روزنامه توسعه ایرانی نوشت: به گفته کارشناسان خودکشی می‌تواند پدیده‌ای بسیار مسری در بین نوجوانان باشد. بعضا نوجوانان با شنیدن اخبار خودکشی برای تخلیه هیجانت و حتی خودنمایی و بی‌آنکه نسبت به خودکشی و عواقب آن آگاه باشند دست به اینکار می‌زنند، از این رو توصیه می‌شود در حضور نوجوانان درباره خودکشی صحبت نشود.
مهدی نظری‌زاده یک فعال تعلیم و تربیت، در گفت‌وگویی اعلام کرده است آمار خودکشی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۰۰۰ کودک و نوجوان در ایران خودکشی کرده‌اند یعنی به طور متوسط روزانه سه نوجوان در ایران اقدام به خودکشی کرده‌اند که از این تعداد، دو دختر و یک پسر بوده‌اند. دخترها در سنین راهنمایی هستند. این آمار در سال ۱۴۰۲ به نزدیک ۲۰۰۰ مورد افزایش یافته است.
به گفته وی، دلایل خودکشی نوجوانان به وضوح مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که آسیب‌های اجتماعی و فشارهای روانی ناشی از وضعیت جامعه، به ویژه پس از شیوع کرونا و افزایش استفاده از موبایل، نقش مهمی در شیب صعودی آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه خودکشی داشته است.
خودکشی در ایران به طور کل در حال افزایش است
حمید پیروی نایب، نایب رئیس انجمن پیشگیری درباره موضوع خودکشی در بین نوجوانان و شناسایی عوامل و راهکارهای پیشگیری از خودکشی در بین این قشر از افراد جامعه گفت: موضوع خودکشی در کشور ما به طور کل در حال افزایش است. در حالی که میانگین جهانی در حال کاهش است، ما شاهد یک روند افزایشی قابل‌توجه در ایران هستیم. به‌طور خاص، آمارها نشان می‌دهد که درصد بالایی از خودکشی‌ها در گروه سنی زیر ۵۰ سال اتفاق می‌افتد. به‌طور تقریبی، ۸۲ درصد از خودکشی‌ها در کشور ما مربوط به این گروه سنی است، در حالی که میانگین جهانی حدود ۵۷ تا ۵۸ درصد است. علاوه بر این، جوانان و نوجوانان نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بر اساس آمارهای سال ۲۰۲۴، خودکشی به عنوان سومین علت مرگ و میر در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ ساله‌ها در دنیا شناخته شده است.
وی ادامه داد: عوامل متعددی در خودکشی دخیل هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دوران کودکی و تجربیات آن تاثیر زیادی بر سلامت روان افراد دارد. عواملی مانند استرس، سوءاستفاده‌های جسمی و عاطفی، وعدم احساس امنیت در دوران کودکی می‌توانند تاثیرات عمیقی بر روی افراد داشته باشند. بنابراین، برای کاهش این معضل، ضرورت دارد که به ایجاد یک دوران کودکی امن و حمایتگر برای کودکان و نوجوانان توجه ویژه‌ای داشته باشیم. فراهم کردن محیط‌های امن در مدارس و جلوگیری از قلدری و آزارهای اجتماعی می‌تواند به بهبود وضعیت روانی این قشر کمک کند.
نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران تصریح کرد: موضوع روابط میان دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان و رفتارهای اجتماعی جوانان دارد. به عنوان مثال، کیفیت ارتباطات در محیط مدرسه و نحوه فرزندپروری در خانواده‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار فرزندان ایفا می‌کند. در مورد یک دختر دانش‌آموز که در سال گذشته به دلیل ترس از افشای یک مسئله ساده و اشتباهی که رخ داده بود اقدام به خودکشی کرده است، می‌توان گفت که او نتوانسته بود در محیطی مطمئن و امن با خانواده‌اش درباره مسائل خود صحبت کند و این نشان‌دهنده ضعف در ارتباطات خانوادگی و نبود فضای حمایتی است.
