخش ادله اثبات جرم پرداخته است. جرم رباخواری را می توان از طریق اقرار و شهادت شهود و مطلعین، اثبات کرد. البته مدارک و مستندات میتوانند کمک بسیاری به علم قاضی بنمایند. اثبات این جرم، با توجه به اینکه رباگیرنده، هیچ مدرکی را به ربا دهنده نمی دهد و سندی امضاء نمی کند؛ دشوار است. از جرم رباخواری به عنوان یکی از جرایم غیرقابل گذشت یاد میشود؛ یعنی مسئولیت ربادهنده با گذشت ربادهنده، زائل نمی شود و همچنین این جرم برای رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نیاز ندارد و مدعی العموم راسا میتواند این جرم را تعقیب کند.

رباخواری در قانون و فقه اسلامی جرم شاخته میشود

گردآوری: بخش جامعه سرپوش