پیروی با اشاره به امنیت در فضای مجازی گفت: علاوه بر این، اگرچه فضای مجازی می‌تواند مزایایی داشته باشد اما رویدادهای زندگی و فشارهای اجتماعی، به ویژه در فضای مجازی، می‌توانند بر سلامت روان جوانان تأثیرگذار باشند. نوجوانان به‌دلیل استفاده از پلتفرم‌های اجتماعی، ممکن است پیام‌هایی را منتشر کنند که بعداً به تهدید یا سوءاستفاده‌های مختلف منجر شود و مشکلاتی را برای نوجوان ایجاد کند، نوجوانان باید استفاده از فضای مجازی را آموزش ببینند و بدانند که امنیت در فضای مجازی چگونه باید باشد. آیا سواد رسانه و نحوه استفاده از رسانه در مدارس آموزش داده می‌شود به نظر می‌رسد به دلیل اینکه استفاده از اینستاگرام و سایر پتلفرم‌ها ممنوع است در مدارس هم درباره خطراتی که در این فضا ممکن است برای نوجوانان وجود داشته باشد صحبت نمی‌شود و آموزش داده نمی‌شود در حالی که آموزش امنیت در فضای مجازی و آگاهی از خطرات آن برای نوجوانان امری ضروری است.
وی ادامه داد: فاکتورهای مختلفی برای خودکشی وجود دارد اما به طورکلی، شکست‌های تحصیلی و اقتصادی خانوادگی، موضوعات مربوط به آبرو و حیثیت نیز می‌توانند به عنوان عوامل ریسک در بروز مشکلات روانی و اجتماعی در جوانان محسوب شوند چرا که فرد آموزش ندیده است درصورتی که با شکست در هر زمینه‌ای مواجه شد، حل مسئله داشته باشد و مشاوره لازم را بدون قضاوت دریافت کند و به دلیل اینکه مهارت‌های زندگی را نیاموخته است و نمی‌داند که چطور باید هیجان‌های منفی خود را کنترل کند ممکن است به سمت روش‌های غیرمناسب برود و این احساس شکست با پیش زمینه‌ای که برای فرد وجود دارد باعث شود که فرد احساس کند به بن بست رسیده و هیچ راهی جز خودکشی ندارد بنابراین لازم است که در مدارس و خانواده‌ها به این مسائل توجه شود و راهکارهای مناسب برای مدیریت و بهبود وضعیت ارائه گردد.
خودکشی یک پدیده چندوجهی است
نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران گفت: در موضوع خودکشی اساساً با یک پدیده چندوجهی مواجه هستیم که نیاز به بررسی دقیق عوامل مختلف دارد هیچ‌گاه نمی‌توان خودکشی را صرفاً به مسائل اقتصادی، اجتماعی یا سلامت روان مربوط دانست. خودکشی یک پدیده چندعاملی است که در هر مورد به طور خاص متفاوت است. برای درک دقیق‌تر این مسئله، نیاز است که یک تحلیل روان‌شناختی انجام شود تا عوامل مؤثر در هر مورد مشخص گردد. اما عوامل اجتماعی و تعیین‌کننده‌های سلامت اجتماعی، مانند مسائل اقتصادی، رفاه، امید به آینده، انسجام اجتماعی و سرمایه اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای خودکشی دارند. سرمایه اجتماعی به معنای عدالت اجتماعی و اعتماد جوانان به سیستم، دولت و حکومت است اگر این عوامل مثبت باشند، می‌توانند به‌طور مؤثری در پیشگیری از خودکشی تأثیرگذار باشند.
پیروی تصریح کرد: با این حال، نمی‌توانیم بگوییم که خودکشی یک فرد تنها به دلیل مشکلات اقتصادی یا افسردگی رخ داده است. عوامل مختلف به‌طور همزمان بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. برخی نظریه‌ها، مانند آنومی و هرج و مرج اجتماعی، به افزایش احتمال خودکشی اشاره می‌کنند. اما هیچ‌گاه نمی‌توان خودکشی را به سادگی به یک عامل خاص نسبت داد. بسیاری از افراد با مشکلات اقتصادی مواجه هستند، اما اقدام به خودکشی نمی‌کنند. اگر این فرض صحیح باشد، کشورهای پرجمعیتی مانند هند باید حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد از آمار خودکشی‌هایشان بسیار بالا باشد. اما مشاهده می‌شود که شاخص‌های موجود نشان می‌دهد که این رقم به حداکثر ۱۶ درصد می‌رسد. بنابراین، خودکشی تحت تأثیر مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قرار دارد، اما هر یک از این عوامل به طور خاص متفاوت است.
وی ادامه داد: سازمان جهانی بهداشت (WHO) اخیراً اعلام کرده است که خودکشی در تمام قشرها و گروه‌های اجتماعی رخ می‌دهد. هرچند که موارد خودکشی در کشورهای با درآمد کم و متوسط مورد توجه بوده است، به عبارت دیگر، مسائل اقتصادی نیز به نوعی در این پدیده دخیل هستند و می‌توانند به عنوان یک عامل مؤثر در نظر گرفته شوند. با این حال، نمی‌توان تمامی خودکشی‌ها را ناشی از افسردگی یا مشکلات سلامت روان دانست. فرد ممکن است در اثر بحران‌های عاطفی، شکست در یک رابطه، یا خیانت همسر به خودکشی اقدام کند. در واقع، عوامل متعددی می‌توانند به ایجاد افکار و رفتار خودکشی‌گرایانه منجر شوند.
نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران گفت: بر اساس آمار، حدود ۹۰ درصد از موارد خودکشی که منجر به فوت شده‌اند، به نوعی با اختلالات روان‌شناختی همراه بوده‌اند و از این میان، ۶۰ درصد به افسردگی مربوط می‌شود. می‌توان گفت که این اختلالات روان‌شناختی معمولاً به دنبال مسائل اجتماعی و اقتصادی بروز می‌کنند و در نهایت می‌توانند به خودکشی منجر شوند. تحلیل و بحث‌های پژوهشی در این زمینه ضروری است تا بتوان راهکارهای مؤثری برای پیشگیری از خودکشی ارائه کرد. در بحث پیشگیری اولیه، باید تمرکز ویژه‌ای بر روی جلوگیری از شکل‌گیری افکار خودکشی باشد و اقداماتی در این راستا صورت گیرد
پیروی درباره راهکارهای پیشگیری از خودکشی گفت: در پیشگیری اولیه یعنی در مرحله‌ای که اصلا اجازه ندهیم فکر خودکشی در فرد ایجاد شود، موضوع فرزندپروری و آموزش‌های مرتبط با آن برای خانواده‌ها به ویژه زوج‌های جوان، از اهمیت بالایی برخوردار است. هنگامی که زوج‌های جوان برای ازدواج به مراکز آموزشی مراجعه می‌کنند، باید به این نکته توجه داشت که آیا این آموزش‌ها به طور جامع شامل مباحث فرزندپروری نیز می‌شود یا خیر. حتی اگر این آموزش‌ها ارائه شوند، زمان محدود دو یا سه‌ساعته برای سازگاری زوجین کافی نخواهد بود. البته الان بسیاری از این آموزش‌ها به سمت فرزندآوری بیشتر است که با توجه به بحران جمعیت که با آن روبرو هستیم، آموزش‌های مربوط به فرزندآوری بسیار ارزشمند است. اما سوال اساسی این است که فرزندانی که به دنیا می‌آیند، چگونه باید در جامعه پرورش یابند. به همین دلیل، یکی از اقدامات مهم در حوزه پیشگیری از خودکشی، آموزش فرزندپروری به خانواده‌ها است.
اعلام جزئیات خودکشی می‌تواند به خودکشی تقلیدی منجر شود
وی ادامه داد: آموزش و پرورش می‌تواند نقش کلیدی در این زمینه ایفا کند. آموزش مهارت‌های اجتماعی، تاب‌آوری و مدیریت استرس باید به‌طور اساسی و از سنین پایین آغاز شود. در بسیاری از کشورها، دوره‌های آموزشی از مهدکودک آغاز می‌شود و نه تنها به پیشگیری از خودکشی بلکه به کاهش سایر آسیب‌های روانی و اجتماعی کمک می‌کند. افرادی که مهارت‌های تاب‌آوری را یاد گرفته‌اند، بهتر می‌توانند با مشکلات و استرس‌ها مواجه شوند و به حالت عادی خود بازگردند. کشور ما به دلیل رویدادهای طبیعی و اجتماعی مانند زلزله، تصادفات و بحران‌های مختلف، با استرس‌ها و تروماهای زیادی روبرو است. اگر مردم قادر باشند که به درستی با این تروماها مقابله کنند و حداقل آسیب را متحمل شوند و می‌توانیم جوانان سالم‌تری را به جامعه و نظام تحویل دهیم.
نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران خاطرنشان کرد: موضوع بعدی که باید به آن پرداخت، نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و پوشش اخبار خودکشی است. به‌طور قاطع می‌توان گفت که رسانه‌ها در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته‌اند. رسانه‌ها، اعم از رسمی و غیررسمی، تأثیر زیادی بر افکار عمومی دارند. وقتی جزئیات خودکشی‌ها، محل وقوع و سایر اطلاعات مرتبط به‌طور آشکار مطرح می‌شود، این امر می‌تواند به تقلید خودکشی منجر شود. افرادی که زمینه‌های آسیب‌پذیری دارند، با شنیدن خبر خودکشی یک فرد ممکن است به خودکشی تقلیدی اقدام کنند. این پدیده می‌تواند به تجمع خودکشی‌ها منجر شود.
رسانه‌ها می‌توانند به عنوان عوامل پیشگیرنده از خودکشی عمل کنند
پیروی تاکید کرد: رسانه‌ها می‌توانند به عنوان عوامل پیشگیرنده عمل کنند و با انتشار پیام‌های امیدبخش و اطلاع‌رسانی درباره نشانه‌ها و منابع کمکی، به آگاهی جامعه کمک کنند. به‌جای انتشار جزئیات مربوط به روش‌ها و تصاویر خودکشی، باید به نشانه‌ها و منابع حمایتی پرداخته شود. این رویکرد می‌تواند به کاهش خطر و جلوگیری از شیوع خودکشی‌های تقلیدی کمک کند. در نهایت، در تمام دنیا بر اهمیت گفتگو درباره خودکشی تأکید می‌شود، اما باید از پرداختن به جزئیات پرهیز کرد و به نشانه‌ها و منابع کمکی توجه ویژه‌ای داشت.
لزوم توجه به نشانه‌های خودکشی
وی ادامه داد: بحث درباره خودکشی نباید محدود به اخبار و گزارش‌های مربوط به این موضوع باشد. بلکه، باید به نشانه‌ها و علائم آن توجه کنیم. خودکشی می‌تواند ناشی از مسائل مربوط به سلامت روان و بحران‌های روانی-اجتماعی باشد. بنابراین، اگر در اطرافیان، بستگان یا فرزندان خود نشانه‌هایی مشاهده کردید، باید آن‌ها را به منابع کمکی معرفی کنید. متأسفانه، در بسیاری از موارد، حتی درباره نشانه‌های هشداردهنده خودکشی نیز به اندازه کافی صحبت نمی‌شود. در حالی که سازمان جهانی بهداشت شعار سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ خود را تحت عنوان «تغییر روایت خودکشی، بیایید درباره خودکشی صحبت کنیم» اعلام کرده است. به این معنا که باید درباره خودکشی و نشانه‌های هشدار آن صحبت کنیم و به مردم امید بدهیم. این سازمان به تولید محتوا در این زمینه پرداخته و به زبان‌های مختلف از جمله فارسی اطلاعاتی را در دسترس عموم قرار داده است.
نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران تصریح کرد: در سطح جهانی، مفهوم «سواد خودکشی» به طور جدی مطرح شده است. از سال ۲۰۱۱، موضوع خودمراقبتی به شدت مورد توجه قرار گرفته و سازمان جهانی بهداشت و بنیاد ملی خودمراقبتی به ظرفیت‌سازی و توانمندسازی افراد برای کمک به خود و خانواده‌هایشان تأکید دارند. اصل اساسی این رویکرد، سواد سلامت است که قابل آموزش است. بنابراین، باید به آموزش سلامت روان در جامعه توجه بیشتری داشته باشیم و آن را به مردم منتقل کنیم. باید آموزش دهیم که نباید از مراجعه به روان‌شناسان و روان‌پزشکان ابایی داشته باشیم و این موضوع ننگی ندارد. متأسفانه، در برخی خانواده‌ها، حتی والدین به فرزندان خود که تحت درمان قرار دارند، توصیه می‌کنند که از مصرف دارو خودداری کنند. در حالی که این نوع نگرش می‌تواند تبعات جدی به همراه داشته باشد و حتی به خودکشی منجر شود.
پیروی تصریح کرد: این نشان‌دهنده‌ی کمبود سواد سلامت روان و سواد خودکشی در خانواده‌ها است. بسیاری از والدین ممکن است از نشانه‌ها، عوامل خطر و روش‌های درمانی آگاهی نداشته باشند. بنابراین، ضروری است که جامعه به طور کلی سواد سلامت روان و سواد خودکشی را یاد بگیرد. یکی از راهکارهای مؤثر در پیشگیری از خودکشی، افزایش آگاهی در این زمینه است. باید در برنامه‌های آموزشی که توسط انجمن‌ها، اولیا و مربیان و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، به سواد سلامت روان و سواد خودکشی توجه ویژه‌ای شود. این آموزش‌ها باید به نسل جوان منتقل شود تا مهارت‌های لازم را کسب کنند. همچنین، رسانه‌ها باید دقت کنند که چه اطلاعاتی را منتشر می‌کنند و چگونه می‌توانند آگاهی مردم را در زمینه پیشگیری اولیه افزایش دهند. این اقدامات می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت روان در جامعه کمک کند.
- 11
- 4
